Маданиятнинг барча ўзига хосликлари киради

Ҳунармандчилик ва уй машғулотлари. Ўрта Осиё аҳоиси хўжалигининг муҳим тармоқларидан бири-ҳунармандчиликдир. Ҳудудда иккинчи меҳнат тақсимоти ҳунармандчиликнинг деҳқончиликдан алоҳида соҳага айланиши мил.авв. I минг йилликда бўлган. Ҳунармандчилик шаҳарларда, воҳалардаги йирик қишлоқларда жамланган. Шаҳарларда ҳунармандлар ўз соҳаларига қараб (“ўқчи”, “кўнчи” ва ҳ.к.о.) алоҳида маҳаллаларни ташкил қилганлар.
Экология учун зарарли соҳа вакиллари “дегрезчи, кўнчилар, бўёқчилар, қассоблар” маҳаллалардан четроқда-рабодда жойлашганлар. Олов билан ишлайдиган касб-корлар ҳам чеккароқда яшаганлар.
Ўрта Осиё ҳунармандчилиги майда ихтисосликка бўлиниши билан хусусиятлидир. Хусусан, фақат маълум турдаги газлама (адрас ёки олача, бўз) тўқийдиган ёки ипни фақат маълум рангга бўяйдиган бўёқчилар бўлган. Ҳудди шундай йўналишлар темирчиликда ҳам кузатилган. Ўз касбларига қараб ҳунармандлар цехларга бўлинган. Уни оқсоқол ҳар бир цехнинг “Рисоласи” асосида бошқарган. Камёб касб сир-асрорлари кўпинча устанинг ўғли ёки жиянига ўтган.
Ҳунармандлар буюмларида миллий хусусиятлар бўлмаган. Жумладан, Хоразм қуроллари ёки темирчилари ясаган буюмлардан ўзбеклар, туркманлар, қорақалпоқлар ва қозоқлар бир хилда фойдаланганлар. Самарқанд ёки Бухорода тўқилган матолардан кийимни ҳам кўчманчилар, ҳам ўтроқ деҳқон ҳам кийган.
Ўлканинг экологиясига ўрта асрларда кулолчиликнинг, ғишт пиширишнинг кескин кўпайиши катта зарар келтирган. Оқибат юзлаб гектар ерлардаги ўрмонлар қирқиб ёндириб июборилган. Иссиқлик қуввати ашёларининг камёблиги ҳунармандчилик ишлаб чиқаришни тараққиётини сусайтиради.
Кўчманчи чорвадорларда уй ҳунармандчилиги юксалган. Ҳар бир оилада кигиз, жун газламалар тайёрланган. Айниқса гилам тўқиш туркманлар, қозоқларда юксак санъат даражасига кўтарилган. Ҳали XIX асрда ҳам гиламларда қабила рамзлари, нақшлари-гули ҳар бир қабиланинг алоҳида бошқасиникига ўхшашмайдиган бўлади.
Хўжаликдаги алмашинувлар. Ўрта Осиёдаги барча хўжалик фаолияти турлари бутун бир мажмуани ташкил қилиб, у ҳудуднинг табиий имкониятларидан тўлиқроқ фойдаланиш имконини беради. Чорвадор-кўчманси нонсиз яшай олмаса, деҳқонларда табиий гўшт-сут маҳсулотлари кам бўлган. Энг қизиғи кўчманчилар таомларининг асосини гўшт эмас, нон-сут (ёки ундан хамирли) маҳсулотлари ташкил этади.