Magnoliya o`simligi haqida umumiy malumotlar

Kurs ishining maqsadi: magnoliya o’simligining inson hayotidagi ahamiyatini nazariy jihatdan kengroq yoritish.


Tadqiqot vazifalari:

• 
  Magnoliyaning ahamiyati va tarixi;
  
• 
  Magnoliyaning ekilish mintaqlari;
  
• 
  Magnoliya turlari;
  
• 
  Magnoliyaning inson hayotidagi ahamiyati;
  
• 
  Magnoliya o’simligini ko’paytirish;
  
• 
  Magnoliyani o’stirissh yo’llari;
  
• 
  Magnoliya o’simligining kasalliklari;
  
• 
  Magnoliyani yetishtirishdagi muammolar;
  
• 
  Uy sharoitida magnoliya yetishtirish
  

Kurs ishi kompyuterda qo`lda terildi va sahifalandi.

I bob. Magnoliya o`simligi haqida umumiy ma’lumotlar.
1.1. Magnoliyaning ahamiyati, tarixi
Magnoliya (Magnolia) — magnoliyadoshlar oilasiga mansub doim yashil yoki barg toʻkadigan daraxtlar turkumi. Sharqiy va Janubiy-Sharqiy Osiyo, Shimoliy Amerikaning janubi-sharqi hamda Markaziy Amerikada 80 ga yaqin turi bor. Oʻzbekistonda 3 turi manzarali oʻsimlik sifatida oʻstiriladi. Shundan yirik gulli Magnoliya doim yashil manzarali daraxt sifatida tarqalgan. Oʻzbekistonda oʻstiriladiganining bargi kuzda toʻkiladi. Boʻyi 10–13 m oraligʻida. Barglari ellipssimon yoki tuxumsimon, yaltiroq, bandli, ketma-ket joylashgan. Gullari yirik, oq, xushboʻy, yakka. Bargi tarkibida efir moylari, glyukozidlar, poʻstlogʻi va ildizida alkaloidlar bor. Bargidan tayyorlangan suyuq eksrakt qon bosimini pasaytirishda qoʻllanadi.²
Barcha o'simliklar sayyoramizdagi tirik mavjudotlar uchun hayotiy ahamiyatga ega, chunki ular bizni oziq-ovqat, nafas olish uchun kislorod, dori-darmonlar, yog'och, yoqilg'i, tolalar va yashash uchun boshqa muhim elementlar bilan ta'minlaydi.
Bundan tashqari, o'simliklar juda ko'p turli xil tirik mavjudotlar va turlarning uyidir, ular tuproqni saqlaydi, namlikni tartibga soladi va atrof-muhitning barqarorligiga hissa qo'shadi.
Endi magnoliyalar Magnoliasimonlar oilasiga mansub o'simliklar bo'lib, ular Magnolia, Magnolia, Common Magnolia nomlari va Magnolia grandiflora ilmiy nomi bilan ham tanilgan bo'lsa-da, xuddi shu nomdagi gulga ega bo'lgan tur.
Bu balandligi 30 metrgacha bo'lgan o'simlik bo'lib, barglari doim yashil, och yashil rangga ega, piramidasimon po'stlog'iga ega, ular
manzarali o'simliklar sifatida ishlatiladi va shuning uchun magnoliya guli bu haqiqatan ham chiroyli.
Magnoliya - balandligi 20 m gacha o'sadigan buta yoki bargli daraxt. Uning poyalari qaqragan yoki egilgan jigarrang po'stloq bilan o'sib chiqqan. Katta katta yashil barglar oval shakldadir va biroz qizarib ketadi.
Yagona gullar o'ziga xos hidga ega, diametri 6 sm dan 35 sm gacha, har bir donada 6-12 barg qizil, oq yoki pushti soyalardan iborat. Magnoliya gullash xilma-xilligiga bog'liq, u erda bahorning boshida tushadigan namunalar mavjud. Uchburchaklar urug'lar, varaqani ochgandan so'ng, iplar bilan yopishadi. Yuqori dekorativ fazilatlardan tashqari, ayniqsa bahorda, magnoliya dorivor xususiyatlarni ham namoyish etadi.
Magnoliya daraxt va buta shaklida o'sadigan o'simliklarning 120 ga yaqin turlarini o'z ichiga olgan tur bo'lib, ular doimiy yashil, bargli va erta gullaydigan va nihoyat, kech gullaydigan bargli bo'lganlarga ko'ra uchta katta guruhga bo'lingan.
Magnoliya jinsining nomi XX-asrda Monpelye botanika bog'ining direktori bo'lgan frantsuz botanik Pyer Magnolning tan olinishi bilan bog'liq edi, uning oddiy nomi Magnoliya.³
Magnoliya balandligi 39 metrgacha boradigan daraxt o'simlik.
Bargi ketma-ket o‘mashgan, doimiy yashil ovalsimon, yirik, ustki
tomoni silliq, och-yashil rangda, bargning ostki tomoni
qo‘ng‘irsimon tukli bo‘ladi. Guli yirik yakka-yakka joylashgan. Ikki jinsli, aktinomorf, oq xushbuy hidli. Changchi va urug‘chisi ko‘p. Qo‘ng‘izlar yordamida changlanadi. Mevasi quruq yayma meva bo‘lib orqa choki bilan ochiladi. Bargi, guli va yosh novdalaridan efir moyi olinadi⁴
Barglari, gullari va mevalarining o'ziga xosligi bilan magnoliya daraxtlari va butalar alohida, guruh va xiyobonlar uchun ishlatiladigan juda bezakli daraxtlar va butalardir. Rossiyada ular ko'pincha Qora dengiz sohilidagi shaharlarni obodonlashtirish uchun ishlatiladi. Eng mashhur magnoliya Sulange - Frantsiyada yetishtirilgan nilufar rangli magnoliya va yalang'och magnoliyalarning madaniy gibrididir.
Iqtisodiyotda
Ba'zi turlardagi yog'och o'tin va sap yog'ochiga bo'linish bilan, ehtimol patologik kelib chiqishi o'tkir yog'och. Yurak daraxti sarg'ish yoki yashil rangda, ba'zan deyarli qora rangda, o'ti oq rangda. O'sish qatlamlari aniq yoki yomon ifodalangan. Nurlar nozik, barcha kesmalarda ko'rinadi. Yog'och diffuz qon tomirdir. Yog'och parenximasi siyrak, faqat terminal. Nurlar heterojen, kamdan-kam hollarda bir qatordan besh qatorga qadar bir hil bo'ladi. Magnoliyalarning yog'och sanoati qiymati kichik. Qo'shma Shtatlarda mahalliy yog'ochlar mebel ishlab chiqarish, duradgorlik, taxta va boshqalar uchun ishlatiladi va Evropaga juda keng eksport qilinadi. Magnoliya yog'ochidan an'anaviy ravishda yapon qilichlari (Nihon to) uchun qini (Saya) va dastalar (Tsuka) yasashda foydalaniladi
Madaniyatdagi magnoliya tasviri
Tropik va subtropik zonalarda magnoliyalarning asosiy diapazoni joylashishi, shuningdek, barglari va gullarining go'zalligi tufayli bu o'simliklar ko'pincha san'at asarlarida janubiy mamlakatlarning timsoli, taniqli atributlari sifatida ishlatiladi. Issiq janubning ramzi sifatida magnoliya ayniqsa rus madaniyatida uchraydi, chunki Rossiyaning eng yirik kurort shahri Sochida magnoliya ekzotik park o'simliklarining asosini tashkil qiladi. Masalan, 1931 yilda ilgari Singapurda bo'lmagan Aleksandr Vertinskiy ushbu tropik shahar haqidagi qo'shig'ini "Tango Magnolia" deb atagan. 1970-yillarda “Ariel” ansambli tomonidan ijro etilgan Aleksandr Morozovning “Magnoliyalar yurtida” qoʻshigʻi mashhur boʻlgan.⁵
Magnoliya guli haqidagi ko'plab qiziqarli ma'lumotlardan eng hayratlanarlisi bu juda qadimiy guldir. Darhaqiqat, 20 million yil oldin paydo bo'lgan tosh qoldiqlar mavjud bo'lib, ular gulning Yerni, ta'bir joiz bo'lsa, zamon boshidan beri bezab turganini ko'rsatadi.
Shunga qaramay bu o’simlik haqida turli adabiyot va manbalarda biroz farqli ma’lumotlar mavjud.
Magnoliya - bu relikt o'simlik, ya'ni juda qadimiy. Sayyoradagi aqlli hayot sudralib yuruvchilardan tashkil topgan bir paytda magnoliyalar Yerda gullagan.
Gullar juda katta - diametri 30 sm gacha!
Ushbu g'ayrioddiy gul daraxtining vatani Yaponiya, Xitoy, Indoneziyadir. Shimoliy Amerika.
Quyidagi hikoya o'simlikning umumiy nomining kelib chiqishi bilan bog'liq. Fransiyada Lui XIV davrida ko'plab chet elga ekspeditsiyalar o'tkazildi, ularning vazifalaridan biri yangi dorivor o'simliklarni izlash edi. Frantsisklik rohib va botanik Charlz Plumier Amerikaga uch marta sayohat qilgan va har safar yangi o'simliklar namunalari bilan qaytib kelgan.
Bir marta tropik o'rmonda u ulkan xushbo'y gullar bilan ajoyib daraxtni ko'rdi. Keyin u bu o'simlikka do'sti, botanika professori Per Magnol nomini berdi.⁶
Va bu erda magnoliya haqidagi Xitoy afsonasi. Qadim zamonlarda yovuz Xunxuzi tinch xitoy qishlog‘iga hujum qilib, erkaklar, qariyalar, bolalarni o‘ldiradi, yuzta go‘zal qizlarni bog‘lab maydonda qoldiradilar. Bosqinchilar to‘qson to‘qqiz kechayu kunduz mazza qilib, har tongda asirlardan birini o‘ldirishdi. O'lim vaqti kelganida, u do'stlarining jasadlari yotgan yerni quchoqlab, achchiq-achchiq yig'lay boshladi: "Vatan, bizni to'liq o'limga yo'l qo'yma, bizga hech bo'lmaganda hayotning bir qismini qoldiring!"
Ertasi kuni ertalab mast hunghuslar uyg'onganlarida, maydonda bitta qiz yo'q edi, u erda faqat katta chiroyli daraxt o'sgan va yuzta chiroyli oq va pushti kurtaklar o'zining ajoyibligi bilan ochilishga tayyor edi. Qaroqchilar vahshiyona g‘azab bilan daraxtni bo‘laklarga bo‘lib, dasht va tog‘ etaklariga ot minib sochdilar. Ammo sehrli daraxtning bir qismi tushgan joyda, o'sha joyda yangi o'simlik paydo bo'ldi, unda har bahorda yuzta mayin kurtaklar, yuzta tiriltirilgan qiz qalblari gullaydi. Bu daraxt magnoliya edi.⁷
Qiziqarli fakt. 20-asr boshidagi xalqaro pochta tarixida Avstraliyada pochta qutisiga "Lev Tolstoyga" degan qisqa yozuvi bo'lgan magnoliya bargi tushirilgani ma'lum. Varaq Yasnaya Polyanadagi adresatga topshirildi - rus yozuvchisining shon-sharafi juda katta edi.
Magnoliya gullari haqida chiroyli afsona bor. U chiroyli gullar yasashni va ularni qon tomchilari bilan jonlantirishni bilgan yapon qizi Keyko haqida gapiradi. Keyko bir yigitni sevib qolgan, u Magnoliya ismli badavlat mijoz uchun qilingan g'ayrioddiy gullarni jonlantirish uchun uni oxirgi tomchi qonini berishga majbur qilgan. Afsonaning oxiri qayg'uli: Keyko vafot etdi. Ammo sehrli gullarga ega bo'lgan g'alati o'simliklar tirik qoldi, Magnolia uni sharafiga magnoliya deb nomladi.
Keyko o'zining sun'iy gullarini sevgi nomidan - sevgilisini xursand qilish uchun yasadi va jonlantirdi. Balki shuning uchundir go'zal magnoliya gullari samimiy, cheksiz sevgi g'alabasi bilan ajralib turadi.
Ko'zga ko'ringan gullari va barglari zich. Magnoliyaning 200 dan ortiq doimiy yashil daraxt turlari va gulli butalar mavjud. Bu Janubi-Sharqiy Osiyo va Shimoliy Amerikada keng tarqalgan. Magnoliya oq, qizil, binafsha va kremdir.