Mahalla va oila

Shaxslararo munosabat 
- odamlarning sub’ektiv kechinayotgan o‘zaro 
aloqasi  va  o‘zaro  ta’siridir.  Shaxslararo  o‘zaro  munosabatlar  psixologiyasi 
muloqotga  kirishuvchilarning  ijtimoiy  pozitsiyalari,  ularda  mazmunning 
shakllanish  tizimi,  ijtimoiy  psixologik  refleksiyaga  qobiliyati  bilan  belgiladi. 
Shaxslararo o‘zaro munosabatlar ijtimoiy persepsiya va kauzal atributsiyalar 
bilan shartlanadi. 
Ijtimoiy persepsiya
6
 - ijtimoiy ob’ektlar - odamlar, etnik guruhlar va shu 
kabilarni  idrok  etishning  ijtimoiy  shartlanganligidir.  Bunda,  kauzal  atributsiya 
(lot. causa - sabab, attributio - beraman) deb ataluvchi - boshqa odamlar xulqi 
sabablari  va  motivlarini  sub’ektiv  tushunish,  ularning  shaxsiy  sifatlarini 
sub’ektiv izohlash (interpretatsiya qilish) amalga oshadi. 
Shu o‘rinda, refleksiya va ijtimoiy persepsiya tushunchalariga izoh berib 
o‘tsak.  Aksariyat  holatlarda, “refleksiya”  tushunchasini  “refleks”  bilan 
almashtirib  yuborish  ham  kuzatiladi.  Psixologik  atamalar  izohli  lug‘atida, 
                                                           
6
 
Psixologik atamalar ruscha 
- 
o‘zbekcha izohli lug‘ati /Psixologiya fanlari doktori, professor G‘.B.Shoumarov 
tahriri ostida. 
– 
Toshkent., 2019. 
-
B. 319.
 

---

96
 
 
refleksiyaga - (lot.
 reflexio
 - aks etish, orqaga qarash); odamni bilishning o‘z-
o‘ziga,  o‘zining  ichki  olami,  psixik  holatlari  va  sifatlariga  qaratilganligi. 
Sub’ektning  atrofidagilar  uni  qanday  baholayotganligini  “idrok”  qilishi. 
Refleksiya kishi bilimlarining o‘z-o‘ziga, o‘zining ichki olamiga, psixik sifatlari 
va  psixik  holatlariga  qaratilishidir.  Ya’ni, “boshqalar  uni  qanday  odam  deb 
hisoblaydi”
7
 - deb o‘ylaydi, degan izoh beriladi. Refleksiya ijobiy bo‘lsa, ya’ni 
sub’ekt sherigini ijobiy idrok etsa, ya’ni sherigi uni yaxshi odam deb o‘ylashini 
bilsa,  unga  nisbatan  ijtimoiy  ustanovkalari  ijobiy  bo‘lsa,  uning  u  bilan 
bo‘ladigan  kelgusi  muloqoti  ham  ijobiy  tus  oladi.  Aksincha  bo‘lsa,  bu 
munosabatlar, muloqot kutilgan natijalarga olib kelmasligi mumkin.  
O‘zbek 
oilalaridagi 
qaynona-kelin, 
kelin-qaynsingil 
o‘zaro 
munosabatlarini  olsak,  bu  munosabatlarda  ijobiy  refleksiyaning  bo‘lishi 
mumkinligi haqida gapirish qiyin. Chunki, xalq og‘zaki ijodiyoti na’munalarida 
ham, odamlarning kundalik turmush tarzi stereotiplarida ham, ayollar bo‘lajak 
kelin  yoki  qaynona  obrazini  ijobiy  tasvirlangan  holatlari  kam  (Farmon  bibi, 
Jannat  xola,  Sotti,  Ofat  kelin  va  sh.k.).  Bunday  “tasavvurlar”, “idroklar”  esa 
ularning o‘zaro munosabatlarida o‘z aksini namoyon qiladi.   
Xalqimizda,