Maciyaliq texnologiyalari universiteti

1.2 Operatsion sistemalar resurslardı basqarıw túrleri

Resursların basqarıw, másele resursı tipiga baylanıslı bolmaǵan eki ulıwma máseleni sheshiwdi óz ishine aladı :

- resurstı joybarlaw - yaǵnıy berilgen resurstı kimga, hachon hám bólistiriwden ibarat esaplanadi;

- resurs jaǵdayın baqlaw - resurstı bánt yamasa boslıǵı, bólinetuǵın resurslar hahida bolsa resurstıń qansha bólegi bolsa bólistirilmegenligi hahidagi operativ maǵlıwmattı alıp turıwdan ibarat esaplanadi.

Resursların basqarıwdı ulıwma máselesin sheshiwde, túrli Operatsion sistemalar lar túrli algoritmlardan ibarat esaplanadi, bul bolsa óz gezeginde Operatsion sistemalarlardı ulıwma hiyofasi, ónimlilik xarakteristikaları, qollanılıw tarawları hám hátte paydalanıwshı interfeysin joqarı dárejede Operatsion sistemalar waqtın bolıw sisteması, paketli qayta islew sisteması yamasa real waqıt sistemasına proporcionallıǵın belgileydi.

Sistemalı programması támiynat (DT) eń tómen programmalıq támiynat bolıp tabıladı. Bunday programmalıq támiynatqa tómendegiler kiredi: Operatsion sistema -OT, fayllardı basqarıw sistemaları, Operatsion sistemalar menen paydalanıwshı baylanısi ushın interfeys hobihlari, programmalastırıw sistemaları, utilitalar.

Operatsion sistema - bul sistemalı basqarıwshı programmalardıń zárúrli maǵlıwmat dızbekleri menen tártipke salınǵan izbe-izligi bolıp tabıladı. Ol paydalanıwshı programmalarınıń atqarılıwı hám rejeleshtirish, esaplaw sistemalarınıń barlıq resurslarini (programmalar, maǵlıwmatlar, apparatura hám basqa bólistiriletuǵın hám basqarılatuǵın ob'ektlerin), paydalanıwshına olardan nátiyjeli paydalanıw imkaniyatın beretuǵın hám málim mániste esaplaw mashinası terminlerinde dúzilgen máselelerdi sheshiwge mólsherlengen. Kompyuter jumısqa túsirilgende ádetde onıń apparatları menen bir qatarda arnawlı programma jumısqa túsedi. Arnawlı programma paydalanıwshı menen kompyuter arasındaǵı baylanısti támiyinleydi jáne bul programmaǵa operatsion sistema dep ataladı.

Házirgi kúnde hár qıylı operatsion sistemalar ámeldegi bolıp, olar kompyuter programmaları arasında eń quramalıı bolıpǵana qalmay, kompyuterdi tekǵana ámelde jumıs penenorınlawǵa, bálki ózi atqarap atırǵan islerdi de baqlawǵa májbúr etedi. Operatsion sistema (OT) - Elektron esaplaw mashinaları rezervlarini basqarıw, ámeliy programmalardı shıǵarıw hám olardıń sırtqı apparatlar, basqa programmalar menen óz-ara baylanısın ámelge asırıwshı, sonıń menen birge paydalanıwshınıń kompyuter menen baylanısin támiyinleytuǵın programmalıq qurallar jıyındısı bolıp tabıladı. OT paydalanıwshına esaplaw sisteması menen qolay ushırasıw usılın (interfeys) usınıs etedi. Interfeys bunda programmalıq hám paydalanıwshı bolıwı múmkin.

Programmalıq interfeys - esaplaw sisteması sheńberinde apparat hám programmalar óz-ara tásirin támiyinleytuǵın qurallar jıyındısı.

Paydalanıwshı interfeys- paydalanıwshınıń programmalıq yamasa Elektron esaplaw mashinaları menen óz-ara tásirindegi programmalıq hám apparat quralları bolıp tabıladı. Hár bir kompyuter álbette operatsion sistema gruppaına iye boladı, olardıń hár biri ushın ámeliy programmalardıń óz gruppası jaratıladı. Operatsion sistemalar tómendegi faktorlar boyınsha xarakterlenedi:

Bir waqıtta isleytuǵın paydalanıwshılar : bir (kisi) paydalanıwshı, kóp (kisi) paydalanıwshılar sanına kóre;

Sistema basqarıwı astında bir waqıtta paydalaniluvchi processler: bir wazıypalı, kóp wazıypalılar sanına kóre;

Qollap -quwatlaytuǵın processler: bir protsessorli, kóp protsessorlilar sanına kóre;

OT kodı razryadliligi: 8 razrayadli, 16 razrayadli, 32 razrayadli, 64 razrayadliligiga kóre;

Interfeys túri: buyrıq (tekstli) hám obiektli-baǵdarlanǵan (grafik ) ligiga kóre;

Paydalaniluvchining EHMga kiriwi túri: paketli qayta islew, waqıt menen bóliniwi, real waqıtqa kóre;

Rezervlardan paydalanıw túri: tarmaqlı, lokalliligiga kóre

DOS penenshańaraǵınıń operatsion sistemaları bir wazıypalı bolıp, tómendegi ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye:

EHMli interfeys paydalanıwshı kiritetuǵın buyrıq járdeminde ámelge asıriladı ;

Sistemanıń EHMning basqa túrlerine ótiwin ápiwayılashtiradigan struktura bar ekenligi;

Operativ yadqa kirisiw kóleminiń onsha úlken emesligi (640 Kbayt);

DOS penenoperatsion sistema shańaraqlarınıń saldamlı kemshiligi ShK hám OT rezervlariga ruxsatsız kirisiwden qáwipsizlik qurallarınıń joq ekenligi bolıp tabıladı.

Operatsion sistema - kompyuter qosılǵanında juklenetuǵın programma bolıp tabıladı. Ol paydalanıwshı menen baylanıske kirisiwedi, kompyuterdiń resursları (operativ yad, disklardaǵı jaylar hám taǵı basqalar ) ni basqarıwdı ámelge asıradı, basqa programmalardı orınlaw ushın jumısqa túsiredi. Operatsion sisteması paydalanıwshına hám ámeliy programmalarǵa kompyuterdiń úskeneleri menen baylanıs qılıwdıń qolay usılı (interfeys) ni támiyinleydi.

Operatsion sistemasınıń zárúr ekenliginiń tiykarǵı sebepleri, kompyuter quralları menen islew hám resurslarini basqarıw ushın eń ápiwayı ámeller - bul eń tómen dárejedegi ámeller bolıp tabıladı, sol sebepli paydalanıwshına hám ámeliy programmalarǵa zárúr bolǵan háreketler bir neshe júzlegen yamasa mińlaǵan sonday ámellerden ibarat boladı.

Mısalı, magnit disklardaǵı informaciya jıynawshı diskovodning dvigatelin qanday etip qosıw, óshiriwdi, málim cilindrga oqıwshı boshchani ornatıw, málim oqıwshı boshchani tańlaw, kompyuter degi disktıń otıw jayı degi informaciyanı oqıw hám taǵı basqa sıyaqlı ámellerdi " túsinedi". Hátte bir disketten ekinshisine fayldıń nusqasın kóshiriw, sıyaqlı quramalı bolmaǵan ámeldi orınlaw ushın da (fayl - bul disktaǵı yamasa basqa mashinalıq informaciya tasıwshı daǵı informaciyalar kompleksi) diskovodlarga tiyisli buyrıqlardı jumısqa túsiriw, olardıń atqarılıwın tekseriw, disklardaǵı fayllardı jaylastırıw, kestelerinen informaciyanı izlew hám de olarǵa qayta islew hám taǵı basqalar boyınsha mińlaǵan ámellerdi orınlaw kerek boladı. wazıypalar tómendegiler sebepli quramalılasadı :

• disketalarning o'nga jaqın formatları ámeldegi hám operatsion sisteması olardıń hámmesi menen isley alıwı kerek. Paydalanıwshı ushın túrli format daǵı disketalar menen islew ulıwma birdey bolıwı kerek;

• disketalarda fayl málim bir maydandı iyeleydi, paydalanıwshı áyne qaysı uchastkalar ekenligi haqqında hesh nárseni bilmewi kerek. Fayllardı jaylastırıw kestelerge xizmet kórsetiw, olardan informaciya izlew, disklarda fayllar ushın jay ajıratıw boyınsha barlıq jumıslar operatsion sisteması tárepinen atqarıladı hám paydalanıwshı bular haqqında hesh nárse bilmewi múmkin.

Nusqa kóshiriw programması islep atirǵan waqıtta hár qıylı daǵı jaǵdaylar, mısalı, informaciyanı oqıw yamasa jazıw waqtında uzulishlar, buzılıwlar, nusqa kóshirilip atırǵan fayl ushın disketada jay bolmay qalıwı hám taǵı basqalar sıyaqlı jaǵdaylar júz beriwi múmkin. Mine sonday barlıq jaǵdaylar ushın tiyisli xabarlar hám durislewshi háreketlerdi esapqa alıp qoyıw kerek.

Operatsion sistema paydalanıwshınan bul quramalı hám oǵan kerek bolmaǵan tolıq maǵlıwmatlardı jasıradı hám oǵan islewi ushın qolay bolǵan interfeysti usınıs etedi. Sistema, sonıń menen birge, túrli járdemshi háreketler, mısalı, fayllardı kóshiriw yamasa baspadan shıǵarıwdı da atqaradı. Operatsion sistema operativ yadqa hámme programmalardı júklewdi ámelge asıradı, olar isley baslawı menen basqarıwdı olarǵa tapsıradı, atqarılıp atırǵan programmalardıń sorawı boyınsha túrli háreketlerdi atqaradı hám operativ yadtı juwmaqlanǵan programmadan tazalaydı.

Ádetde, IBM PC jeke kompyuterdi Microsoft firmasınıń MS penenDOS penenoperatsion sisteması yamasa onıń IBM firması tarqatatuǵın PC DOS penenvariantı baslıqlıǵında yamasa bolmasa, Digital Research firması (házirgi Novel firmasınıń bólindi) dıń MS penenDOS penenoperatsion sisteması menen qosılıp, orın alısıp isley alatuǵın DR DOS penensisteması yamasa IBM firmasınıń PC DOS penenoperatsion sisteması basqarıwında isleydiler. Endigiden bul ush operatsion sisteması tariyplanadi hám bunda olardıń hámmesi bir ulıwma DOS penensózi menen ataladı. Operatsion sistemalar arnawlı programma hám mikrodasturlardan ibarat bolıp, olar apparaturadan paydalanıw imkaniyatın támiyinleydi. Ámeliy programmalıq támiynat álbette OT basqarıwı astında isleydi.