M uxtor xudo yq ulov jurnalistikaga

Maqola bo‘yicha reyting
topshiriqlari
1. M aqola so 'zining lug ‘aviy та ’nosini ayting.
2. M aqola ja n ri nimaga asoslanadi?
3. M aqola janrining asosiy xususiyatini tushuntirib bering.
4. Ijtim oiy-siyosiy mavzulardagi maqolalarga m isollar ayting.
5. M aqolalar yozilish nuqtai nazaridan nechaga bo ‘linadi?
6. M aqolaning xillari va turlarini ayting.
220

---

7. 
M aqola ja n ri radioda hamda televideniyeda qanday nomda o ‘z
aksini topadi?
8. M aqolada birinchi о ‘rinda nima turadi?
9. M aqola tili haqida nima ayta olasiz?
10. Qaysi о ‘zbek adiblari maqola janridan keng foydaldanishgan?
Maqola bo‘yicha nazorat savollari
1. Aytilgan so 'z degan m a ’noni bildiruvchi jurnalistik janrini
bilasizmi?
2. Ijobiy va tanqidiy m aqolalarni sharhlang.
3. M aqolaning eng muhim va birinchi о ‘rinda turuvchi uslubiy-ijodiy
vositasini ayting.
4. Internetdagi m aqola qanday ataladi?
5. N azariy turdagi ilmiy, adabiy-badiiy maqolalar.
6. Sho ‘ro davrida maqola janrining qanday xillari о ‘у lab topildi?
7. M aqolada pu blistik tadqiqot.
9.4. Obzor (kuzatish)
Tahliliy publitsistikaning muhim janrlaridan biri - obzordir. Obzor 
ruscha obozret so‘zidan olingan bo ‘lib ko ‘zdan kechirish, kuzatish degan 
m a’noni bildiradi. Publitsistik janr sifatida esa hayotdagi ma’lum mavzu 
bilan 
o ‘zaro 
bogTangan 
voqea, 
hodisalar, 
faktlar 
haqidagi 
umumlashtiruvchi materialga aytiladi. Agarda axborot hayotdagi ayrim 
faktlar, voqea va hodisalar haqida xabar qilsa, maqola mazkur faktlar, 
voqea va hodisalarning mohiyatini ochib beradi, obzor esa ularning 
umumiy manzarasini yaratadi, mazkur faktlar, voqea va hodisalarning 
voqe boTish oqimini, rivojlanib borishi jarayonini aks ettiradi. Y a’ni, 
obzor jamiyat hayoti muayyan sohasining shu kundagi, ayni zamondagi 
holatini, manzarasini tahlil va tadqiq etadi, undan shu kun, shu davr uchun 
zarur, dolzarb publitsistik xulosalar chiqaradi. Obzorda axboriy ijtimoiy 
vazifa bilan tahliliy mushohada uyg‘unlashib ketadi, u o ‘quvchiga hayot 
haqida ham xabar, ham publitsistik fikr-xulosa yetkazadi, jamoatchilik 
fikrini uyg‘otadi. Ta’bir joyiz b o ‘lsa obzorni insonning o ‘zini o ‘rab turgan 
tashqi - ijtimoiy olamni bilishdagi o ‘ziga xos muhim publitsistik vositasi,
221

---

oddiylikdan mukammallik sariga qo ‘ygan yana bir zarur qadamiga qiyos 
etish mumkin.
Obzor publitsistik janrlar ichida sharhga yaqin turadi, kuzatilgan hayot 
voqealarini tasvirlashda uning izohlash usulidan foydalanadi. Shuning 
uchun ham obzor yozuvchi (tayyorlovchi) jurnalist k o ‘pincha sharhlovchi 
deb ham nomlanadi.
Boshqa tahliliy publitsistik janrlar singari obzor ham ijtimoiy 
hayotning barcha sohalarini o ‘zida aks ettirishi, qamrab olishi mumkin. 
Shu boisdan ham u ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ilmiy, adabiy-badiiy, 
madaniy-ma’naviy va boshqa mavzularga doir obzorlarga boiinadi. 
0 ‘zining qaratilgan obyektiga qarab obzorlar tashqi va ichki b o iish i 
mumkin. Tashqi obzorlarda xalqaro hayot, mamlakat tashqarisida yuz 
berayotgan voqea, hodisalar aks etsa, ichki obzorlar mamlakatning ichki 
hayotining turli sohalariga bag‘ishlanadi.
Bundan obzor ijobiy yoki tanqidiy xarakterga ham ega boTishi 
mumkin. Ayrim hajviy nashrlarda tanqidiy - hajviy obzor ham beriladi.
Obzor janri gazeta, jurnal, radio, televideniye va intemetda keng 
qoilaniladi. Gazeta obzori kundalik hayot voqealarini tezkorlik bilan aks 
ettirishga m oljallangan b o lsa , jurnal obzorlarida tahlil yanada kengroq, 
batafsilroq b o iish i mumkin. Radio va televideniye doimiy ravishda berib 
boradigan obzorlarda esa har ikki xususiyat ham o ‘z ifodasini topishi 
mumkin. 0 ‘z shakliy xususiyatlariga qarab obzorlar umumiy yoki m a’lum 
mavzuga baglshlangan boiish i, shuningdek, tahririyatlarga kelgan xatlar 
obzori ham b o iish i mumkin.
Umumiy obzorlarda tashqi va ichki hayotning umumiy, doimiylik 
xususiyatiga ega b o ig a n tomonlari aks etadi. Bu xildagi obzorlar “Olamda 
nima gap?”, “Dunyo hafta ichida”, “Iqtisodiy obzor”, “Adabiyot olamida”, 
“M a’naviyat chorrahalarida”, “San’at sarchashmalari”, “Fan va hayot” 
kabi ruknlar ostida berilishi mumkin. Tabiiyki, bunday obzorlar radioda 
o ‘ziga xos tarzda olingan intervyular bilan qo‘shilib, televidemyeda esa 
tasviriy vositalar orqali beriladi. Umumiy obzorlar hayotning turli 
sohalarini doimiy kuzatib borish, faktlar to ‘plash va yig‘ish, ularni 
publitsistik mushohada etish orqali amalga oshiriladi.
222

---

Biror mavzuga doir obzorlarda esa m a’lum bir mavzu aks ettiriladi. 
Masalan, ijtimoiy-siyosiy hayotda yuz berayotgan muayyan voqea va 
hodisalar, chunonchi, saylovlar, biron bir rasmiy hujjat, tayyorlanayotgan 
qonunlar muhokamasi, ijtimoiy-siyosiy harakatlarning borishi yoki 
iqtisodiy hayotdagi biror muhim mavzu — sanoat korxonalarining 
faoliyati, mulkchilik shaklinmg o ‘zgarishi, bozor iqtisodining u yoki bu 
masalasi yoxud biror madaniy-ma’naviy masalaga bag‘ishlangan bo‘lishi 
mumkin. Bunday obzorlarda, faktlar har tomonlama tahlil etiladi, ularga, 
ijodiy yoki tanqidiy yondashiladi, publitsistik xulosalar chiqariladi. 
Tematik obzor umumiy obzorga qaraganda cheklangan, aniq, muayyan 
maqsadga qaratilgan boTadi.
Sportning ayrim turlari, masalan jahon futboli yoki mamlakat 
chempionatining borishi, kurash, tennis, boks va boshqa sport turlari 
bo‘yicha musobaqalarning borishi haqida ham mavzuga doir obzorlar berib 
boriladi.
Obzorning eng muhim turlaridan biri - matbuot obzoridir. Bunda 
matbuot nashrlarining faoliyati, ularda berilayotgan materiallaming 
umumiy 
mundarijasi, 
yutuq 
va 
kamchiliklari 
ko‘rsatib 
beriladi. 
Kommunistik tuzum davrida matbuot obzoridan matbuot nashrlari ustidan 
umumiy majburiy partiyaviy nazorat o ‘matib turish uchun foydalanildi. 
Hozirgi vaqtga kelib matbuot obzori matbuot materiallari bilan 
o ‘quvchilami tanishtirish maqsadida tayyorlartadi. Jumladan, radio va 
tclevideniye orqali doimiy ravishda berib boriladigan matbuot obzorlari