М ва кмт фанидан сиртки булим талабалари учун ян назорат саволлари

8..Қотишма ва метал қотишма нима? Қотишмаларни қандай турларини биласиз?

Икки ёки ундан ортиқ металл ва металлмасларнинг металл хоссалларини сақлаб қолувчи қōшилмалари металл қотишмалари деб аталади. Қотишмалартаркибидаги кимёвий элементлар ёки уларнинг бирикмалари компонентлар деб аталади.
Қотишма таркибига кирувчи элементларни атом диаметрлари фарқига, кристалл панжара турига ва уларни суюқланиш температурасига кўра. қотишмалар: механик аралашма, химиявий бирикма ва қаттиқ эритмага булинади..

1. 
   Механик аралашма. Агар қотишма таркибига кирувчи элементларни атомлари кристалланиш жараёнида бир-бирига тортилмай, бир-биридан қочса, қотишма таркибига кирувчи хар бир элемент атомлари қаттиқ холтда мустақил кристаллар хосил қилади. Хосил бўлган кристал донлари механик аралашмасидан тузилганлиги учун механик аралашма деб айтилади.
   

Котишмани кристалланиш шароитига кўра механик аралашма турли шакл ва ўлчамлик кристаллардан иборат бўлиши мумкин.

2. 
   Химиявий бирикма. Агар қотишма таркибига кирувчи элементларнинг атомлари кристалланиш жараёнида ўзаро химиявий таъсир этсалар бундай элементлар қаттигач химиявий бирикма хосил қилади. Химиявий бирикмани кристал панжараси мураккаб, кўпроқ метал ва металмаслар бирикиб хосил қилади.
   
3. 
   Қаттиқ эритма. Қотишмага кирувчи элементлар бири иккинчисида эриб, қотганда соф метал каби кристал панжарали структура хосил қилади. Мисол: ТемирC, Ни, Мн, Си, ва бошқа элементлар билан. МисНи, Зн, Ал, Си ва бошқа элнментлар билан қаттиқ эритма хосил қилади.
   

9.. Ҳолат диаграммаси нима ва у қандай қурилади? Ликвидус ва солидус чизиқларда қандай жараёнлар кечади?
Ъолат диаграммаси деб икки ёки ундан ортиқ элементларнинг юқори температурада суюқланишидан ъосил бōлган эритманинг маoлум тезликда совитилиши натижасида қотишманинг ички энергиясининг ōзгаришини белгиловчи критик нуқталарнинг йиьиндисидан ъосил бōлган графикка айтилади.
Ъолат диаграммалари амалий йōл билан, ъар хил таркибли қотишмаларучун совиш эгри чизиқлари қуриб, улар орқали аниқланган критик нуқталар бōйича қурилади.

.1 расм. Тоза металлнинг совиш эгри чизиьи.

Металл ва қотишмаларнинг совиш эгри чизиқлари температура - вақткоординатларида масштаб бōйича қурилади. Бунинг учун эритилган метал ёки қотишманинг совиш (ёки қиздириш) жараёнида қиска, лекин баравар вақтлар оралиьидаги температуралари ōлчанади ва олинган натижалар температура - вақткоординатларига қōйиладива ъосилбōлган нуқталар бирлаштирилади. 3.1расмда "а" нуқта совишда металл кристаллар-нинг ъосилбōлиш температурасини ва қотиш бошла-нишини кōрсатади. "в" нуқтада кристалланиш тугалла-нади. "а" ва "в" нуқталар - критик нуқталар, уларга мос келувчи температура эса критик температура деб аталади.