M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

(G'aznachHikka
o'tish sharoitida: 147-«Budjet m ablag'lari bo'yicha budjet
m ablag'lari oluvchilar oldidagi m ajburiyallar» subschyoti)
yoki

---

K redit 100 - « T ash k ilo t x arajatlari uchun talab qilib olgunga qadar depozit 
h iso b v a ra g ‘i» subschyoti 
(G'aznachilikka o'tish sharoitida:
l47-«B udjet m ablag'Iari bo'yicha budjel m ablag'Iari oluvchi/ar
oldidagi majburiyatlar» subschyoti).
S arf qilingan oziq-ovqat mahsulotlari hisobdan chiqarilganida 
quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 215 - « B u d jctd an tash q ari fondlar b o 'y ic h a xarajatlar» subschyoti;
K redit 061 - « O ziq -o v q at m ahsulotlari» subschyoti.
D avolash-profilaktika m uassasasi tom onidan ovqatlanish talonlari 
sotib olinganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 132 -« P u l bujjatJari» subschyoti;
K redit 178 - «B o sh q a 
d eb ito rlar 
va 
kreditorlar 
b ilan
hisob-kiloblar» 
subschyoti.
Ovqatlanish talonlari berilganida va ular m aqsadli tayinlanishi 
b o ‘yicha ishlatilganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 215 - « B u d jetd an tash q ari fondlar b o 'y ic h a xarajatlar» subschyoti;
K redit 132 - «Pul h u jjatlari» subschyoti.
Statsionar 
davolash-profilaktika 
m uassasasida 
davolanayotgan 
bcm orlar ovqatlanishini t a ’m inlash bilan b o g 'liq xarajatlar hisobdan 
chiqarilganida:
a) kasalliklam ing ay rim turlariga y o iiq q a n bem orlam ing va kasal 
aholi ayrim toifalarining ovqatlanishini ham da barcha bem orlam ing 
nonushtasini ta’m inlash bilan bog'liq xarajatlar sum m asiga quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 230 - « T ash k ilo t xarajatlari va boshqa tadbirlar uchun budjetdan 
m o liy alash tirish » subschyoti 
(G'aznachilikka o'tish sharoitida:
237-«Budjet mablag'Iari bo'yicha budjet mablag'Iari oluvchi/ar
oldidagi majburiyat» subschyoti)
yoki
D eb et 140 - « T a s h k ilo t x a ra ja tla ri va b o sh q a ta d b irla r uchun b u d jetd an
m o liy a la s h tiris h g a d oir h iso b -k ito b la r» su b sch y o ti 
(G 'azna­
ch ilik ka
o 'tis h
sharoitida: 
l4 7-«B udjet 
m ablag'Iari
b o 'y ich a bu d jet m ablag'Iari oluvchi/ar oldidagi majburiyat»
subschyoti);
K redit 215 - « B u d jetd an tashqari fondlar b o 'y ic h a xarajatlar» subschyoti.
b) ovqatlanish qiym atining to'lovlari fuqarolam ing shaxsiy mab- 
lagMari, shuningdek, 
tashkilotlam ing, m uhtojlarga yordam ko ‘r- 
satish fondlari va boshqa hom iylam ing m ablag‘Iari hisobidan am alga
31 2

---

oshirilgan bem orlam ing ovqatlanishini ta ’m inlasb bilan b o g ‘liq xarajatlar 
sum m asiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 174 - «D epozit sum m alarga doir h iso b -k ito b lar» subschyoti;
K redit 215 - «B udjctdan tashqari fondlar b o ‘y ic h a x a ra ja tla r» subschyoti.
Savot va topshiriqlar
1. Maxsus mablag'larga doir operatsiyalarning hisobi uchun budjet 
tashkilotlarida qaysi schyotlar qo'llaniladi?
2. Mazkur budjet tashkiloti tomonidan maxsus mablag'lar bo'yicha bajarib 
topshirilgan ishlar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun buyurtmachilardan 
bank muassasasidagi maxsus mablag'lar bo'yicha talab qilib olgunga 
qadar depozit hisobvarag’iga kelib tushgan mablag'lar summasiga 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
3. Maxsus mablag'lar bo'yicha sarf qilingan materiallar, pul mablag'lari 
va boshqa xarajatlar summalariga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
4. Boshqa tashkilotlar tomonidan, maxsus mablag'lar bo'yicha xarajatlarga 
doir bajarib topshirilgan ishlari va ko'rsatgan xizmatlari summasiga 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
5. Ijara va kvartira haqi, transportda bajarilgan ishlarga va boshqa ko'r­
satilgan xizmatlar uchun hisoblangan summalarga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
6. 080-«lshlab chiqarish (o'quv) ustaxonalarining xarajatlari» schyoti va 
081-«Yordamchi (o'quv) qishloq xo'jaliklarining xarajatlari» schyo- 
tini qo'llamaydigan yordamchi xo'jaliklarda tayyorlangan buyum- 
lar va mahsulotlarning kirimi qanday buxgalteriya provodkasi tuzilib 
rasmiylashtiriladl?
7. Depozit summalar kelib tushganida qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
8. Depozit summalar egalariga qaytarib berilganida qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
9. Depozit summalar tayinlanishi bo'yicha depozit hisobvarag'idan o'tkazib 
berilganida qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
10. Ishlab chiqarish (o'quv) ustaxonalarida tayyor buyumlarni ishlab chiqarish 
bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar summaga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
11. Budjet tashkilotinlng omborlga tayyor buyumlar va tayyor bosma 
mahsulotlar kirim qilinganida qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
12.Tayyor buyumlar, tayyor bosma mahsulotlari va ko'rsatilgan xizmatlar 
sotilganida qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
313

---

13.Yordamchi qishloq va o'quv-tajriba xo'jaliklarida mahsulotlar ishlab 
chiqarish bilan bog'liq xarajatlar summasiga qanday buxgalteriya pro- 
vodkasi tuziladi?
14.Budjet tashkilotining omboriga yordamchi qishloq va o'quv-tajriba 
xo'jaliklarining mahsulotlari kirim qilinganida qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
15. Yordamchi (o'quv) qishloq xo'jaliklarining mahsulotlari sotilganda ularning 
rejadagi tannarxi summasiga qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
16. Shartnomalar asosida bajarilayotgan ilmiy-tadqiqotlar va konstruktorlik 
ishlarini bajarish bilan bog'liq xarajatlar summasiga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
17. Bajarilgan va shartnomada ko'zda tutilgan qiymati bo'yicha to'lash uchun 
buyurtmachilarga taqdim etilgan schyotlarda ko'rsatilgan ilmiy-tadqiqotlar 
va konstruktorlik ishlarining qiymatiga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
18. Bajarilgan va buyurtmachiga topshirilgan ilmiy-tadqiqotlar va konstruktorlik 
¡shlari bo'yicha haqiqiy xarajatlar summasiga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
19. Shartnomalar asosida bajarilgan ilmiy-tadqiqotlar va konstruktorlik 
ishlarini sotish natijasida olingan foyda summasiga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
20. Eksperimental qurilmalarni tayyorlash bilan bog'liq xarajatlar summasiga 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
21. Materiallarni tayyorlash va qayta ishlash bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar va 
ularning qiymati hamda tashib keltirish, saqlash va shunga o'xshashlar 
bo'yicha xarajatlar summasiga qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
22. Qayta ishlash yoki tayyorlashda olingan qiymatliklaming summasiga 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
3 14

---

0 ‘N IK K IN C H I BOB. 
BUDJET TASHKILOTLARIDA INVENTARIZATSIYA 
VA SCHYOTLARNING Y IL L IK YAKUNLANISHI
1. B U D JE T T A S H K IL O T L A R ID A M O L -M U L K
VA M A JB U R IY A T L A R IN V E N T A R IZ A T S IY A S I
Haqiqatda m avjud mol-mulkni aniqlash, haqiqatda m avjud m ol- 
mulkni buxgaltcriya hisobi m a ’lum otlari bilan solishtirib chiqish, 
m ajburiyatlarning 
hisobda 
to‘la 
qayd 
qilinganligini 
tckshirish 
inventarizatsiyaning asosiy maqsadi hisoblanadi. Q ayerda jo ylashganidan 
qat’iy nazar budjct tashkilotining barcha m ol-m ulki va m oliyaviy 
m ajburiyatlarining barcha turlari inventarizatsiya qilinadi. Blindan 
tashqari, budjet tashkilotiga tegishli b o ‘lm agan, lekin buxgalteriya 
hisobida turuvchi (m as’ul saqlashda turuvehi, ijaraga olingan, q ay ta 
ishlashga olingan) m oddiy zaxiralar va b osh qa m ol-m ulk h am da 
qandaydir sabablarga muvofiq hisobga olinm agan m ol-m ulk ham
inventarizatsiya qilinishi kerak. M ol-m ulk jo y lash g an joyi va m oddiy 
javobgar shaxsi b o ‘yicha inventarizatsiya qilinadi.
M ol-mulk ijaraga berilganda, sotib olingand a, sotilganda ham da yillik
moliyaviy hisobot tuzish oldidan, shu yilning 1 -oktabrida inventarizatsiya 
qilingan m ol-m ulkdan tashqari, inventarizatsiya o ‘tkazilÍshi shartdir. 
M oddiy zaxiralar yiliga kamida bir m arta inventarizatsiya qilinadi. 
Asosiy vositalar ikki yiida kamida bir m arta, kutubxona fondlarí esa 
besh yilda kam ida bir marta inventarizatsiya qilinadi. Pul m ablag‘la ri4 
pul hujjatlari, qiym atliklar va qat’iy hisobotdagi blanklar oyiga bir m arta, 
yoqilg‘i-m oylash m ateriallari va oziq-ovqat m ahsulotlari har chorakda, 
qimmatbaho m etallar tegishli tarm oq qoidalariga m uvofiq inventarizatsiya 
qilinadi. Shuningdek asosiy vositalar v a m o dd iy qiym atliklar q ay ta 
baholanganda, m oddiy-javobgar shaxslar alm ashganda, o ‘g ‘irlash yoki 
suiiste’moi ham da qiym atliklam ing b uzilishi aniqlanganda, tabiiy 
ofatlar, yong‘in, avariya yoki ekstrem al sh aroitlar kcltirib chiqargan 
boshqa favqulodda hodisalar sodir b o ‘lganda, budjet tashkiloti 
tugatilganda (qayta tashkil qilinganda) tugatish (b o ‘lish) balansini tu zish 
oldidan va qonunda k o ‘zda tutiigan boshqa hoiatlarda inventarizatsiya
315

---

o ‘tkaziladi. Jam oaviy m oddiy javobgarlikda budjet tashkilotining rahbari 
alm ashganda invcntarizatsiya o ‘tkazi!adi.
B udjet ta sh k ilo tla rid a inventarizatsiya o ‘tk azish uchun doim iy 
faoliyat yurituvchi b u d je t tashkilotining rahbari yoki uning o ‘rinbosari 
(kom issiya raisi), b o s h b u x g alter va boshqa m u tax assis(m uh and islar, 
iqtiso dchilar, 
te x n ik la r 
va 
bo shqa)lardan 
iborat 
tarkibda 
in v en tarizatsiy a k o m issiy a la ri tuziladi. Ish lar k o llam i katta b o 'lg a n d a
m ol-m ulk va m o liy a v iy m ajburiyatlar inv cntarizatsiyasini b ir vaqtda 
am alga oshirish u ch u n invcntarizatsiya tayinlag an budjet tashkiloti 
ra h b arin in g vakili (k o m issiy a raisi), m uxand islar, m cxaniklar, ish 
yurituvchilar, iq tiso d c h ila r, buxgalteriya x izm atin in g xodim i va 
b osh qalar tark ib id a ish ch i inventarizatsiya kom issiyalari tuziladi. 
K om issiya ta rk ib ig a inventarizatsiya q ilin ay o tg an q iy m atliklam i, 
baholarni va b o s h la n g ‘ich hisobni yaxshi b ilad ig an tajribali xo dim lar 
kiritilish i kcrak. B ir m o d d iy jav o b g ar shax s jav o b g arlig id ag i m ol- 
m ulkni in v c n ta riz a tsiy a q ilish kom issiyasiga bir xodim ni ketm a-ket 
ikki m arta ishchi in v c n ta riz a tsiy a k om issiyasig a rais sifatid a tayinlash 
m an qilinadi. D o im iy fa o liy a t yurituvchi va ishchi invcntarizatsiy a 
k o m issiy a la rin in g sh a x siy tarkibi b udjet tash k ilo ti rahbarining 
b u y ru g ‘i bilan la sd iq la n a d i. Inven tarizatsiya o ‘tk azish da kom issiya 
a ’zolarid an loaqal b itta si qatnashm asligi inven tarizatsiy a natijalari 
haq iq iy em as, d eb to p ilis h ig a asos boMadi.
Doim iy faoliyat yurituvchi inventarizatsiya kom issiyalari qiy- 
m atliklam ing butligini 
ta ’m inlash bo‘yicha profilaktika ishlarini 
am alga oshiradi, invcntarizatsiya o ‘tkazishni tashkil qiladi va ishchi 
invcntarizatsiya 
kom issiyalarining 
a’zolariga 
yo‘l-yo‘riq 
beradi, 
inventarizatsiyaning to ‘g ‘ri o ‘tkazilishi ustidan nazorat tekshiruvini 
ham da invcntarizatsiyalar o ‘rtasidagi davrda saqlash va qayta ishlash 
joylarida m oddiy zaxiralam i tanlab-tanlab invcntarizatsiyasini am alga 
oshiradi, inventarizalsiya natijalarini aniqlashning to ‘g ‘riligini va 
saqlanish joylarida qiym atliklar bir navdan boshqa navga o ‘tkazilishiga 
doir takliflam ing asoslanganligini tekshiradi, za m r hollarda, budjet 
tashkiloti rahbarining topshirig‘i bo‘yicha qayta to ‘la inventarizatsiya 
o 'tkazadi, qiym atliklam ing kam omadi yoki buzilishiga hamda boshqa
316

---

tartib buzilishiga y o ‘l q o ‘ygan shaxslardan olingan tushuntirish x atlarin i 
ko‘rib chiqadi va aniqlangan qiym atliklam ing kam om adi va bu zilish id an
ko‘rilgan zararlam i qanday qilib tartibg a solish to ‘g ‘risida ta k liflar 
bcradi.
Ishchi inventarizatsiya kom issiyalari qiym atliklam i va pul m a b - 
lag'larini saqlanish joylarida inventarizatsiya qilishni va ish lab
chiqarishni inventarizatsiya qilishni am alga oshiradi, budjet ta sh k i- 
lotining buxgaltcriyasi bilan birgalikda inventarizatsiya natijalarini 
aniqlashda qatnashadi va kam om adlarni berkitish va ortiqchaliklam i b ir 
navdan boshqa navga o'tkazish ham da kam om adlarni tabiiy k am ay ish
m c’yori doirasida hisobdan chiqarish b o ‘y ich a takliflam i ishlab ch iq ad i, 
moddiy qiym atliklam i qabul qilib olish, saqlash va om bordan chiq arishni 
tartibga solish, ulam ing hisobi va butligini nazorat qilishni y ax sh ilash
masalalari b o ‘yicha ham da me’yoridan ortiq va ishlatilm ayotgan m o d d iy
qiym atliklam i sotish haqida takliflar kiritadi.
Inventarizatsiya komissiyasi m ol-m ulkning haqiqatda borligini tek - 
shirish boshlanguncha inventarizatsiya v aq tig a b o ‘lgan oxirgi k irim v a 
chiqim hujjatlarini yoki moddiy qiym atliklar va pul m ablag‘lari h arak ati 
to ‘g ‘risidagi hisobotlam i olishi kerak.
H isobotlarga ilova qilingan barcha kirim va chiqim h u jjatlarig a 
inventarizatsiya kom issiyasining raisi «invcntarizatsiyagacha» d e g a n
yozuv bilan sanani ko‘rsatib im zo q o ‘yadi. Bu buxgaltcriyaga in v e n ­
tarizatsiya boshlanishidagi holatga m uvofiq hisob m a’Iumotlari b o ‘y ic h a
m ol-m ulkning qoldig‘ini aniqlash uchun asos b o ‘ladi. M oddiy ja v o b g a r 
shaxs «Inventarizatsiya boshlanishidagi holatiga muvofiq m ol-m u lkn in g 
barcha kirim va chiqim hujjatlari buxgalteriyaga topshirilgan y o k i 
kom issiyaga berilgan va ulam ing jav o b g arlig ig a kelib tushgan b a rc h a
qiym atliklar kirim qilingan, chiqarilganlari csa xarajatga o ‘tk azilgan », 
deb tilxat beradi.
Inventarizatsiya boshlanishi oldidan inventarizatsiya k o m issiy asi 
a ’zolarining q o ‘liga buyruq, kom issiya raisiga esa nazorat plom balagichi 
(plom balagich inventarizatsiya kom issiyasi ishlagan vaqti d av o m id a 
kom issiya raisida saqlanadi) beriladi. B uyruqda inventarizatsiya o ‘tk azish
bo‘yicha ishlam ing boshlanish va tugash m uddatlari belgilanadi.
317

---

A gar m ol-m ulk inventarizatsiyasi bir necha kun davom ida o ‘tkazilsa, 
u holda m oddiy qiy m atlik lar saqlanayotgan xonalar inventarizatsiya 
kom issiyasi chiqqanda m uhrlangan bo‘lishi kerak. Inventarizatsiya 
kom issiyasi ishlagan vaqtda, dam olish vaqtlarida xatlash qog‘ozi (opis) 
bcrk xonada sh k af yoki seyfda saqlanishi kerak. B uyruq buxgalteriyada 
«Inventarizatsiya o ‘tk azish to ‘g ‘risidagi buyruqlarning bajarilishi ustidan 
nazorat qilish kitobi»da ro ‘yxatga olinadi. M oddiy qiym atliklarning 
haqiqatda borligini tekshirishga kirishishdan avval inventarizatsiya 
kom issiyasi alohida kirish va chiqish joylari b o ‘lgan qiym atliklar 
saqlaniladigan xonalar, y e rto ‘lalar va boshqa jo y lam i plom balaydi, 
barcha oMchagich asboblarining ishga yaroqliligini va ulam i belgilangan 
ta m g ‘alash m uddatlariga rioya qilinganligini tekshiradi.
Inventarizatsiya to ‘satdan o ‘tkazilganda barcha m oddiy qiym atliklar 
inventarizatsiyaga inventarizatsiya komissiyasi ishtirokida tayyorlanadi, 
boshqa hollarda esa oldindan tayyorlanadi. U lam ing m iqdorini hisoblash 
oson bo ‘lishi uchun nom lari, navlari, hajmlari b o ‘yieha m a’lum tartibda 
guruhlangan, saralangan va joylashtirilgan bo‘lishi kerak.
M oddiy q iy m atlik lar inventarizatsiyasi u lam in g har biri joylashuvi 
va bu qiym atliklar q ay si m oddiy jav o b g ar shaxsning tasarrufida 
b o ‘lsa, shu m oddiy ja v o b g a r shaxs bo‘yicha o ‘tkaziladi. H aqiqatdagi 
qoldiqlarni aniqlash m oddiy javobgar shaxsning albatta qatnashuvi 
bilan am alga oshiriladi. Q iym atliklarning borligi inventarizatsiyada 
albatta hisoblash, to rtish , o ‘lchash yo‘li bilan aniqlanadi. X atlashlarda 
inventarizatsiya q ilin a y o tg a n qiym atliklar va o by ektlam ing nomi va 
m iqdori hisobda q ab u l qilingan nom enklatura va o ‘lchov birligida 
k o ‘rsatiladi. X atlashlar inventarizatsiya kom issiyasining barcha a ’zolari 
va m oddiy ja v o b g a r sh a x sla r tom onidan im zolanadi. Xatlash oxirida 
m oddiy jav o b g ar sh ax slar qiym atliklar kom issiya tom onidan ularning 
ishtirokida tek sh irilg an lig in i, kom issiya a ’zolariga hcch qanday 
e ’tirozlari y o ‘qligini va xatlash d a sanab o ‘tilgan qiym atliklarni m a s ’ul 
saqlashga qabul q ilg an lig in i tasdiqlovchi tilxat beradi. M oddiy javobgar 
shaxslam ing alm ashuvi m unosabati bilan qiym atliklarning haqiqatda 
borligi tekshirilganda inventarizatsiya xatlash lard a qiym atliklarni 
qabul qilib oluvchi sh a x sla r ulam i qabul qilib olganligi haqida imzo
318

---

chekadi, topshiruvchi shaxslar esa ulam i to p sh irg an lig i xususida im zo 
chekadi.
Tashkilotga tegishli bo ‘lmagan, am m o u n d a turgan qiym atliklarga 
alohida xatlash ro ‘yxati tuziladi.
¡nventarizatsiya xatlashlari q o ‘lda aniq va tush un arli qilib toMdiriladi. 
Hech qanday b o ‘yash va tozalashlar qilin ish ig a y o ‘l qo‘yi!maydi. 
Inventarizatsiya xatlashining har bir bctida m azk u r b ctd a yozilgan m oddiy 
qiym atliklar tartib raqam larining soni va barcha m oddiy qiym atliklarning 
natura ko‘rsatkichlaridagi, bu qiym atliklar q an day o ‘lchov birliklarida 
ko‘rsatilganligidan q a t’iy nazar, m iqdorlarining u m u m iy jam i so‘z bilan 
ko‘rsatiladi.
X atolam i to ‘g ‘rilash x atlash lam in g b a rc h a nusx alarida xato 
yozuvlarni chizish v a chizilganni ustiga to ‘g ‘ri yo zu v n i q o ‘yish y o ‘li 
bilan am alga o sh irilad i. T o ‘g ‘rilash lar izo h la n g a n v a inventarizatsiy a 
k om issiyasining b a rc h a a ’zolari va m o d d iy ja v o b g a r shaxslar 
tom onidan im zolangan b o ‘lishi kerak. In v e n ta riz a tsiy a x atlashlarida 
toM dirilm agan q ato rla r q o ldirishga y o ‘l q o ‘y ilm a y d i. X atlashlam ing
oxirgi b etlarid a toM dirilm agan q ato rla r c h iz ib q o ‘yiladi. A gar 
m oddiy ja v o b g a r sh ax slar inventarizatsiy ad an s o ‘n g inventarizatsiya 
xatlashlarida y o ‘l q o ‘yilgan xatoliklarni a n iq la g a n d a , u la r tezlik bilan 
(om bor ochilgunga qad ar) bu haqda in v e n ta riz a tsiy a kom issiyasiga 
m a ’lum qilishi kerak. M oddiy ja v o b g a r sh a x sla rn in g kam om adlar 
yoki 
ortiq ch alik lar 
m oddiy 
q iy m atlik lar 
n o m larid ag i, 
q o ‘yib 
ketilg anligi, hisoblash d ag i va shunga o ‘x sh ash x a to lik natijasid a sod ir 
b o ‘lgani h aqidagi ariz alari om bor o ch ilg u n g a q a d a r qabul qilinadi. 
Inv entarizatsiya k o m issiyasi k o 'rsa tilg a n h o la tla rn i tek shirib chiqadi 
va ular tasd iqlangan h ollarda aniqlangan x a to la rn i belgilangan 
tartibda to ‘g ‘rilash am alg a oshiriladi.
Budjet tashkilotlarining rahbarlari m oddiy qiym atliklar va pul 
m ablag‘lari inventarizatsiyasining to ‘g ‘ri va o ‘z vaq tid a o ‘tkazilishiga 
va ulam ing to ‘satdan 
o ‘tkazilishini 
ta ’m inlash ga javobgardirlar. 
U lar qisqa vaqt ichida qiym atliklarning h aq iq atd a borligi to ‘la va 
aniq tekshirilishini ta ’m inlaydigan sharoit y aratish g a majburdirlar. 
Bosh buxgaltcr tegishli boMinmalar va xizm atlam in g rahbarlari bilan
319

---

inventarizatsiya o ‘tkazishning belgilangan qoidalariga rioya etilishini 
diqqat bilan nazorat qilishlari shart.
Inventarizatsiya tugagandan so ‘ng inventarizatsiya qanchalik to ‘g ‘ri 
o ktkazilganligini aniqlash uchun nazorat tckshiruvlari o ‘tkazilishi 
mumkin. U lam i, albatta inventarizatsiya o ‘tkazilgan om bor ochilgunga 
qadar inventarizatsiya kom issiyalarining a ’zolari va m oddiy javobgar 
shaxslam ing qatnashuvi bilan o ‘tkazilishi kerak. Inventarizatsiya 
qanchalik to ‘g ‘ri 
o ‘tkazilganligiga doir nazorat tekshiruvlarining 
natijalari dalolatnom a bilan rasm iylashtiriladi va «Inventarizatsiya 
qanchalik to ‘g ‘ri o ‘tkazilganligiga doir nazorat tekshiruvlarini hisobga 
olish kitobi»da ro ‘y xatga olinadi.
A sosiy v o sita la r in v e n ta riz a tsiy a si
Inventarizatsiya boshlangunga qadar inventar kartochkalam ing, 
inventar k ito b lam in g yoki xatlash ro ‘yxatlarining m avjudligini va 
holatini, texnik pasportlam ing yoki boshqa texnik hujjatlarning borligini 
va holatini, tashkilot tom onidan ijaraga, saqlashga va vaqtincha 
foydalanishga berilgan yoki olingan asosiy vositalarga doir hujjatlarning 
borligini tckshirib chiqish zarur. H ujjatlar boMmasa, ulam i olishni yoki 
rasm iylashtirishni t a ’min!ash zarur. Buxgalteriya hisobi rcgistrlarida 
yoki texnik hujjatlarda to ‘g ‘ri kelm asliklar v a noaniqliklar topilganda 
ularga tegishli tuzatishlar va aniqliklar kiritilishi kerak.
Asosiy vositalar inventarizatsiyasida kom issiya majburiy tartibda 
obyektlam i naturada ko‘rib chiqishni amaiga oshirish va inventarizatsiya 
xatlash ro ‘yxatiga ulam ing nomlari, tayinlanishi, inventar raqamlari va 
asosiy texnik yoki foydalanish ko‘rsatkichlarini yozadi. Hisobga qabul 
qilinmagan obyektlar hamda obyektlar b o ‘yicha hisob registrlarida 
ulami tavsiflovchi m a ’lumotlar y o ‘qligi yoki noto‘g ‘ri m a’lumotlar 
ko'rsatilganligi aniqlanganda komissiya inventarizatsiya xatlash ro‘yxatiga 
bu obyektlar b o ‘yicha yetishmayotgan yoki noto‘g ‘ri m a’lum otlar va 
texnik ko ‘rsatkichlam i qo‘shib va to ‘g‘rilab q o ‘yishi kerak.
Inventarizatsiyada aniqlangan hisobda y o ‘q obyektlam i baholash 
joriy qiym at b o ‘y ieh a am alga oshirilishi kerak, eskirishi esa obyektlam ing
320

---

haqiqiy tcxnik holati b o ‘yicha b elgilanishi kerak. B aholanishi va eskirishi 
haqidagi bu m a ’lum otlar tegishli dalolatnom alar bilan rasm iylashtiriladi. 
Inventarizatsiya komissiyasi inventarizatsiyada aniq lang an hisobda 
b o ‘lm agan obycktlar qachon va k im ning farm oyishi bilan tiklangan(so tib
olingan)ligini, ulam i tiklash (sotib olish) xarajatlari qanday q ilib hisobdan 
chiqarilganligini aniqlashi va buni bayonnom ada qayd qilishi zarur.
A sosiy vositalar xatlash ro ‘y x atig a obyektning asosiy tay inlanish ig a 
muvofiq nom i b o ‘yicha kiritiladi. A gar obyckt qayta tiklashga, 
rekonstruksiyalashga, kengaytirishga yoki qayta uskunalashga uchragan 
va buning natijasida uning asosiy tayinlanishi o 'z g arsa, u h olda u 
xatlashga yangi tayinlanishiga to ‘g ‘ri keladigan no m id a kiritiladi. 
M ashinalar, uskunalar va kuch qurilm alarining inventarizatsiya xatlashiga 
yakka-yakka inventar raqami, ish lab chiqargan zavod, ishlab chiqarilgan 
yili, tayinlanishi, q u w a ti v a b o sh q a la r k o ‘rsatib yoziladi.
Foydalanishga yaroqsiz va q ay ta tiklash mum kin b o ‘lm agan asosiy 
vositalar inventarizatsiya xatlashiga yozilm aydi. Bu o b y ek tlar uchun 
inventarizatsiya komissiyasi bu obyektlam ing foydalanishga berilgan 
vaqtini va ulam ing yaroqsiz ho latg a olib kelish sabablarini k o ‘rsatib 
alohida xatlash tuzadi. 0 ‘z m ol-m ulkining inventarizatsiyasi bilan bir 
vaqtda ijaraga olingan va m as’ul saqlashda turgan aso siy vositalar 
ham tekshiriladi. K o‘rsatilgan obyek tlar b o ‘yicha, bu o b y ek tlar m a s’ul 
saqlashga yoki ijaraga olinganligini tasdiqlovchi h u jjatlarg a havola 
qilingan holda, alohida xatlash r o ‘yxati tuziladi.
M oddiy q iy m a tlik la r in v e n ta riz a tsiy a si
M oddiy qiym atliklar inventarizatsiyasi, odatda, m uayyan xonadagi 
qiym atliklam ing joylashuvi tartibid a am alga oshiriladi. Q iym atliklar 
tekshirilgandan so ‘ng xonaga kirish jo y i plom balanadi va kom issiya 
ishlash uchun keyingi xonaga o‘tadi. M oddiy qiym atliklar inventarizatsiya 
xatlashlariga har birining alohida nom i b o ‘yicha nom enklatura raqam i, 
turi, guruhi, artikuli, navi, bahosi va miqdori k o 'rsa tib yoziladi. 
Inventarizatsiya komissiyasi raisi yoki uning top shirig‘i b o ‘yicha 
kom issiya a ’zolari om bor m udirining va boshqa m o dd iy jav o b g ar
21
-