Mafkura va geosiyosat

 

 

 

 

6-mavzu: Bugungi dunyoning mafkuraviy manzarasi.  

 

 

 

 

Reja: 

 

1. Bugungi dunyoning mafkuraviy manzarasi. 

2. Hozirgi davr va mafkuraviy poligonlar. 

3. Mafkuraviy immunitet va mafkuraviy profilaktika.  

 

Hozirgi  davr – dunyoda qarama-qarshiliklar  murakkab  tus olgan, mafkura 

poligonlari  yadro poligonlaridan  ham kuchliroq bo‘lib borayotgan davrdir. 

Insoniyat  XX  asr  oxiriga  kelib  chegara  bilmaydigan  muammolarga  duch  keldi. 

Turli  mintaqaviy,  diniy-etnik,  tajovuzkor  millatchilik  va  shovinizm  asosidagi 

mojarolar,  ekologiya  falokatlari,  ma‘naviy  tanazzul,  giyohvandlik,  terrorchilik  kabi 

muammolar  shular jumlasidandir. 

 

Shuningdek,  globallashuv  jarayonlari,  axborot  oqimining  tezlashuvi  ham  bir  talay 

muammolarni  keltirib  chiqarmoqda.  Butun  yer  yuzi  odamzot  uchun  yagona  makon 

ekanligi  aniq.  Bunga  shak-shubha  yo‘q.  Ammo  tarixda  mavjud  chegaralarni 

o‘zgartirish,  muayyan  hududlarni  bosib  olish  uchun  son-sanoqsiz  urushlar  bo‘lgani 

ma‘lum.  Bu  jarayonda  esa  urush  qurollari  muntazam  takomillashib  borganini  bilamiz. 

Mazkur urushlar to XX asrgacha asosan ko‘proq bir davlat ichida, ikki davlat o‘rtasida 

yoki  nari  borganda  bir  mintaqa  doirasida  bo‘lishi  mumkin  edi.  Aleksandr 

---

Makedonskiy,  Chingizxonning  ulkan  davlat  barpo  etish  uchun  yoki  o‘rta  asrlardan 

boshlab  yevropalaik  istilochilarning  boshqa  qit‘alarni  zabt  etish  uchun  olib  borgan 

urushlari  ko‘lami  jihatidan  ajralib  turadi.  Ammo  bunday  holatlar  istisno  tariqasida 

ro‘y bergan.  

 

XX  asrda  ro‘y  bergan  ikkita  jahon  urushida  o‘nlab  davlatlar,  bir  necha  qit‘a 

davlatlari  ishtirok  etganligini  eslasak,  bunday  xulosa  muayyan  darajada  o‘rinli 

ekanligiga  ishonch  hosil  qilamiz.  Urush  qurollari  takomillashib  boraveradi.  Bugungi 

kunda  ular  boshqa  hududni  bosib  olish u yoqda tursin, balki  butun Yer sayyorasidagi 

hayotni  bir necha marta yo‘q qilib tashlashga  yetadi. 

 

Shu  bilan  birga  hozirgi  vaqtda  turli  mafkuraviy  vositalar  orqali  dunyoda  o‘z  ta‘sir 

doirasini  kengaytirib,  insonlar  qalbi  va  ongini  zabt  etishga,  shu  tariqa  butun-butun 

xalqlar  va  davlatlarni  o‘z  yo‘rig‘iga  yuritishga  intilayotgan  kuchlar  ham  yo‘q  emas. 

Tajovuzkor  millatchilik  va  shovinizm,  neofashizm  va  kommunizm,  irqchilik  va  diniy 

ekstremizm  mafkuralari  shular  jumlasidandir.  Natijada  dunyoda  inson  qalbi  va  ongini 

egallash  uchun  kurash  tobora  kuchayib  bormoqda.  Bu  hol  bugungi  kunda  dunyoning 

mafkuraviy  manzarasini  belgilab  bermoqda. 

 

Bugun  dunyoning  mafkuraviy  manzarasini  o‘z  maqsadlari  yo‘lida  o‘zgartirmoqchi 

bo‘layotgan  mafkura  shakllari  barqarorlik  va  taraqqiyotga  tahdid  solmoqda.  Ularning 

asosiy  shakllari  va  yo‘nalishlari  Prezidentimiz  Islom  Karimovning  ―O‘zbekiston  XXI 

asr  bo‘sag‘asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari‖ 

nomli  asarida ko‘rsatib berilgan. 

 

Taraqqiyotga  nisbatan  xavf-xatarlardan  biri    buyuk  davlatchilik  shovinizmidir. 

Buyuk  davlatchilik  shovinizmini,  Prezidentimiz  Islom  Karimov  ta‘kidlaganidek, 

―Muayyan  kuchlar  va  davlatlar  tomonidan  bo‘ladigan  siyosiy, mafkuraviy va iqtisodiy 

hukmronlik  deb  yoki  millatlararo  va  davlatlararo,  mintaqaviy  munosabatlarda  unga 

intilish  deb ta‘riflash mumkin. 

 

Shovinizm  ba‘zi  ko‘p  sonli  millatlarning  nafaqat  ko‘p  millatli  imperiya  doirasida, 

balki  uni  o‘rab  turgan  jug‘rofiy-siyosiy  makonda  ham  o‘zining  mutlaq  hukmronligini 

o‘rnatish uchun kurashda namoyon bo‘ladi‖. 

 

Ko‘rinib  turibdiki,  buyuk  davlatchilik  shovinizmi  g‘ayriinsoniy  xarakterga  ega. 

Zero,  u  mohiyatiga  ko‘ra  milliy  tengsizlikni  oqlash,  targ‘ib-tashviq  qilish  hamda 

himoya  qilishning  o‘ziga xos shaklidir.   

 

Buyuk  davlatchilik  shovinizmining  xavfi  davlatlarning  iqtisodiy,  siyosiy  va  harbiy 

salohiyatining  kattaligida  emas,  balki  axborot  orqali  va  mafkuraviy  yo‘l  bilan  taz‘yiq 

ko‘rsatish  imkoniyatlarining  kengligida,  ular  qo‘lidagi  g‘oyaviy  ta‘sir  ko‘rsatish  vosita 

va mexanizmlarining  xilma-xilligida  hamdir.  

 

Buyuk  davlatchilik  shovinizmi  bugungi  kunda  pansovetizm  bilan  o‘ziga  xos  tarzda 

qo‘shilib ketmoqda. Pansovetizm tushunchasi uzoq vaqt davomida bir ittifoq doirasida 

yashash  natijasida  ijtimoiy-madaniy  hayotda  yuzaga  kelgan  muayyan  yaqinlik, 

o‘xshashlik,  umumiylik,  iqtisodiy  aloqadorlik  va  bog‘liqlikni  mutlaqlashtirishga 

asoslangan.  Ammo,  Prezidentimiz  o‘rinli  ta‘kidlaganidek,  bunday  qarashlar  ortida 

ham  sodda  kishilarning  bosh-ko‘zini  aylantirib,  o‘z  umrini  yashab  bo‘lgan  g‘oyalarini 

hayotimizga  qaytadan  tiqishtirishga,  shu  yo‘l  bilan  yana  eski  tuzumni  tiklashga,  bir 

so‘z  bilan  aytganda,  milliy  o‘zligimizni  yo‘qotishga  qaratilgan  intilish  yotganini 

yoddan chiqarmaslik  zarur. 

---

 

Bugungi  kunda  inson ongi va qalbi uchun kurash keskin tus olayotgan ekan, xilma-

xil  qarashlarning  mafkura  maydonida  hukmronlik  qilishga  intilishi  tabiiy,  albatta. 

Bunga  e‘tiqod  umumiyligiga  asoslangan  holda  yakka  mafkura  hukmronligini 

ta‘minlash  orqali  jahon  maydonlarini  mafkuraviy  jihatdan  o‘ziga  qaram  qilishga 

bo‘layotgan  xatti-harakatlarni  misol  keltirish  mumkin.  Diniy  aqidaparastlik  shular 

jumlasidandir.  Masalan,  islom  dinidagi  hozirgi  aqidaparastlar  ijtimoiy,  milliy 

xususiyati,  qaysi  davlatga  mansubligidan  qat‘iy  nazar  barcha  musulmonlarning 

ma‘naviy  birligi  haqidagi  tasavvurlarga  tayanib  ularning  yagona  xalifalik  ostida 

siyosiy  birlashuvi  g‘oyasini  asoslashga  harakat  qiladi.  Ko‘rinib  turibdiki,  bu  diniy-

siyosiy  ideologiya  diniy  asosda  birlashuv  g‘oyasini  birinchi  o‘ringa  qo‘yadi.  U  diniy-

ma‘naviy  zamindagi  uyg‘unlik  mamlakatlarning  iqtisodiy,  madaniy-ma‘rifiy,  ilmiy-

texnik  sohalardagi  hamkorligiga,  ular  salohiyatining  birlashishiga  va  xalqlar 

taraqqiyotiga  yo‘l  ochsa,  buning  nimasi  yomon,  degan  savolni  o‘rtaga  tashlaydi. 

Yuzaki  qaraganda,  bu  gap  to‘g‘riga  o‘xshaydi.  Bunday  mafkura  tarafdorlari  o‘z 

qarashlarini  aksariyat  hollarda  ana  shunday  ―beozor‖  shaklda  taqdim  etishga  harakat 

qiladilar. 

 

Ammo,  jiddiy  e‘tibor  beriladigan  bo‘lsa,  birinchidan,  ular  milliy  suverenitetdan 

voz  kechish  yoki  uni  boy  berish  hisobiga  yagona  davlat  tuzishni  ko‘zlayotganlari 

ma‘lum  bo‘ladi. 

 

Ikiinchidan,  xalifalikni  tiklashga,  uning  to‘g‘ri  ekanini  asoslashga  urinuvchilar,  bu 

hol aynan millat  sifatida  o‘zligimizni  anglashga  yo‘l qo‘ymasligini  yashiradilar. 

 

Mafkura  va  mafkuraviy  tarbiya  masalasi  o‘z  mustaqilligini  qo‘lga  kiritgan, 

demokratik  huquqiy  davlat,  erkin  fuqorolik  jamiyatining  asoslarini  yaratayotgan 

mamlakatimiz  uchun  muhim  hayotiy  ahamiyatga  ega  bo‘lib  qolmoqda.  Zero, 

ko‘zlangan  maqsadlarga  ushbu  orzu-umid  va  intilishlarni  o‘zida  mujassamlashtirgan 

g‘oyaviy-nazariy  qarashlar  majmui  bo‘lmish  milliy  mafkura  va  unga  asoslangan 

tarbiya  tizimisiz  erishish  mumkin  emasligi  aniq.  ―Men,  -  deb  yozadi  Prezidentimiz,  - 

Abdulla Avloniyning ―Tarbiya biz uchun yo hayot  – yo mamot, yo najot – yo halokat, 

yo  saodat  –  yo  falokat  masalasidir‖  degan  fikrini  ko‘p  mushohada  qilaman.  Buyuk 

ma‘rifatparvarning  bu  so‘zlari  asrimiz  boshida  millatimiz  uchun  qanchalar  muhim  va 

dolzarb  bo‘lgan  bo‘lsa,  hozirgi  kunda  biz  uchun  ham  shunchalik,  balki  undan  ko‘ra 

ham muhim  va dolzarbdir‖.