M. V. Lomonosovning Atom-malekulyar talimotini tushuntiring

Katalizatorlar — kimyoviy reaksiya tezligini oʻzgartiruvchi moddalar

Kimyəvi reaksiyaları sürətləndirən, lakin reaksiyanın sonunda kimyəvi dəyişməz qalan maddələrə katalizatorlar deyilir. Katalizatorların təsirindən reaksiya sürətinin artmasına kataliz deyilir. Homogen, heterogen və fermentativ kataliz fərqləndirilir.

Homogen katalizdə reaksiyada iştirak edən maddələr və katalizator eyni fazada yerləşirlər. Reaksiya reaksiya qabının bütün həcmində baş verir. Heterogen katalizdə reaksiyada iştirak edən maddələr və katalizator müxtəlif fazalarda yerləşirlər. Reaksiya fazaların toxunma səthində baş verir. Fermentativ katalizdə katalizator rolunu zülal təbiətli irimolekullu maddələr oynayır. Fermentativ katalizə mikroheterogen kataliz də deyilir.

36 Katalizator, ingibitor, promotor va katalitik zaxarlar. Misollar asosida tushuntiring.

katalizator Shuni alohida ta’kidlab olish kerakki, katalizator tanlab ta’sir
etadi, shu sababli turli katalizatorlarni ishlatib, bitta moddaning
o‘zidan turli xil mahsulotlar olish mumkin. Masalan, katali¬zator — aluminiy oksid A1₂0₃ ishtirokida 300°C da etil spirtdan
suv bilan etilen olinadi:

                                                                                        C₂H₅OH-> H₂0+C₂H₄

Biologik katalizatorlar — fermentlar alohida ahamiyatga ega.
0‘simlikva hayvon organizmlaridagi murakkab kimyoviy jarayonlar
ana shu katalizatorlar ishtirokida sodir boiadi.

Ingibitorlar (lot. inhibeo -toʻxtataman, ushlab turaman), biologiyada — tirik organizmda, shuningdek, hujayrasiz sistemalarda fermentlar faolligini susaytiradigan moddalar. 

Promotorlar (lot. promoveo — ol-dinga siljitaman), aktivatorlar — katalizatorlarning faolligini oshi-radigan moddalar