Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

 
с
. 222
–
225. 
 

---

123 
Muallifning haykaltarosh bilan 2010 yil 25 oktyabrda bo‘lib o‘tgan uchrashu
vida, 
san’atkor shunday degan edi:
“Amir Temur inson omilini birinchi o‘ringa qo‘
ydi. U 
o‘zining “Tuzuklari”da shunday yozgan edi: “Men o‘z o‘g‘illarim va neva
ralarimdagi 
o‘z qonimni hurmat qildim, ularning hayoti va erkinligini bo‘g‘ma
dim. Taqdir 
o‘yinlaridan olgan tajribam menga do‘stlarim va dushmanlarim bi
lan qanday 
munosabatda 
bo‘lishimni o‘rgatib qo‘ydi”.
 
 
I. va K.Jabborovlar. “Amir Temur haykali”. 1993 yil.
 
San’atkor quyidagilarni qo‘shimcha qildi: “Amir Temur haykali 1993 yili 
bronzadan quyildi. U Sharafiddin Ali Yazdiy, Ibn Arab Shoh va Xondamir singari 
yilnomachilarning hujjatli materiallari asosida yaratildi. Bronza nihoyatda mustahkam, 
chiroyli va shakl-shamoil ashyo hisoblanadi, undan mahobatli haykallar yasashda foy-
dalaniladi. Ko‘tarilgan qo‘lining harakatlari ramziy va quyidagi ma’noni anglatadi: 
“Men qayti
b keldim va bu mamlakatga ravnaq, tinchlik va gullab-yashnashini tilay-
man”. Muallif bu imo
-ishorani taniqli italyan haykaltaroshi Mikelanjelo Buonarroti 
Rimdagi Vatikanning “Sikstin kapellasi”ga ishlagan “Olamni yara
ti
lishi” devoriy 
suratidagi Yaratu
vchi qo‘lining imo
-ishora
siga o‘xshatib ish
ladi. XX asr oxirida 
Toshkent shahrida haykaltaroshlar I. va K.Jabborovlar yaratgan hukmdor Amir 
Temurning haykalini XVIII asrda Sankt-Peterburg shahrida fransuz haykaltaroshi 
Falkone yaratgan “Mis chav
ondoz 
–
Pyotr birin
chi” haykali bilan solishtirib, har ikkala 
yodgorlik ulkan badiiylik xususiyatiga ega
lligini ta’kidlash lozim. 

---

124 
Haykaltarosh Falkone so‘zlari bilan shunday deyish mumkin: “Bu qahramon (Pyotr 
birinchi) haykali ham sar
karda, ham g‘olib
sifatida talqin etilgan, albatta u har ikkala 
xususiyatga ega bo‘lgan. Haykalda yaratuvchi, qonunchi, o‘z yurti
ni himoyachisi 
shaxsiyati yuksak darajada ifodalangan”
131
. Bu yodgorlik jahon madaniyati 
darajasidagi haykal hisoblanadi. 
I.Jabborovning ta’
kidlashicha, haykal yaratish fikri 
temuriylar davriga oid yil
nomalardagi ma’lumotlarni o‘rganish chog‘ida paydo bo‘ldi. 
Shuningdek italyan haykaltaroshi Andrea Del Verokkio XV asrda Florensiyada 
yaratilgan “Doj Kolleoni” va “Doj Gatta
-
Melatta” otliq haykallari ham o‘rganildi. 
Taniqli rus olimi Mixail Alpatov bu ajoyib haykallar haqida shunday yozadi: 
“Verokkioning (1436
-1488) Dojlar Gatta-Melatta va Kolleoni haykallari taniqli 
haykaltaroshlik yodgorliklari hisoblanadi, ular antik davr haykallarini eslatadi, Kolleo-
ni o‘tirgan ot esa o‘zining nazokati va tuzilishiga ko‘ra inson qo‘li bilan yasalgan eng 
yaxshi otlardan deyish mumkin”
132
.
I.Jabborov davom etdi: “Jahon amaliyotida haykallar bir necha bosqichda yara
ti-
ladi. Dastlab loyiha qoralamasi chi
ziladi, so‘ngra ishchi nushasi loy in
shoot xajmida 
haykal yaratiladi. Asarga shakl beriladi va bronzadan quyiladi. Shuning uchun Amir 
Temur haykalini bir-ikki yilda yaratish va umumiy sarflanadigan muddatdan istisno 
hisoblanadi”
133
. Haykaltaroshlar I. va K. Jabborovlar uchun shunday qisqa muddat 
berilgan edi. Ular bu vazifani o‘z vaq
tida bajardilar. Yodgorlik mamlakatda yagona 
hisoblanadi. Otning jadal haraka
ti suvoriyning qo‘l harakati bilan to‘xtatilgan, o‘ng 
qo‘lining g‘ayratli va ta’kid
lovchi ishorasi ishonchli chiqqan.
Amir Temurning 660 yillik yubileyi munosabati bilan haykaltaroshlar I. va 
K.Jabborovlar Samarqand va Shahrisabz shaharlarida unga bag‘ishlangan hay
kallar 
o‘rnatdilar. Samarqand shahridagi haykalda Amir Temur taxtda o‘tir
gan holatda 
sarkarda va yaratuvchi hislatlarini o‘zida jamlagan. Bu haykal tasviriy san’at us
tasi 
Malik Nabiyev 1994 yili ishlagan Amir Temur portreti asosida yaratildi. Amir 
Temurning yurti Shahrisabzda sohibqi
ron baquvvat va serg‘ayrat ko‘rini
shida 
tasvirlandi. Hukmdor tarixiy voqealar girdobida turgandek ta
savvur uyg‘ota
di.
Tasviriy san’at ustalari tomonidan yaratilgan tarixiy janrdagi ko‘pgina asa
rlarning 
g‘oyaviy
-
mavzuiy mazmunidan olingan, o‘tgan asr
larda yashab ijod qilgan buyuk 
s
haxslar haqidagi xalq tarixi, uning yozma va og‘
zaki ijodiga asrab avaylab 
munosabatda bo‘lish O‘zbekiston madaniyatidagi tasviriy san’at 
tarixiy janrining istiqboldagi rivoji uchun muhim hisoblanadi. 
Ilhom va Kamol Jabborovlar o‘z asarlariga sharqona
ma’
naviy 
va moddiy-madaniy qadriyat
larni o‘zida jam
lagan Markaziy 
Osiyo haykal
taroshlik san’ati
ning badiiy merosi elementlarini 
olib kirdilar. Ammo madaniy-
ma’rifiy maqsad bu rassomlar ijo
-
didagi tasvi
riy san’atning bosh mazmuni bo‘lib qoldi.
Tasviriy san’at ustasi