M. Y. Ayupova

19-BOB. KO‘ZI OJIZ BOLALAR BILAN OLIB
BORILADIGAN 
LOGOPEDIK 
ISHNING 
0 ‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
K o‘rish analizato rin in g faoliyati buzilganligi sababli k o ‘r va z a if 
ko‘ruvchi bolalarning nutqiy rivojlanishi o ‘ziga xos xususiyatlarga ega 
b o 'lib , bu n u tq d a o 'z aksini to p a d i (exolaliya, "fo rm alizm ", s o 'z
turkum ining buzilishi va boshqalar).
Logopediyadagi m avjud izlanishlar asosan ko'rishida ch u q u r nuqsoni 
bor bolalarning talaffuzidagi nuqsonlariga bag'ishlangan (M .Y e. Xvatsev,
S.L. S hapiro, A .D . S hipilo, S.V. Y axontova). Faqat 60--70-yillarda 
logopediyada n u tq k am ch ilik larin i sistem ali ravishda o 'rg a n is h n in g
rivojlanishi bilan (R.Y e. Levina, V.K. Orfinskaya) k o 'r va za if ko'ruvchi 
b o la la r n u tq in in g n a fa q a t to v u s h la r ta la ffu z id a g i, balki n u tq n in g
rivojlanishidagi kam chiliklarni aniqlashga do ir izlanishlar paydo b o 'ld i.
Bu on a tilini o'qitish m etodikasi bo'yicha m utaxassislar va logopedlar 
ishlaridir (O.L. Jiltsova, S.L. K orobko, N .S. Kostyuchek, N.A. Krilova, 
T.P. Sviridyuk). M asalan, S.L. K orobko nutqi to 'liq rivojlanm agan z a if 
ko'ruvchi bolalarning kattagina guruhini ajratdi.
Hozirgi vaqtda k o 'r va z a if ko'ruvchi bolalardagi nutq kam chiligi 
murakkab nuqson ekanligi ham da nutq va ko'rish faoliyatining sustligining 
o 'zaro bog'liqligi nazariy va am aliy izlanishlarda isbotlangan.
K o'rishida nuqsoni mavjud b o 'lgan bolalarning nutq kam chiliklari 
turlichadir. U lar strukturasi va darajasi sifatidan m urakkab b o 'lib , nutqni 
R.Ye.Levina ta ’kidlaganidek, yagona sistem adek qam rab oladi va b u n d a 
nutq kamchiliklari, nutq kamchiliklarining yagona yadrosi bo'lib qolmaydi. 
Bunday bolalarda n utqning rivojlanishi m urakkab sharoitda kechadi. U lar 
orasida ko'rish anom aliyalarining tu g 'm a shakllari uchrab turadi va bu 
h o lat n u tq n in g p ay d o b o 'lis h ig a d o ir b o sh q a fu nk siy alarn in g h am
buzilishiga sabab bo'ladi.
Statistika m ateriallari shuni ko'rsatadiki, nutq kam chiliklari ko'ruvchi 
bolalarga nisbatan k o 'rish id a ch u q u r kam chiliklari bor bolalarda k o 'p ro q
uchraydi.
Olib borilgan izlan ish lar shu kategoriyadagi b olalarnin g n u tq in i 
shakllanganligini to 'rt darajaga ajratishga im kon beradi.