Magistratura məRKƏZİ” ƏLİyev rəŞad babasəLİm oğlu

III FƏSİL: İQTİSADİ TƏHLÜKƏSİZLİYİN TƏMİN EDİLMƏSİNDƏ GÖMÜK XİDMƏTİNDƏN İSTİFADƏNİN TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ.
3.1. İqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi və daxili bazarın qorunmasında gömrük xidmətinin rolunun artması.
Gömrük nəzarətinin işinin təkmilləşdirilməsində əsas amillərdən biri də malların və nəqliyyat vasitələrinin rəsmiləşdirilməsində stasionar gömrük postlarının xarici sərhədlərdə tikintisidir.

Gömrük vasitələrinin anbarlarla müvəqqəti saxlanması üçün, xarici sərhəddə onlar üzərindən yüklərin daşınması, avtonəqliyyat vasitələrinin axınının artması və inkişafını nəzərə almaqla terminallar təşkil olunmalıdır.

Gömrük xidmətinin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə ticarət fəaliyyətinin inkişafını, gömrük yüklərinin emalı üçün anbarların yaradılması, rüsumsuz ticarət mağazalarının və müsadirə mal və nəqliyyat vasitələrinin, keçid zonasında ödənişli qarajların yaradılması vacib işlənməlidir və onların inkişaf yolu təyin olunmalıdır.

Gömrük və vergi orqanlarının, xarici iqtisadi fəaliyyəti gömrükdə texnika və alətlərin təkmilləşdirilməsi, tənzimlənməsi, gömrük orqanlarının informasiya dəstəyi, informasiya texnologiyaları bütün mallar kapital və xidmətlərin trans-sərhəddə yerdəyişməsi ilə bağlı xidmətlərin daimi koordinasiyasının yaradılması, radikal təkmilləşdirmə olmadan mümkün deyil, bu da gömrük və vergi orqanlarının səlahiyyəti tərəfindən həyata keçirilir.

Gömrük rəsmiləşdirilməsinə və mallara nəzarət üçün tələblər gömrük nəzarətinin müasir texniki vasitələrlə gömrük orqanlarına təchizat proseslərini sürətləndirmək üçün gömrük xidmətinin olmasını tələb edir.

Malların sürətlə eyniləşdirilməsi üçün ayrı-ayrı uzaq olan qeyri- dağıdıcı alətlərin aşkarlanması, kimyəvi tərkibin müəyyən edilməsi yeni vasitələrin yaradılması vacibdir.

Belə yanaşmalardan biri anbarların optimal yerləşməsi, terminalların və terminal komplekslərinin modernləşdirilməsi nəzərdə tutulur, bu da çox faktorlu analizin metodlardan istifadəsində qurulmuşdur.

Buna görə də terminal kompleksinin (TK) yerləşdirilməsi metodlarının inkişafı , metodoloji əsasını çoxfaktorlu dinamik model təşkil edir, bu da təhlilə, təsnifata, amillərin açıqlanmasına eləcə də ölkədə gömrük kompleksinin inkişafına və yerləşməsinə əsaslanır.

Gömrük orqanlarının əsas vəzifəsi ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Bu ümumi anlayışı olduqca konkret məzmun daşıyır. Buna görə də gömrük orqanlarının fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün ən üstün vaxt vahidi ilə orta gəlir seçilir.

Nəticədə, gömrük sisteminin optimallaşdırılması, maksimum orta gəlirlərlə bağlıdır, bu da təbii olaraq, gömrük xidmətinin və onun funksiyalarının kadr strukturu ilə ifadə olunmasını bildirir.

Aparılmış təhlil nəticəsində ən çox iqtisadi ziyanı ölkəyə xarici ticarət iştirakçılarının aşağıdakı hərəkətləri gətirir:

- malların bəyan edilməməsi;

-malların yalnız bir hissəsinin icrası yəni malların sayının doğru olmaması haqqında bəyanat və ya malların yalnız ilk partiyasının icrası;

- saxta sənədlərin və tələb olunan sənədlərin yalnız bir hissəsi təqdim olunmaqla- gömrük mallarının dəyərinin aşağı salınması;

- malların və müəyyən gömrük rejimi altında yerləşdirilmiş nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi və sərəncamı, onların vəziyyəti, qanunsuz əməliyyatların həyata keçirilməsi;

-malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədindən gömrük nəzarəti daxil olmaqla köçürülməsi;

- malların və nəqliyyat vasitələrinin dəqiq olmayan bəyannaməsi;

-saxta maliyyə sənədlərinin təmin edilməsi ilə gömrük orqanlarına gömrük rüsumlarının qeyri-ödəniş ə gətirib çıxarması, yalan məlumatların verilməsi

- gömrük orqanlarının hesabına bank vasitələrinin köçürülməsi üzrə ödəyiciyə ödəniş sənədlərinin verilməsi;

- qanunla müəyyən edilmiş “Gömrük tarifi haqqında” gömrük rüsumlarının ödənilməsini şərtlərinin pozulması.

Bizim fikrimizcə, hüquq mühafizə orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyi müvafiq göstəricilərin hesablanması əsasında həyata keçirilməlidir:

- hesabat dövründə gömrük orqanları tərəfindən gömrük qaydalarının pozulması hallarının sayı;

-vəsaitlərinin sayı və məbləği, cərimələr daxil olmaqla, müsadirə və xərcləri bərpa etmək;

- gömrük orqanlarının işinin təhlili onu göstərir ki, görülmüş işlərdə aşağı faizin göstəricisi hüquq mühafizə bölməsinin işinin kifayət qədər səmərəli təşkil olunmamasını və gömrük araşdırmalarının bölmələrinin işinin dəqiq olmamasıdır.

Sübut edilmişdir ki, gömrük xidmətinin gələcək inkişafının, əsasən beynəlxalq əməkdaşlığda informasiya dəstəyinin kifayət qədər olmamasını təsəvvür etmək mümkün deyil.

İndiyədək gömrük təmizlənməsinin avtomatlaşdırma sistemindən bir çox ölkələrdə istifadə olunur ki, bu da gömrük prosedurlarını sadələşdirməyə imkan verir və risklərin idarə olunması üzrə işləri gücləndirir.

Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının gömrük xidmətinin qarşısında duran problemlərin həyata keçirilməsi üçün ticarətdə və başqa ölkələrlə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın təkmilləşdirilməsi, ölkənin normativ-hüquqi aktları ilə beynəlxalq və yerli texniki qanunvericiliyinə uyğunlaşdıılrması, texniki və əlaqəli gömrük maneələrinin azaldılması təmin edilməlidir ki, bu da son nəticədə ölkəmizdə qlobal dünya təsərüfatı sisteminə bərabərhüquqlu daxil olmağa imkan verəcək.

Adıçəkilən problemləri nəzərə alaraq, belə qənaətə gəlmək olar ki, gömrük orqanlarının işinin səmərəliliyini artırılması üçün prioritet istiqamətlər kimi yaxın illərdə aşağıdakılar ola bilər:

1) Texnologiyanın təkmilləşdirilməsi üçün gömrük ödənişlərinin tam həcmdə büdcəyə daxil olması, və nəzarətin olması;

2) Tam gömrük rəsmiləşdirilməsi ilə malların gömrük prosedurlarının eyni zamanda sadələşdirilməsi və unifikasiyası;

3) Hüquq-mühafizə orqanı kimi gömrük xidmətinin rolunun artırılması; üslub və idarəetmə metodlarının təkmilləşdirilməsi, gömrük xidmətinin şaquli və horizontal bütün struktur bölgü üzrə aparılması.

Beləliklə, sürətli inkişaf mərhələsində dəyişən şəraitdə idarəetmə sistemi gömrük orqanlarının əsas strateji məqsədlərindən biridir. Söhbət gömrük orqanlarında geniş miqyaslı proqram-məqsədli idarəetmənin tətbiqindən gedir.

Beynəlxalq ticarətin inkişafı ilə müsbət məqamlardan savayı, dünya istehsalçılarının mallarının əhali üçün ucuz olması, bu həmçinin mənfi amillər də özünü göstərir - bazara keyfiyyətsiz həyat və sağlamlıq üçün təhlükəli olan məhsulun daxil olması.

Çox vaxt ucuz malın keyfiyyətinin aşağı olması, həm yerli həm də xarici sahibkarların biznesdə qanunazidd metodlardan istifadəsi ağır nəticələrə gətirib çıxarır - rusiya istehsalı həm sənaye, həm də kənd təsərrüfatı sahəsində inkişaf etmir.

Bəzi strateji malların asılı vəziyyətdə olması, məsələn, əczaçılıq məhsullarının, qərb ölkələrinin korporasiyalarından iqtisadi asılılığa gətirib çıxarır. Bütün bunlar dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsini əsas vəzifəsi kimi göstərir.

Strateji planda bu istiqamətin reallaşdırılması üçün bütün dövlət orqanları iştirak edir, lakin iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsində gömrük orqanlarının xüsusi rolu bu sahədə nəzəri və qanunvericilik fəaliyyətinin əsaslarının tədqiqinin zəruriliyini şərtləndirir.

Beləliklə, mövcud qanunvericiliyin bu sahədə dərk edilməsi, təcrübə əsasında qanunvericilik boşluqlarının üzə çıxarılması, qəbul edilmiş qanunvericiliyin səmərəliliyinin müəyyən edilməsi hal-hazırda ən mühüm zərurətlərdən biridir.

Gömrük fəaliyyətinin iqtisadi funksiyaları gömrük işinin fiskal və requlativ funksiyası ilə həyata keçirilir.

Fiskal funksiya gömrük ödənişlərinin (rüsumların, vergilərin, yığımların və s) tutulması dövlət büdcəsinin hesabına, gəlir hissəsinin artırılmasına yönəlmişdir.

Requlyativ (proteksionist) funksiya, qadağaların, məhdudiyyətlərin, lisenziyalaşdırma, gömrük tariflərinin müəyyən kvota vasitəsilə milli iqtisadiyyatın inkişafının stimullaşdırılması, yerli bazarı qorumaq, xarici investisiyaların cəlb olunmasına yönəlmişdir.

Bu malların bəyan edilməsinin düzgünlüyünün, nəzarətin sərtləşdirilməsi, informasiya texnologiyalarının inkişafı, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi risklərin idarə olunması sistemi üzrə məqsədyönlü işin nəticəsidir.

Regional gömrük idarələri gömrük orqanlarından dövlət federal büdcəyə köçürülən vəsaitin ümumi miqdarını formalaşdırır.

Gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə funksiyaları heyvan və bitkilərin, ətraf təbii mühitin mühafizəsi, ölkənin (ictimai asayişin, əhalinin mənəviyyatını, insanların həyat və sağlamlığını, dövlətin təhlükəsizliyini qorunması) təhlükəsizliyini təmin olunmasına yönəldilmişdir; rusiya istehlakçılarının maraqlarının müdafiəsində; və s. idxal malların, bədii, tarixi və arxeoloji sərvət əşyalarının, silahların, narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsinin qarşısının alınması iqtisadi təhlükəsizlik sistemində gömrük orqanlarının rolu böyük və danılmazdır.

Amma gömrük orqanlarının fəaliyyətində bir çox nöqsan və çatışmazlıqlar hələ də mövcuddur: gömrük xidməti və gömrük nəzarətinin texniki vasitələrlə təchiz edilməməsi, ilk informasiyanın gömrük xidməti tərəfindən təkmilləşməmiş istifadəsi, və s.

Bütün bu hallar, necə deyərlər, "varlığı" dövlətin və cəmiyyətin iqtisadi təhlükəsizliyini yüksək dərəcədə aşağı salır.

Hazırda Azərbaycan gömrük orqanlarının qarşısında yeni vəzifə yaranır - inteqrasiyanın vəzifəsi beynəlxalq əməkdaşlıq prosesində dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyinin təminatının gücləndirilməsi üçün gömrük-hüquq sahəsinin tənzimlənməsi.

İqtisadi təhlükəsizlik- iqtisadi sistemin ayrılmaz hissəsidir və xalq təsərrüfatının, müəssisələrin, cəmiyyətin və s. qurumların inkişafında vacib element sayılır.

Dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi dedikdə, milli iqtisadiyyatın dinamik tarazlığını, davamlı vəziyyətini əsas parametrlərin zəmanətini, fəaliyyətində bərpası, istənilən və ya təsadüfi şəraitdə xarici və ya daxili impulsların və ya risklərin stabilliyinin pozulmasını başa düşmək lazımdır.

Dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi dedikdə, mürəkkəb sosial-siyasi və iqtisadi hadisə və mühüm, bütöv bir sistemə əsaslanan bir-birini tamamlayan və bir-birindən asılı amillər başa düşülür. Onların arasında aşağıdakıları ayırmaq olar:

1) Milli sənaye istehsalının texnoloji səviyyəsi, miqyası, sahəvi və strukturu;

2) Təbii ehtiyatlar, onların kəmiyyət və struktur parametrləri, habelə onların mülkiyyət formaları və sərəncamları;

3) Təbii-iqlim şəraiti və aqrar istehsalın digər xüsusiyyətləri;

4) Əmək resursları dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyinin tərkib hissəsi kimi;

5) Ölkənin intellektual potensialı;

6) Valyuta ehtiyatları, mənbələri və istifadə xüsusiyyətləri;

7) Daxili bazar;

8) Dövlət institutlarının peşəkarlığı və səmərəliliyi. (6)

Əlbəttə, verilən siyahıda yalnız daimi fəaliyyət göstərən, birbaşa ölkə iqtisadiyyatını formalaşdıran və onun təhlükəsizliyini müəyyənləşdirən amillər təqdim olunmuşdur.

Amma dolayısı ilə də olsa, daha çox müvəqqəti xarakter daşıyan impulslar üstünlük təşkil edir və bəzi hallarda daxili və iqtisadi prosesləri dəyişdirməklə yerinə yetirilir.

Bu həm ümumbəşəri hərbi siyasi- hadisədir, həm də regional səviyyəli, daxili ictimai siyasi vəziyyətdir.

Xarici iqtisadi əməliyyatların tənzimlənməsi bir ölkənin normativ hüquqi bazasına əsaslanır və öz xüsusiyyətləri ilə müvafiq olaraq təyin olunur.

İstənilən ölkədə xarici ticarətin dövlət tənzimlənməsinin əsasını onun xarici iqtisadi siyasəti təşkil edir, bu siyasət altında əlverişli iqtisadi, elmi texniki istehsal və başqa əlaqələrin inkişafı, beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirakın genişlənməsi və dərinləşməsi, sosial iqtisadi inkişafın strateji vəzifələrin həlli məqsədi başa düşülür.

Hazırda Azərbaycanda xarici iqtisadi fəaliyyət (XİF) tənzimlənməsinin mürəkkəb sistemində fəaliyyət göstərir. XİF, dövlət tənzimlənmə vasitələrinin müxtəlifliyi ilə üç əsas bloka qruplaşdırmaq olar:

Birinci blok- ümumi xarakterli tədbirlərdir, milli iqtisadiyyatın və onun mövqelərinin möhkəmləndirilməsinə, nəticə etibarı ilə istehsal olunan məhsullar arasında rəqabətin artmasına yönəlmişdir.

XİF tənzimlənməsi bu mənada - bütün milli iqtisadiyyatın tənzimlənməsi, konyunktur vəziyyətin və keyfiyyətli strukturun inkişafı deməkdir.

Bu inhisar tədbirinin siyasətidir, qeyri sağlam rəqabətin qarşısının alınması, dövlətin iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsi, elmi texniki inkişafın həyata keçirilməsi siyasəti, lazımi normativ bazanın və təşkilatı strukturun yaradılmasıdır.

Bu cür tədbirlər XİF ümumi iqtisadiyyatının əsasını yaradır .

İkinci blok- xüsusi alətlər və mexanizmlər XİF növlərini ləngidir və ya stimullaşdırır.

Beynəlxalq ticarətin dövlət tənzimlənməsinin alətləri tariflərə və tarifsizlərə bölünür:- bunlar gömrük tarifinin istifadəsinə əsaslanır.

Onların arasında, bir qayda olaraq, bir neçə əsas elementləri vardır:

-gömrük tarif tənzimlənməsi;

-valyutadəyişmə;

- mübadilə kursunun siyasəti və s.

Üçüncü blok - alətlərin tənzimlənməsi şirkətlərə birbaşa yardım- onların XİF tərəfindən həyata keçirilməsi.

Buraya birbaşa və dolayı subsidiyaların ixracı aiddir ( kredit faizlərinin azaldılması, tariflərin aşağı düşməsi, dövlət sifarişləri, vergi güzəştləri ), daxili və xarici kreditləşmə ixrac kreditlərinin sığortası və zəmanəti.

Bununla yanaşı, xarici ticarətin dövlət tənzimlənməsi tədbirlərinin sistemində GX-nin üzvlərinin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm rol gömrük- tarif tənzimlənməsinə məxsusdur.

XİF liberallaşdırılması şəraitində dövlətin tənzimləyici rolu, inzibati amirlik prinsiplərinə deyil, beynəlxalq norma və qaydalara riayət olunmasına əsaslanır.

Onlar arasında: XİF iştirakçılarının bərabərliyi və XİF iştirakçılarının hüquq və mənafelərinin dövlət tərəfindən müdafiəsi , dövlətin əsassız XİF müdaxiləsinin istisna edilməsi vacib yer tutur.

Xarici iqtisadiyyatın fəaliyyətinin (XİF) tənzimlənməsi və sistemin tipik ölçülərin qanunvericilik, icra və nəzarət xarakteri daşıyan səlahiyyətli, dövlət qurumları tərəfindən həyata keçirilən xarici iqtisadiyyatın tarazlığı məqsədi ilə, mütərəqqi dəyişikliklərin stimullaşdırılması, idxal və ixrac strukturunda xarici kapitalın axınının təşviqi deməkdir.

Gömrük orqanları iqtisadi, hüquqi, idarəetmə, operativ fəaliyyəti həyata keçirir və müxtəlif vasitələrlə həll edir.

Gömrük orqanında vəzifəli şəxs anlayışına baxanda, ilk növbədə, “dövlət işçisi gömrük orqanının” və “gömrük orqanı əməkdaşı” anlayışı arasında aydınlaşdırma aparmaq lazımdır.

Gömrük orqanları vahid dövlət hakimiyyəti həyata keçirilməsi mexanizmində icra hakimiyyəti orqanlarının qismində çıxış edirlər, federal dövlət işçiləri və kadr tərkibi yaradırlar.

Gömrük orqanları mərkəzləşdirilmiş vahid sistemini təşkil edir və dövlət hakimiyyəti orqanlarından subyektlər və yerli özünüidarəetmə orqanlarında asılı olmayaraq fəaliyyət göstərir.

Gömrük xidməti ölkənin konkret məqsədlərə nail olmaq üçün dövlətin sosial- iqtisadi institut kimi dövlətlə bazar arasında real şəraitə, bazar iqtisadiyyatının özünəməxsus “vasitəçi” kimi çıxış edir.

Dövlət xidmətini yerinə yetirərək, o qeyri kommersiya subyekti kimi çıxış edir, bir qayda olaraq, burada daha səmərəli və strateji planda, daha stabil dövlətə tələb olunan xidmətləri göstərir , burada dövlət institutları subyektləri üstünlük təşkil edir.

Deməli, dövlət institutlarının hər biri dövlət xidmətləri sahəsində öz xidmətini aparmaqla çalışmalıdır ki təşkilati strukturu və fəaliyyəti optimallaşdırsın, rəqabət qabiliyyətli olmaq üçün isə, ölkənin tələbatını maksimum ödəməsin.

Belə nəticəyə gəlirik ki, XİF gömrük tənzimlənməsini bir neçə səviyyələrdə həyata keçirilə bilər:

• 
  Milli - tənzimlənmə ölkənin dövlət orqanları, rezidenti XİF iştirakçısı olmağla həyata keçirirlər;
  
• 
  Dövlətlərarası - çoxtərəfli və ikitərəfli sazişlər vasitəsilə tənzimlənməsidir;
  
• 
  Beynəlxalq - universal xarakter daşıyan beynəlxalq təşkilatların nizama salınması.
  

GX ölkələrinin iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsində, gömrük ödənişlərinin inzibatçılığına xüsusi diqqət yetirmək lazımdır.

Belə ki, onlar Nəqliyyat Vasitəsinin XİF iştirakçıları və gömrük siyasətinin formalaşdırılması ilə dövlət arasında ziddiyyətlər əsasən GX dövlət maraqları arasında bir tarazlığın təmin olunması əsasında təkamül yumşaltmaq ilə bağlıdır.

İqtisadiyyatın radikal təzələnməsi optimal iqtisadi və hüquqi formaların və metodların axtarışını və qorunmasını, rəqabət rejiminin, təsərrüfat subyektlərinin qorunmasını, daxili bazarda mal və xidmətlərin tarazlığının təmin edilməsi idxal-ixrac siyasətinin ölçülməsini tələb etmişdir.

Prioritetlərin yaranması bununla belə gömrük siyasətinin istiqamətini aradan qaldırmadı, bir sıra obyektiv səbəblərə görə gömrük fəaliyyətinin maliyyə-iqtisadi sahədə dövlət maraqlarının qorunması kimi bu vəziyyəti aktuallaşdırdı.

Gömrük ittifaqı gömrük orqanları tərəfindən gömrük proseduruna uyğun olaraq gömrük ərazisində tranzitinin daşınması həyata keçirilir.

Gömrük əməliyyatlarının gətirilməsi ardıcıl aparılır, bu da nəzərdə tutulmuş malların gəlməsi ilə bağlı gömrük ittifaqının gömrük ərazisinə gətirilərkən, onların müvəqqəti saxlanılması və ya yerdəyişməsi üçün gömrük orqanının seçdiyi bəyannamə əsasında gömrük proseduruna uyğun olaraq həyata keçirilir.

Gömrük orqanları daxil olan məlumat əsasında qanunvericiliyin pozulması, əqli mülkiyyət hüquqları barəsində mütəmadi olaraq xüsusi tədbirlər keçirir. Qanun pozuntusu əsasən geyim, ayaqqabı, alkoqollu məhsullar, şirniyyat məmulatları ilə bağlı olub.

Hər bir gömrük orqanında əməkdaşlar və dövlət mülki qulluqçular barəsində “Xidməti yoxlama təşkili və aparılma qaydası" adlanan daxili hüquqi akt hazırlanıb və təsdiq edilib.

Bu qayda-qanun yoxlamaların vəzifəsini səliqə-sahmanın yaradılmasını, komissiyanın tərkibini, yoxlamaların aparılmasının qaydalarını, hüquqları, vəzifələri, komissiya sədrinin və üzvlərinin məsuliyyətini, işçinin vətəndaş qulluqçusunun barəsində xidməti yoxlamalar aparır, xidmət yoxlamasını təyin edir.

Fikrimizcə, qeyd olunmuş problemlərin həlli üçün səlahiyyətli gömrük orqanlarının işçiləri tərəfindən, təhlil və inventarlaşdırma səlahiyyət işinin aparılması zəruridir. Bu işin ilk mərhələsində gömrük orqanlarının səlahiyyətini müəyyən etmək, və onları vəzifəli şəxslərin dərəcəsindən asılı olaraq qərarların qəbul edilməsində rütbələrə bölmək zəruridir.

İkinci mərhələdə norma səviyyəsindən asılı olaraq aydın şəraitin yaradılması haqqında təşəbbüsü ilə çıxış etmək üçün müvafiq səlahiyyətlər verilir ki, bununlada bu və ya digər səlahiyyət yerinə yetirilir.

Hüquq və vəzifələrin dəqiq və tam möhkəmlənmək imkanı, normativ hüquqi aktların aydın və ziddiyyətsiz ifadələrin olması, gömrük orqanları qulluqçularının səlahiyyətlə təmin edilməsindən asılıdır.

Bundan başqa, idarə səviyyəsində vəzifəli reqlamentlərin işlənib hazırlanması və qəbul edilməsi zəruri sayılır, gömrük orqanlarının işçilərinin öz səlahiyyətlərinin tam qaydası və müddəti həyata keçirilməlidir.

3.2. Müasir şəraitdə iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsində gömük xidmətindən istifadənin qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi
Aparılmış araşdırmalar göstərir ki, müasir gömrük xidmətinin qeyd olunan vəzifələrinin həlli aktual bir problemdir.

Genişmiqyaslı gömrük xidmətinin müasirləşməsinə zəruri ehtiyac yaranmışdır, XİF artan həcmi və rəngarəngliyi arasında olan fərqə gətirib çıxarması, daim dəyişən şəraitdə Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, qaydalara, normalara, standartlara, prosedurlara və beynəlxalq gömrük təcrübəsinə uyğunlaşdırılmışdır.

Biz əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, gömrük orqanının məhsuldarlığı, onların daxili iqtisadi təhlükəsizliyinin mühüm bir fraqmenti kimi və dövlətin iqtisadi fəaliyyəti kimi qanunvericinin qabiliyyəti və hazırlığından, onun balans prinsipi üzrə ideyasına maksimum uyğunluğundan, gömrük hüquq normaları üzərində, dövlət arasında konsensus və təşkilatlar- XİF iştirakçılarından birbaşa asılıdır.

Təcrübəçilər göstərir ki, gömrük nəzarətinin müasir texnologiyalarının tətbiqi müsbət meyillərə baxmayaraq növbəti istiqamətə yönələn bir sıra çatışmazlıqlar var:

1. Gömrük nəzarətinin sistemi subyekt-yönümlü yanaşmanın olmaması ilə, yoxlama tədbirlərinin keçirilməsində XİF iştirakçılarının fərqliliyi əsasında, gömrük qanunvericiliyinə riskdən asılı olaraq riayət edilməməsi ilə səciyyələnir;

2. Tətbiq edilən sistem gömrük orqanlarının nəzarətinin idarə riskinin avtomatlaşdırılmağına imkan vermir və bununla belə XİF iştirakçıları və gömrük orqanları arasında birbaşa əlaqələrin minimuma endirməsinə səbəb olur;

3. Bütün dövlət nəzarət orqanları üçün məlumat bazasının və proqram vasitələrinin olmaması, XİF iştirakçıları tərəfindən idarələrarası qarşılıqlı fəaliyyətin təşkili hesabına informasiyanın həcminin minimuma endirməyə səbəb olur;

4. Mövcüd texnologiya elektron bəyanetmə gömrük orqanlarına həddən artıq geniş səlahiyyətlər verir, sorğuda əlavə sənədlərin gömrük orqanları tərəfindən yoxlama tədbirlərinin aparılması zamanı gömrük qanunvericiliyinin birmənalı istifadəsinə şərait yaratmır, bu texnologiya istifadəsi XİF iştirakçılarının məsrəflərinin azalmasına gətirib çıxarmır. (16)

Bununla əlaqədar əsas istiqamətlərin müəyyən edilməsində gömrük siyasəti və onun reallaşmasında qanunvericiyə obyektiv və daimi xarakter daşıyan dövlətin və digər subyektlərin əsas marağının üst-üstə düşməsi- XİF üçün optimallaşdıran amil kimi nəzərdə tutulur.

Subyektlərin əsas maraq dairəsi burada maddi-maliyyə sahəsinsə yüksək nəticələrinin əldə olunması, malların və xidmətlərin idxal-ixrac olunması açıq-aşkar çıxış edir.

Gömrük siyasətinin təşkil olunması, onun nəticəliliyi və keyfiyyəti, bizim fikrimizcə, gömrük fəaliyyəti sahəsində ümumi və ya qadağan olunmuş davranış normalarının adekvatlığı, dövlət və digər subyektlərin mənfəətinin əldə edilməsi ilə, qanun təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin məqsəd və dövlətin maraqları arasında kompromisin əldə olunmasından, iqtisadi maraq, tarazlığının dərəcəsindən birbaşa asılıdır.

Bu fonda daha tez inteqrasiya üçün hüquq-mühafizə bölmələrinin transsərhəd cinayətkarlıqla mübarizə üzrə dövlətlərin GX üzrə ortaq proqramların reallaşdırılması və beynəlxalq qurumların aktiv fəaliyyətinin rolu, gömrük orqanlarının hüquq mühafizə qurumları arasında operativ informasiya mübadiləsi üzrə işçi əlaqələrin qurulmasını təmin edən vahid gömrük məkanının çərçivəsində davamlı əməliyyat kanallarının yaradılması sürətlə artır.

Hazırda gömrük orqanları idarəetmə sistemində təşkilati-yerləşdirilən və hüquqi idarəetmə üsullarının fəal keçidi baş verir ki, bu da onların yanında fəaliyyətin qiymətləndirilməsi üzrə meyarlar baxımından dəqiq və tam əməl edilməsinə, gömrük nəzarəti prosedurlarının həyata keçirilməsinə, proqram-məqsədli idarəetmə metodlarına doğru təxmin edilən dərəcədə nailiyyətlərin qoyulmasına, gömrük orqanlarının fəaliyyətində ictimai əhəmiyyətli nəticələrə gətirib çıxarır.

Bu kontekstdə əsas gömrük tənzimlənməsinin mexanizminin vəziyyəti haqqında dəqiq məlumat sisteminin yaradılması eləcədə səmərəli idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi məsələsi qoyulmuşdur.

Gömrük orqanlarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi sistemi müasir dövrdə gömrük tənzimlənməsində xarici iqtisadi fəaliyyətin problemli məsələlərin həllini mürəkkəbləşdirən, bir sıra sistemli çatışmazlıqlarla özünü gəstərir.

Birincisi, ərazi gömrük orqanlarının fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi sistemi (regional gömrük idarələri və gömrükxanaları) gömrük xidmətinin strateji məqsədlər və taktiki vəzifələrin nailiyyəti üzrə, maliyyələşdirmənin tətbiqi çərçivəsində, nəticəyə yönəlmiş sistemlə zəif əlaqələnir.

Bununla belə bir sıra hallarda gömrük xidmətinin nəticəsinin meyarlarını müəyyənləşdirərkən şəraitin yaradılması ilə bağlılığı olmayan sahibkarlıq fəaliyyəti üçün səmərəliliyin nəticələrini qiymətləndirmək üçün daha çox keyfiyyət deyil kəmiyyət baxımından, idarəeolunmayan, müqayisəedilməz, əhəmiyyətsiz nəticələr seçilmişdir.

Gömrük orqanlarının fəaliyyətindən asılı olmayan göstəricilərə istismara verilən avtomobil məntəqələrinin buraxılması, ilkin qəbul edilən qərarların malların qruplara bölünməsi haqqında Gömrük ittifaqının iqtisadiyyatın xarici fəaliyyətinin “Mal Nomenklaturası”na uyğun olması aid etmək olar.

Bununla əlaqədar, gömrük orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyi vəzifəli şəxslərin maddi stimullaşdırılma vəsaitinin bölüşdürülməsi tərəfə yönəlmişdir, bu da, bir tərəfdən maksimal dərəcədə geniş spektri üzrə gömrük orqanlarının qiymətləndirməsinə “bölünür”, digər tərəfdən yekun qiymətləndirmənin nəticələri üçün maddi həvəsləndirmə həcmi bütün vəzifəli şəxslərə və regional gömrük idarələrinə təsir edir.

Nəticə kimi təcrübədə tətbiq olan sanksiyaların struktur bölmələrinin, nailiyyət göstəricilərini təmin etməməyindən asılıdır, o cümlədən, nə vaxt ki, nəticə gömrük orqanlarının bir neçə struktur bölmələrinin əməllərindən asılı olur.

Bu hal qapalı daxili müəssisə xarakterini şərtləndirir və fəaliyyətin effektivliyinin göstəriciliyinin yerinə yetirilməsi barədə məlumatları göstərir.

Dünya təcrübəsinə baxdıqda müxtəlif ölkələrdə gömrük işinin təşkili gömrük siyasətinin məqsədindən, iqtisadiyyatın vəziyyətindən, coğrafi mövqeyindən və sairədən asılıdır. Məsələn, bu sahədə aparılan araşdırmalarda prof.A.Əliyevin özünəməxsus yanaşması vardır: “....Fransada gömrük fəaliyyəti birbaşa iqtisadiyyat və Maliyyə Naziriiyinin tabeliyində olan Gömrük və Vasitəli Vergilər Baş İdarəsinin rəhbərliyi altında həyata keçirilir. Başqa ölkələrdə olduğu kimi, Fransa gömrük xidmətinin əsas funksiyaları fiskal və hüquqmühafizə funksiyalarıdır. Gömrük xidməti gömrük rüsumlannın və vergilərin yığımı ilə bağlı olmayan bir sıra funksiyaları da yerinə yetirir. Onlann bir hissəsi idarənin hüquqi statusu ilə müəyyəniəşdirilir, digər hissəsi isə Fransanın başqa dövlət idarə və müəssisələri ilə razılaşdırmalar əsasında həyata keçirilir. Nümunə olaraq, gömrük qanunvericiliyi məsələləri üzrə təkliflərin hazırlanmasını, Milli gömrük qanunlarının icrasına nəzarəti, qaçaqmalçılıqla mübarizəni, Fransaya idxal edilən malların Milli qanunvericiliyin norma və standartlarına uyğunluğunu gözləmək yolu ilə fransız əhalisinin maraqlarının təmin edilməsini və s. göstərmək olar.” (15, s.108-109)

Həmin yanaşmada: “….ABŞ-da gömrük xidməti maliyyə nazirliyinin tabeliyində yerləşir ABŞ Konstitusiyasina görə, gömrük siyasətini formalaşdırmaq, rüsumları təyin və ləğv etmək, eləcə də, onların hesablanması və tutulması prosedurunu müəyyən etmək hüququ Konqresə məxsusdur. Bununla əlaqədar olaraq Amerika gömrük sisteminin əsasını konqresin vaxtaşın qəbul etdiyi gömrük qanunlan təşkil edir. 1789-cu ildə ABŞ-ın birina Konqresi vahid gömrük-tarif sistemini qüvvəyə mindirdi. Belə ki, ölkəyə gətirilən matlara rüsumların müəyyən edilməsi haqqında qanun qəbul ediidi. Qüwədə olan qanunvericiliyə görə ölkə ərazisi 47 müstəqil gomrük dairəsinə bölündü. ABŞ-a gələn şəxslərin gömrük yoxlanışının başlıca vəzifələrindən biri (bunu ABŞ gömrük xidmətinin rəhbərliyi dəfələrlə qeyd etmişdir) narkobizneslə bağlı cinayətlər əleyhinə sərt mübarizə aparmaqdır.

Daima böyük miqdarda narkotiklər, o cümlədən, marixuana, həşiş, kokain, heroin müsadirə olunur. Narkotiklərin daşınması ilə mübarizəni gücləndirmək üçün gömrük xidməti sahil mühafizə xidməti ilə daha əlaqəli fəaliyyət göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ gömrük xidməti Fransa gömrük xidmətindən üç dəfə az ştata malikdir, həm də, idxal və ixracın iki dəfə artıq dəyər həcminə nəzarət edir. olaraq rast gəlinmir. 2001-ci ilin 11 sentyabr hadisələrindən sonra, ABŞ gömrük xidmətinin qarşısında terrorçuluqla mübarizə kontekstinde yeni vəzifələr meydana çıxdı. Təyyarələri zəbt etmek cəhdləri, sərnişinlərin ayaqqabılarındakı partlayıcı maddələr - bütün bunlar Amerika gömrükçülərinə meydan oxumaq deməkdir” (15, s.118-123).

Britaniya da isə “.....gömrük xidməti Amerikanın gömrük xidmətini xatırladır. Özünün coğrafi mövqeyinə görə Böyük Britaniya Amerikaya bənzeyir,

lakin, quru sərhədlərinə malik deyildir. Böyük Britaniyanın gömrük-aksiz xidmətinin işində yeni vəzifələr vahid Avropanın təşəkkülü ilə birlikdə ortaya çıxdı” (15, s.124).

Göründüyü kimi hər bir inkişaf etmiş ölkənin gömrük xidmətlərinin özünəməxsus funksiya və vəzifələri vardır.

Gömrük işi və qeyri-kommersiya birliyi sahəsində fəaliyyət göstərən şəxslər Ticarət-sənaye palatası və regional qurumların sürətinin və keyfiyyətinin artırılmasında gömrük rəsmiləşdirilməsində və gömrük nəzarətində bilavasitə maraqı olan, gömrük orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi sistemində iştirak edə bilməzlər, onlar monitorinq göstəricilərinin səmərəliliyi, onun obyektivliyini və əsasını göstərmək səlahiyyətinə malik deyillər.

Beləliklə, mövcüd qiymətləndirmə sisteminin gömrük orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyi geniş fəaliyyətin istiqamətləri ilə, subyektivliyin yüksək dərəcəsi ilə, yekun qiymətin müəyyənləşməsi ilə, qiymətləndirmə sisteminin gömrük mallarının rəsmiləşdirməsində iştirakçıların qapalı olması ilə səciyyələnir.

Gömrük orqanlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsində iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin məqsədi dövlət strategiyasının və iqtisadi siyasətin səmərəliliyinin artırılması, GX inkişafı, xarici ticarətin hərtərəfli inkişafıdır.

Ölkələrin iqtisadi təhlükəsizliyinin təminatında prioritet istiqamət və əsas vəzifə kimi - GX üzvlərinin, gömrük orqanlarının fəaliyyətinin qanunvericilik və hüquqi bazasının inkişafı və təkmilləşdirilməsi çıxış edir.

Dövlət gömrük orqanları vasitəsilə xarici ticarət fəaliyyətinin tənzimlənməsinə nəzarət etməlidir, bununla yanaşı prioritet iqtisadi metodların hüquqi metodların üzərində aparılmasına üstünlük verməlidir. Təsərrüfat fəaliyyətinin yeni şəraitində dövlət nəzarəti xarici ticarət fəaliyyəti sahəsində büdcənin doldurulma mənbəyi kimi ona mane olmamalıdır, əksinə xarici ticarətin inkişafına kömək etməlidir.

Elementlərin belə dəyişməsi zamanı iqtisadiyyatın baza səviyyəsində, qarşılıqlı ticarətin həcminin artırılması, ölkələrarası məişət istehsal zəncirlərinin yaranması və istehsal komplekslərinin inteqrasiyası müşahidə olunur. GX ölkələrinin payı bir-birinin xarici ticarət dövriyyəsində artır.

Əslində, xarici ticarət dövriyyəsində ölkələrin payının artması, zəruri mallarla yük axınlarının istiqamətini dəyişməsi nəticəsində iqtisadi təhlükəsizlik üçün ölkənin malar ilə özünü təminetməsi müsbət hal kimi göstərilir.

Təklif edilən bölgü imkan verir ki, dəyişikliklər üzrə razılaşdırma prosesini gömrük-tarif sahəsində GX üzv dövlətlərin tənzimlənməsini, konkret tədbirlər və onların nəticələrinin qiymətləndirilməsi və formalaşmasında bu dəyişiklikləri adekvat nəzərə almaq.

GX real fəaliyyəti metodoloji əsasların və elmi-təcrübi üsullarının işlənməsini menecment baxımından gömrük fəaliyyətində səmərəli idarəetməni zəruri edir və GX mərkəzi idarəetmə orqanları oxşarlıq və paralelizm idarəetmə funksiyalarını aradan qaldırılmaq məqsədilə yenidən təkmilləşməyə məruz qalmalıdırlar.

Optimal idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi üçün gömrük statistikasında dəqiq verilənlərin formalaşması tələb olunur. Gömrük sisteminin maddi-texniki bazası sonrakı inkişafı, GX strukturunun və infrastrukturunun uyğunlaşdırılması məqsədilə malların həcminin artması və sərnişinlərin axınını tələb edir.

Bundan əlavə, GX-nin gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə fəaliyyəti sahəsində aşağıdakı əsas vəzifələrin həyata keçirilməsini zəruri hesab edilir:

Cinayətlərin qarşısının alınması üzrə gömrük fəaliyyəti sahəsində dövlətin rolunun gücləndirilməsi. Dövlət azadlığı lazımdır, dövlət əsas islahatçı olmalıdır;

GX çərçivəsində gömrük fəaliyyəti sahəsində cinayətlərlə mübarizədə vahid proqramın hazırlanması;

İnzibati, gömrük və cinayət məcəlləsi blokunun GX çərçivəsində qanunvericiliyə uyğunlaşdırılması, GX gömrük qanunvericiliyinin sonrakı unifikasiyası;

Gömrük rəsmiləşdirilməsi prosesində və gömrük nəzarətində mallarının eləcədə nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədlərinin qovuşduğu sərhəddən tam gömrük rəsmiləşdirilməsinə qədər müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi;

Gömrük orqanlarının təkmilləşdirilməsi və texniki bazasının genişləndirilməsi;

GX tam miqyaslı genişlənməsi, gömrük xidməti dövlətlərinin-GX üzvlərinin informasiya sahəsinə inteqrasiyası;

Analitik və informasiya materiallarının dövlət orqanlarına təqdim olunması əsasında gömrük statistikasının düzgünlüyünü təmin etmək, ilk növbədə, ticarət siyasətini işləyib hazırlayan qurumlara;

Gömrük fəaliyyətinin avtomatlaşdırılması və texnologiyaların yeni sistemlərinin işlənməsi, əmtəə istehsalının və kağızdan istifadə etmədən elektron sistemi texnologiyasına keçid.

Bununla bağlı qanunvericilik aktının hazırlanması və qəbul edilməsi tələb olunur ki, bu da kompleks şəkildə hüquq mühafizə xidmətinə daxil olma qaydasını tənzimləyərdi, onun keçirilməsi və dayandırılmasını, eləcə də gömrük orqanlarının qulluqçularının hüquqi statusunu müəyyən edərdi. Əsas diqqət qanunda aşağıdakı antikorrupsiya mexanizmlərinə göstərilməlidir:

-Gömrük orqanlarında xidmət keçmə ilə bağlı məhdudiyyət və qadağalar sisteminin yaradılması;

-Pul saxlama sisteminin qurulmasına, sosial müavinətlərin və zəmanətlərin gömrük orqanları qulluqçularının stimullaşdırılmasına yönəlmiş antikorrupsiya davranışı;

- Gömrük orqanlarının işçiləri tərəfindən icbari əmlakın bəyan edilməsi, əvəzedici rüşvətxorluqun təhlükəli tərəflərinin müəyyənləşdirilməsi;

-Gömrük orqanlarında, korrupsiya hüquqpozma faktı üzrə xidməti araşdırmaların qaydasının müəyyən edilməsi.

Qanun layihəsi hazırlanarkən bütövlük və komplekslilik prinsipinə riayət edilməlidir, ona normaların daxil edilməsini nəzərdə tutan, hərtərəfli hüquq münasibətini tənzimləyə, və minimum həddə hüquq yaradıcılığını çatdırmalıdırlar, xidmət sahəsində gömrük orqanlarına keçməsini tənzimləməlidirlər.

O halda ki, qanunda blok hüquq münasibətlərini tənzimləmək çətin və ya mümkünsüzdür, qanun layihəsinə qanunaltı bağlanma vacibdir.

Normativ-hüquqi tənzimlənmənin hüquq mühafizə xidmətinin işçilərinin əsas istiqaməti kimi gömrük orqanlarının diskret səlahiyyətində normaların sayının azalmasıdır.

Gömrük orqanlarında hüquq mühafizə fəaliyyətini nizama salan, mövcud qanunvericilik, hüquq mühafizə orqanlarına geniş səlahiyyətlər verir, o cümlədən gömrük cinayətləri ilə bağlı əməliyyat-axtarış fəaliyyətinin keçirilməsinə gömrük cinayəti üzrə ilkin araşdırma , müxtəlif nəzarət tədbirləri gömrük cinayətlərinə görə inzibati məsuliyyətə cəlb etmə mühüm rol oynayır.

Gömrük orqanlarının işçilərinə verilən səlahiyyətdə inventarlaşdırma və təhlil aparmaq lazımdır.

İşin ilk mərhələsində gömrük orqanlarının səlahiyyətinin bütün siyahısını müəyyən etmək lazımdır və vəzifəli şəxsləri qərar qəbulu üzrə bölmək lazımdır.

İkinci mərhələdə normaların səviyyəsindən asılı olaraq müəyyən verilmiş səlahiyyətlərdən, onların olduqca aydın şəraitdə tətbiq edilməsi haqda təşəbbüs ilə çıxış etmək.

Onların aydın və qərəzsiz ifadələrindən gömrük orqanlarının işçilərinin səlahiyyət verilməsi , dəqiq və tam hüquqların və vəzifələrin vəzifə reqlamentlərdə möhkəmlənmə imkanından asılıdır.

Bundan başqa, idarəetmə səviyyəsində vacib reqlamentlərin işlənib hazırlanması və qəbul edilməsi zəruridir ki, bunlar da daha dolğun qaydada, gömrük orqanlarının işçiləri öz səlahiyyətlərini həyata keçirməlidirlər.

Beləliklə, rüşvətxorluq halları daha çox blanklar və sənədlər olan normalarda artır, normativ hüquqi akt qapalı hüquq rejimində geniş müzakirə olmadan keçirilir.

Bu tədbirlər ümumilikdə əhalinin mənəvi, hüquqi və iqtisadi şüurunun formalaşması ilə, GX inkişafı üçün müsbət nəticələr verə bilər.

Sözü gedən xidmətin bazasında vahid gömrük sahəsində emal və təhlil üçün operativ- analitik mərkəzi yaratmaq, eləcə də operativ vəziyyətin fasiləsiz öyrənilməsi, onun gələcək inkişafını proqnozlaşdırmaq, təhlükəyaradan faktorları müəyyən etmək, onları aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görmək.

Gömrük xidmətində çalışan kadrların hazırlığının təkmilləşdirilməsinin əsas məqsədləri aşağıdakılardır:

1.Xarici iqtisadi fəaliyyətin və onların rolunun gömrük orqanlarının müasir statusa uyğun olaraq gömrük sisteminə kadrların seçilməsinin təmin edilməsi;

2 gömrük orqanlarının işçilərinə öz peşəkar imkanları və yaradıcılıq qabiliyyətlərini reallaşdırmaq üçün daha çox imkanların təmin edilməsi;

3.Tədris prosesində informasiya texnologiyalarının istifadəsi əsasında peşəkar hazırlıq proseslərinin səmərəliliyinin artırılmasına, mənimsənilən modul təhsil sistemi, tədris prosesində fəal və distant təlim metodlarının tətbiqi olmalıdır. (17)

Kadr sisteminin yenidən formalaşması çərçivəsində həll olunacaq mühüm problemlər aşağıdakılardır:

1.Yeni yanaşmalar əsasında şəxsi heyətin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi, planlı yerdəyişmənin işlənməsi və tətbiqi sistemi, o cümlədən, yeniləşmə aparatının rəhbər səviyyəli gömrük orqanlarındakı kadrların hesabına yeniləşməsi;

2. Gömrük orqanlarında rotasiya və xidmət aparılması üzrə növbəli üsul yolu ilə rüşvətxorluqa qarşı mübarizədə preventiv tədbirlərin görülməsi;

3.Vəzifə öhdəliklərini yerinə yetirən əməkdaşın peşə uyğunluğu və normativlərin vəzifə standartları üzrə hazırlanması;

4. Kadrların hazırlanması və yenidən hazırlanması sisteminə keçid; kadrların orta ixtisas və ali təhsil sistemi bazasında, eləcədə gömrük orqanlarındakı çalışan vəzifəli şəxslərin təkmilləşməsinin artması gömrük orqanları çərçivəsində. (17)

Hüquq- mühafizə xidmətinin xüsusiyyətini və içilərin statusunu əks etdirən, xeyli şəxslərin gömrük orqanlarında peşə fəaliyyətini həyata keçirən dövlət qulluğunun müasir sistemləşdirilməsi baxımından qanun bazası yoxdur.

Hüquq tənzimlənməsi sistemində normativ-hüquq aktlarının üstünüyü müşahidə olunur, bu bəzən təkcə qanunun normalarını detallaşdırmır, eləcədə hüquqi tənzimlənmə sahəsini genişləndirir.

Gömrük orqanları icra hakimiyyəti orqanlarının vahid dövlət hakimiyyəti qismində çıxış edir, federal dövlət orqanlarına məxsusdurlar, hüquqi tənzimlənməsi və fəaliyyəti dövlət qulluğu prinsipləri əsasında həyata keçirilir, kadr tərkibini isə fedral dövlət işçiləri təşkil edir.

Beləliklə, dövlətin qanunvericilik unifikasiyası – GX üzvlərinin gömrük qanunvericiliyinin hüquq tətbiqinin səmərəli olmasının zəruri şərtidir.

Dövlətin qanunvericiliyi və GX üzvlərinin unifikasiya olması vasitəsi kimi, ilk növbədə, dövlətlərin siyasi azadlığından asılıdır.

Azərbaycan Respublikasının iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasında gömrük tənzimlənməsinin mexanizminin təkmilləşdirilməsinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır:

1. Gömrük bəyannaməsi mallarının hesabına texnologiyanın tam tətbiqi, elektron bəyanetmə mərkəzlərində malların iştirakçıları və gömrük orqanlarının bilavasitə əlaqələrinin azaldılması;

2. Gömrük nəzarəti həyata keçirilərkən bu sisteminin yaradılmasını nəzərdə tutan gömrük qanunvericiliyinin tətbiqi, subyekt-bələdləşdirilmiş yanaşmanın təhlili və risklərin idarə olunması, iştirakçıları və fərqli yanaşma formalarının seçimi, həm də malların rəsmiləşdirilməsi mərhələsində gömrük sərhədindən malların yerdəyişməsi zamanı məlumatların bildirilməsi, iştirakçılarının sənədində təsdiqi olan tələbin azalması.

3. Malların buraxılmasından sonra gömrük nəzarəti mexanizminin təkmilləşdirilməsi yolu

4. Struktur bölmələri arasında funksiyaların təkrarlanmasının istisnaları

5. İdarələrarası və idarələrdən kənar hüquq-mühafizə nəzarətinin təmasda olan bölmələrinin malları buraxdıqdan sonra qarşılıqlı fəaliyyətin təkmilləşdirilməsidir.

İqtisadi təhlükəsizliyinin müdafiə vəziyyətində olmasını bildirir-şəxsiyyətin, cəmiyyətin, dövlətin, beynəlxalq birliyin həm, daxili həm də, xarici təhlükələrin olmamasından irəli gəlir. İqtisadi təhlükəsizliyin düzgün təmin edilməsi milli təhlükəsizliyin təmin olunmasına zəmin yaradır.

Milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi isə özündə mümkün təhlükələrin dairəsini müəyyənləşdirməyi, onlarla mübarizə üsullarını, onlara xəbərdarlığı birləşdirir.