Madaniyatshunoslik fani boshqa gumanitar fanlardan o‘ziga xos xusu-siyatlari bilan farq qiladi

Tayanch so`z va iboralar 
Tabiat, madaniyat, inson, shaxs, jamiyat.irq, etnik, milliy, madaniy, sotsial 
umumbashariy, sivilizatsiya, yevrotsentrizm, oriyentalizm, romantizm, realizm. 
 
Adabiyotlar ro‘yxati
1.
Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin farovon turmush-pirovard 
maqsadimiz. T.8. T.: «O‘zbekiston», 2000 y. 
2.
Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari – oliy qadriyat. T.14. T.: 
“O‘zbekiston” 2006 y. 
3.
Karimov I.A. YUksak manaviyat-engilmas kuch. T.: "Manaviyat", 2008.-
176 b.Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T,: 
«O‘zbekiston», 2000 y. 
4.
Abdullaev M. Madaniyatshunoslik asoslari T.: «Turon» 2006 y.
5.
Boboev H., Hamroev T., Alimasov V. Madaniyatshunoslik. T.: «YAngi asr 
avlodi», 2001
6.
Boboev H., Hasanov S. «Avesto» manaviyatimiz sarchashmasi. T.: 
«Adolat», 2001 y. 
7.
Jabbarov I. O‘zbek xalq etnografiyasi. T.: «O‘qituvchi», 1994 y. 
8.
Ibrohimov A va boshqalar. Vatan tuyg‘usi. T.: «O‘zbekiston», 1996 y. 
9.
Kaykovus. Qobusnoma. T.: «Istiqlol», 1994 y. 
10.
Komilov N. Tafakkur karvonlari. T.: «Manaviyat», 1999 y. 
11.
Madaniyatshunoslik. Maruza matni. Gulmetov e. va boshqalar. T.: DITAF, 
2000 y. 
12.
Manaviyat yulduzlari. T.: 1998 y. 

---

26 
13.
Mustaqillik. Ilmiy-ommabop lug‘at. T.: 1998 y. 
14.
Umarov E. «Madaniyatshunoslik». Yangi asr avlodi 2005 y.
15.
Xayrullaev M. O‘rta Osiyo Uyg‘onish davri madaniyati. T.: «Fan», 1995y. 
III- mavzu. Qadimgi davr Markaziy Osiyodagi diniy madaniyat. 
Diniy dunyoqarashning murakkablashuvi natijasida tabiat hodisalariga 
nisbatan dualistik qarashlar shakllana boshlagan. Insonga foydasi tegadigan, inson 
uchun hayot manbayi bo`lgan hodisalarning o`z xudolari yoki homiylari mavjud 
degan tushunchalar vujudga kelgan.Eramizdan avvalgi II ming yillik oxirlariga 
kelgach, Eron va Markaziy Osiyoda Quyoshga sig`inish ancha takomillashib, 
uning zaminida insonga quyoshdek yorug`lik va issiqlik in`om etuvchi olovga 
sig`inish — otashparastlik e`tiqodi vujudga keladi. Olovni quyoshning yerdagi 
o`g`li, degan tasavvurlar chuqurlashadi va Quyosh xudosi Mitra, suv xudosi 
Anaxita va boshqalarga e`tiqod qilish otashparastlik e`tiqodiga qo`shilib ketadi. 
Eron 
va 
Markaziy Osiyoda otashparastlik dini — zardushtiylik hukmron dinga 
aylanadi. Zardushtiylik dinining kelib chiqish sabablari nimalardan iborat? 
Birinchidan, bizningcha, u kishilarning tabiat hodisalari, mavsumlarning, kecha va 
kunduzning almashinuvi hamda uning sabablarini bilib olishga bo`lgan intilishlari 
natijasida paydo bo`lgan. Kishilar qadimda tabiat kuchlari oldida ojiz bo`lganlar. 
Ularning turmushi, kiyim-kechak, turarjoylari ham, oziq-ovqat ishlab chiqarishi 
ham nochor holda bo`lgan. Kishilar tasavvuriga ko`ra bahordan boshlab yorug` 
kunlar kela boshlagan, ya`ni kunlar isib, tabiatda ezgulik ko`paya borgan, o`t-
o`lanlar, qurt-qumursqalar, hayvonlar uyg`ona boshlagan, butun tabiat jonlana 
borgan. Bularning barchasini ilohiy kuch — Quyosh xudosi Ahuramazda 
boshqaradi, deb o`ylashga olib kelgan. Ko`pgina falokatlar, o`lim, kasallikning 
xuruj qilishi esa kechalari ro`y bergan. Natijada inson va boshqa tirik jonzodlarga 
zarar keltiruvchi kuchlar haqidagi tasavvurlar ham shakllangan. Demak, sovuq 
kunlar va qorong`ilik kishilarga ko`plab kulfatlar keltirgan. Shu sababli kishilar 
o`zlariga zarur bo`lgan issiqlik va yorug`lik manbayi hisoblangan quyoshga va 
uning yerdagi zarrasi deb tasavvur qilingan olovga topinganlar. 
Ikkinchidan, kishilar qo`rquv va o`z ojizliklari o`rnmi to`ldirish uchun, bir-biriga 
qarama-qarshi kuchlar va ularning xudolari haqidagi tasavvurlarga ega bo`la 
borganlar. Zardushtiylar ezgulik, yaxshilik, yorug`lik, issiqlik, tiriklik, Hilolat 
xudosi Ahuramazda va unga qarama-qarshi kuch — yomonlik, yovuzlik, 
qorong`ilik, sovuq, o`lim va adolatsizlik xudosi — Axriman haqidagi tasavvurlarni 
vujudga keltirganlar.Uchinchidan, mahalliy qabilaviy dinlar endigina shaklanib 
kelayotgan (davlatchilik asoslariga, jamiyatning ham moddiy, ham ma`naviy 
taraqqiyotiga to`sqinlik qila boshlagan edi. Turli qabilalar o`rtasida urush-janjallar 
ko`payib ketgani uchun qabilalarni birlashtirishga xizmat qiluvchi yangi mafkura 
— dinga zarurat paydo bo`lgan. Bu vazifani endigina shakllanayotgan 
va 
birmuncha tizimga tushib ulgurgan zardushtiylik dini bajara boshlagan. 
Zardushtiylikning muqaddas kitobi «Avesto»da ham (ayniqsa, Yasna va Yasht 
kitoblarida) ilohiy kuch-qudratga ega bo’lgan Quyosh barcha narsalarga jon va 
kuch-quvvat beruvchi oliy iloh ekanligi ta`kidlanadi: