Mafkura va geosiyosat

quldorlik,  feodalizm,  kapitalizm  va  pirovardida  kommunizm  bosqichlarining 

ketma-ketligidan  tashkil  topgan.  Mazkur  ta‘limot  hech  qaysi  millat  bu  chiziq 

doirasidan  chiqa  olmasligi  va  chiqishi  mumkin  ham  emasligi  barcha  millatlar  ana  shi 

5 ta formatsiyani  bosib o‘tishi shart ekanligini  ta‘kidlab kelgan. 

---

Masalan,  Malayziya  davlatini  olaylik.  U  o‘ziga  xos  rivojlanish  yo‘lini  tanlab, 

taraqqiyotning  yuqori  cho‘qqisini  zabt  etdi.  Yohud  Xitoy  tanlagan  taraqqiyot  yo‘li 

ham  butun  jahon  hamjamiyatini  hayratda  qoldirdi  desak,  xato  bo‘lmaydi.  Marksistik 

nuqtai-nazardan  qaraganda,  ularning  taraqqiyoti  to‘xtagan  davlar  sifatida  qabul 

qilishimiz  kerak  edi. Hayot esa buning aksini  tasdiqlamoqda. 

Demak,  bundan  xulosa  qilib  aytish  mumkinki,  dunyoda  turli  jamiyat  yoki  davlat 

qancha  ko‘p  bo‘lsa,  taraqqiyot  yo‘llari  va  modellari  shuncha  ko‘p  bo‘lishi  mumkin 

ekan.  Zero  har  bir  davlat  yoki  millat  tarixiy  tajribasi,  urf-odatlari  va  an‘analaridan 

kelib  chiqqan  o‘ziga  xos  taraqqiyot  yo‘nalishini  belgilash imkoniyati va huquqiga ega. 

Har  bir  davr  esa  yangicha  yondoshuv  va  fikrlashni  taqozo  etadi.  Aks  holda  jamiyat 

hayotida faoliyat  va tafakkur  tanballigi  paydo bo‘lishi hech gap emas.  

Shunday  ekan,  bugungi  kunda  yangi  tarixiy  bosqich,  ya‘ni  yangi  davr  haqida 

fikr  yuritish  maqsadga  muvofiq.  Ko‘z  o‘ngimizda  vujudga  kelayotgan  vaziyatni 

hisobga  olib,  aksariyat  olimlar  insoniyat  ―qaltis  davrga  qadam  qo‘ydi‖,  deb 

ta‘kidlayotgani  bejiz  emas.  

Jumladan,  XX  asrning  80-yillarida  amerikalik  olim  Emmanuel  Vallerstayn  o‘z 

asarlarida,  ―…hozirgi  mojarolar  holva,  agarda  jarayon  shu  tarzda  kechadigan  bo‘lsa, 

XXI  asrning  o‘rtalariga  borib  ko‘z  ko‘rib,  quloq  eshitmagan  voqealar  sodir  bo‘lishi 

mumkin‖  deya  bashorat  qilgan.  Bu  xulosa  qanchalik  keskin  bo‘lmasin  hamda  dalil, 

isbot    talab  etmasin,  u  ko‘pchilikning  diqqatini  jalb  etayotgani  sir  emas.  Bizningcha 

bunday  murakkab  vaziyatda  davrni  aniq  belgilab,  ma‘lum  to‘xtamga  kelishning  o‘zi 

g‘oyatda qiyin masala.  

Ma‘lumki,  XX  asrning  zabardast  faylasufi  Karl  Yaspers  ―Smisl  i  naznacheniye