Madaniy o’simliklar va ularning ahamiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

2. Madaniy o'simliklarning kelib chiqishi markazlari
Madaniy o'simliklarning kelib chiqish markazlari - bu odamlar uchun foydali bo'lgan ba'zi o'simlik turlari paydo bo'lgan yoki o'stirilgan va ularning eng katta genetik xilma-xilligi jamlangan erlardir. Bugungi taniqli madaniy o'simliklarning deyarli barchasi bizning eramizdan oldin yuzlab va minglab yillar oldin paydo bo'lgan. Faqatgina qand lavlagi, rezina shoxli hevea va hindu daraxti nisbatan yaqinda madaniy o'simliklarga aylandi.
Madaniy o'simliklarning kelib chiqishi markazlari nazariyasi Sovet olimi akademigi N. I. Vavilov tomonidan ishlab chiqilgan. Uning fikriga ko'ra, o'stiriladigan o'simliklar turlarining umumiy soni taxminan 1500-1600 ga teng. Turli madaniyatlarda o'zlarining xilma-xillik markazlari mavjud bo'lib, ular odatda qadimgi qishloq xo'jaligi markazlariga to'g'ri keladi. N.I.Vavilov 1935 yilda o'stirilgan o'simliklarning kelib chiqishi markazi tushunchasini shunday muhim sakkizta markazni aniqlab bergan: 1) xitoy (tariq, kaolin, arpa, karabuak, soya, xitoy yam, turp, xantal, xurmo, zaytun) , doljin, choy, tut); 2) hind va hind-malay (guruch, baqlajon, bodring, mango, limon, apelsin, shakarqamish, paxta daraxti, sesame, yams, banan, hindiston yong'og'i, non yong'og'i, qora murch, muskat yong'og'i); 3) O'rta Osiyo (no'xat, yasmiq, sabzi, piyoz, sarimsoq, ismaloq, kenevir, o'rik, shaftoli, olma daraxti, nok, bodom, uzum, yong'oq); 4) Sharqiy Osiyo (bug'doy, javdar, arpa, suli, zig'ir, haşhaş, atirgul, qovun, qovoq, sabzi, karam, anjir, anor, olma, nok, olcha olxo'ri, olcha, olcha, bodom, kashtan, uzum, o'rik, xurmo) ; 5) O'rta er dengizi (bug'doy, suli, no'xat, zig'ir, xantal, zaytun, lavlagi, karam, maydanoz, sholg'om, rutabaga, turp, piyoz, selderey, arpabodiyon, zira urug'i, lavanta, yalpiz); 6) habisyan (bug'doy, arpa, jo'xori, no'xat, kunjut, kastor yog'i o'simliklari, qahva daraxti, xantal, piyoz); 7) Janubiy Meksika (makkajo'xori, loviya, qovoq, shirin kartoshka, chilli, paxta, kungaboqar, qovun daraxti, avakado, pomidor, kakao); 8) Janubiy Amerika, Chili va Braziliya-Paragvay (kartoshka, pomidor, qovoq, paxta, tamaki, ananas, kassava, yerfıstığı, bog'dagi qulupnay, kakao, kauchuk daraxti).
So'nggi yetti o'n yillikda bu nazariya ba'zi o'zgarish va qo'shimchalarga duch kelgan bo'lsa-da (hozirda 7 asosiy markazni ajratish odat tusiga kirgan - Tropik, Sharqiy Osiyo, Janubi-G'arbiy Osiyo, O'rta er dengizi, Habashiston, Markaziy Amerika va And), uning asosiy printsiplari qayta ko'rib chiqilmadi.
Katta geografik kashfiyotlar davrida madaniy o'simliklarning ko'chishi sodir bo'ldi. Shu bilan birga, madaniy o'simliklarning bir qismi eski qismdan Yangi dunyoga, boshqasi esa qarama-qarshi tomonga ko'chib o'tdi.
Yangi Dunyodan Eski Dunyoga "jalb qilingan" ekinlar orasida bug'doy, shakar idishi va qahva bor.
Arxeologik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bug'doy Kichik Osiyo mamlakatlarida miloddan avvalgi 6-5 ming yillikda, Misrda to'rtdan ko'proq, Xitoyda uch va Bolqonda uch yoki ikki ming yilliklarda ma'lum bo'lgan. Katta geografik kashfiyotlardan so'ng, u avval Janubiy Amerikaga (1528), so'ngra Shimoliy Amerikaga (1602) va 18 asr oxirida keldi. va Avstraliyaga.