M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

- Z a k . 211
193

---

qilinadi. Asosiy vositalam ing qoldiq qiymati deganda asosiy vositalaming 
boshlang‘ich (qayta tiklash) qiymatidan yig‘ilgan cskirish summasini 
chegirish natijasida hosil b o ‘lgan qiymat tushuniladi.
B udjet tashkilotlarida asosiy vositalar qiym atiga teng m iqdorda fond 
tashkil etiladi, bu fondni hisobga olish uchun ikkinchi tartibli passiv 250- 
«Asosiy vositalardagi fond» schyoti (subschyoti) q o ‘llaniladi. «Asosiy 
vositalar» schyotlarida k o ‘rsatilgan asosiy vositalam ing summasi, 
asosiy vositalam ing eskirishi summasini hisobga olgan holda, 250- 
«Asosiy vositalardagi fond» subschyotining sum m asiga ham m a vaqt 
teng bo‘lishi kerak.
Asosiy vositalar budjet tashkilotiga (om borga) kelib tushganda 
m oddiy jav o b g ar shaxs m ol yctkazib beruvchining hujjatida yoki qabul 
qilib olish dalolatnom asida ana shu qiym atliklam i qabul qilib olgani 
haqida imzo chekishi kerak.
Asosiy vositalar sotib olinganida ulam i sotib olish qiym atlariga 
quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 010-013, 0 1 5 -0 1 9 -« A so siy vositalar» subschyotlari;
K redit 178 - « B o sh q a
debitorlar 
va 
kred ito rlar 
bi!an 
hisob-kitoblar» 
su b sch y o ti.
Bir vaqtning o ‘z ida quyidagi ikkinchi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
D ebet 200 - « T ash k ilo tn i saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet b o ‘yicha 
x arajatlar» subschyoti 
(G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-
«Budjet m ablag 'lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag ‘lari
o luvch ila m in g xarajatlari» subschyoti);
K redit 2 5 0 - « A so siy vositalardagi fond» subschyoti.
Asosiy vositalam i sotib olish b o ‘yicha operatsiyalam i subschyotlarda 
bunday hisobga olish tartibi ulam ing butligi va mavjudligi ham da 
hisobning to ‘laligini ta ’m inlashda katta aham iyatga cgadir.
Asosiy vositalam i tashib kelish, o‘m atish va montaj qilish bilan 
b o g ‘liq bo‘lgan x arajatlar sum m asiga quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
D ebet 200 - « T ash k ilo tn i saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet b o ‘yicha 
x arajatlar» subschyoti 
(G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-
«Budjet m ablag ‘lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag ‘lari
o luvchilam ing xarajatlari» subschyoti);
194

---

K redit 178 - «B oshqa 
debitorlar 
v a 
k red ito rlar 
bilan 
h iso b -k ito b lar»
subschyoti.
A sosiy vositalar ombordan foydalanishga budjct tashkiloti rahb ari 
tom onidan tasdiqlangan 434-shakldagi yukxati (nakladnoy, talabnom a) 
bo‘yicha beriladi. Bunda yukxati (nakladnoy, talabnom a) b ir n usxad a 
yoziladi.
Q onunda bclgilangan tartibda bcpul olin gan va bcpul bcrilgan aso siy
vositalar ham da ishdan chiqqan asosiy v ositalar hisobda balans qiym ati 
bo‘yicha aks ettiriladi.
Budjet tashkilotlariga asosiy v o sitalar yuqori tashkilotning q aro rig a 
muvofiq bcpul berilganida quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
1) 
Bepul berilgan asosiy vositalam ing boshlang‘ich (qayta tik lash) 
qiymatiga:
D ebet 010-0 1 3 , 015-019 - «A sosiy v o sitalar» subschyotlari;
K redit 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti.
Bir vaqtning o ‘zida bepul berilgan asosiy vositalam ing eskirish 
summasi b o ‘lsa, u holda bu eskirish sum m asiga quyidagi b u xg alteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K redit 020 - « A sosiy vositalam ing e sk irish i» subschyoti.
Barcha asosiy vositalar budjet tashkilotining rahbari bu yrug ‘i b ilan 
tayinlangan lavozim li shaxslam ing m a s’ui javobgarligida b o ‘lishi 
kerak.
Asosiy vositalar hisobi inventar obyek tlar doirasida ulam i saqlash 
joylari va ja v o b g ar shaxslari bo‘yicha olib boriladi. Asosiy vo sitalam i 
saqlash uchun jav obgar bo‘lgan shaxslar asosiy vositalam i om borda 
hisobga olish kitobini yuritadi. M a s’ui jav o b g ar shaxslar asosiy 
vositalam ing saqlanishini kuzatib boradi va barcha o ‘zg arishlam ing 
hisobini 
yuritadi. 
M as’ui jav o b g ar 
shaxs 
alm ashganda 
un in g 
javobgarligida b o ‘lgan asosiy vositalar inventarizatsiyasi o ‘tkaziladi v a
bu haqda qabul qilib olish-topshirish dalolatnom asi tuziladi. D alolatnom a 
budjet tashkilotining rahbari tom onidan tasdiqlanadi.
Asosiy vositalar hisobi, kutubxona fondlaridan tashqari, tiyinlarsiz 
to ‘liq so ‘m hisobida olib boriladi.
195

---

A sosiy vositalam ing butligi ustidan nazoratni t a ’m inlash va hisobni 
tashkil qilish uchun h ar b ir obyekt(buyum )ga, inventar raqam i beriladi. 
Inventar raqam i obyektga biriktirilgan tam g‘ag a bclgilanadi yoki 
obyektning o ‘ziga b o ‘yo q bilan va boshqa usullar bilan belgilanadi. 
A sosiy vositalam ing obyektiga beritgan inventar raqam i uning m uayyan 
budjet tashkilotida b o ‘lgan butun davri davom ida saqlanib qoladi. 
H isobdan chiqarilgan yoki tugatilgan obyektlam ing inventar raqamlari 
yangidan olingan boshqa asosiy vositalarga bcrilm asligi kerak.
Y um shoq inventar buyum lar maxsus m uhr (shtam p) yordam ida, 
yuvganda o ‘chm aydigan b o ‘yoq bilan m arkalanadi. M axsus m uhr 
(shtam p)da budjet tashkilotining nom i, buyum lar foydalanishga 
berilganda esa, q o ‘shim cha ravishda, foydalanishga berilgan yili va oyi 
ham b o ‘lishi kerak.
Ijaraga olinganda asosiy vositalar ijarachilarda balansdan tashqaridagi 
01-«Ijaraga olingan asosiy vositalar» subschyotida ijaraga beruvchilar 
tom onidan ularga belgilangan inventar raqam i bilan hisobga olinadi.
A sosiy vositalam ing analitik hisobi A V -6 shakldagi va AV-8 
shakldagi inventar kartochkalarda yuritiladi. K artochkalar har bir 
inventar obyekti (buyum i) b o ‘yicha yuritiladi. B ir turdagi buyum lar 
A V -9 shakldagi kartochkalarda hisobga olinadi. A V -6, AV-8 va AV-9 
shakllardagi inventar kartochkalar AV-10 shakldagi asosiy vositalam ing 
inventar kartochkalarini xatlashda ro ‘yxatga olinadi.
A V -6 shakldagi inventar kartochka binolam i, inshootlam i, uzatkich 
qurilm alarini, m ashinalar va uskunalam i, asboblarni, ishlab chiqarish 
(jihozlari bilan b irg a) va x o ‘jalik inventarlarini ham da transport 
vositalarini hisobga olish u chun m o ‘ljallangan. A sosiy vositalar muayyan 
budjet tashkiloti ichida joydan-joyga ko‘chirilganda tegishli yozuvlar 
m azkur kartochkaning orqa tom oniga qayd qilinadi.
AV-8 shakldagi inventar kartochka ishchi hayvonlam i, mahsuldor 
va zotdor m ollarni h isobga olish uchun ham da k o ‘p yillik daraxtlarni va 
yem i yaxshilashga d o ir kapital xarajatlam i hisobga olish uchun xizm at 
qiladi.
AV -9 shakldagi inventar kartochka kutubxona fondlarini va 
sahnaga q o ‘yish jih o zlarin i guruhlab hisobga olish uchun m o ‘ljallangan.
196

---

K utubxona fondlari uchun bitta kartochka ochiladi. U n d a hisob faqat pul 
ifodasidagi um um iy sum m ada yuritiladi. Bundan tash q ari, kutubxona 
xodim lari tom onidan kutubxona fondini m iqdor b o ‘y ic h a tezkor hisobi, 
har bir kitob b o ‘yicha uning m iqdori va bahosi k o ‘rsa tilg an holda, olib 
boriladi.
B udjet tashkilotlarining asosiy vositalariga am o rtizatsiy a ajratmasi 
hisoblanm aydi, balki belgilangan tartibda eskirish h isoblanadi. Eskirish 
binolar va inshootlar, uzatkich qurilm alar, m ash in alar va uskunalar, 
ishchi hayvonlar, transport vositalari, ishlab chiqarish (jihozlari bilan 
birga) va x o 'jalik invcntarlari, foydalanish yoshiga (voyaga) yetgan 
k o ‘p yillik daraxtlar b o ‘yicha aniqlanadi. E skirish: arxitektura va 
san ’atning noyob yodgorliklari b o ‘lgan binolar va in sho otlar; kabinet va 
laboratoriyalarda o ‘quv ishlari va ilm iy m aqsadlarda foydalaniladigan 
uskunalar, eksponatlar, nusxalar, amaldagi v a am al qilmayotgan 
m odellar, m aketlar va boshqa k o ‘rgazmali qoM lanm alar; mahsuldor 
m ollar, qo‘toslar, h o ‘kizlar, kiyiklar, hayvonot o lam in in g cksponatlari 
(hayvonot bog‘i va shunga o ‘xshash m uassasalarda); foydalanish 
yoshiga yetm agan ko‘p yillik daraxatlar; kutubxona fondlari, filmlar 
fondi, sahnaga qo‘yish jihozlari, badiiy va m uzey qiym atliklari; ichki 
kiyim lar, k o ‘rpa-to‘shaklar, kiyim -kechaklar va p o y afzallar b o ‘yicha 
aniqlanmaydi. Eskirish, shuningdek, chct elda jo y lash g an tashkilotlam ing 
asosiy vositalari uchun ham aniqlanmaydi.
0 ‘zbekiston Respublikasi budjet tashkilotlarida aso siy vositalarga 
eskirish 
0 ‘zbekiston 
R espublikasi 
M oliya 
vazirlig i 
tomonidan 
belgilangan tartibda o ‘m atilgan foizlar b o ‘yicha h isoblanadi.
Asosiy vositalam ing eskirishini hisobga olish u ch u n ikkinchi tartibli
020-«A sosiy vositalam ing eskirishi» subschyoti q o ‘llaniladi. Budjet 
tashkilotlarida asosiy vositalam ing eskirish sum m asi y u q o rid a keltirilgan 
m e’yorlar bo‘yicha t o i i q kalendar yil uchun (h iso bo t yilining qaysi 
oyida olinganligidan yoki qurilganligidan q at’iy nazar) aniqlanadi. Bu 
subschyot passiv subschyot hisoblanadi.
A sosiy vositalam ing eskirishi hisoblanganida q u yid agi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K redit 020 - «A sosiy v o sitalam in g eskirishi» subschyoti.
197

---

A sosiy vositalam ing AV-6, A V -8 shakldagi inventar kartochkalariga 
ulam ing y illik eskirish m e’yori va sum m asi, eskirish s o ‘nggi m arotaba 
h isoblanad ig an yil yozib q o ‘yiladi. Eskirish summasi asosiy vosita 
q iym atining 100 foizidan oshm asligi kerak. Asosiy vositaning qiym atini 
100 foiz m iqdorida eskirish hisoblangan, lekin undan kelajakda hali 
foydalanish m um kin bo‘lsa ham uni, to‘la qiym atga teng boMgan eskirish 
hisoblangani sababli, hisobdan chiqarishga asos bo ‘la olm aydi.
Asosiy v o s ita la rn i q a y ta b ah olash
H u k u m atn in g qarori bo‘yicha yilning m a’lum sanasidagi holat 
b o ‘yicha a so siy vositalarni qayta baholash am alga oshiriladi. Hozirgi 
vaqtda, b u d je t tashkilotlarining asosiy vositalarini qayta baholash har 
yili 1-yanvar holatiga (joriy yilning 1-fevraligacha) qayta baholash 
o ‘tk azilay otgan davrdagi baholam ing darajasidan kelib chiqib, am alga 
oshiriladi.
Q ayta baholash paytida asosiy vositalam ing to ‘liq qayta tiklash 
qiym ati, y a ’ni agar tashkilot qayta baholash sanasida m avjud b o ‘lgan 
bozor n arx lari va tariflari b o 'y ic h a ulam i xuddi shunday yangi 
obyek tlarga to ‘liq alm ashtirishi shart b o 'lsa, u am alga oshirishi kerak 
b o ‘lgan x arajatlam in g to‘liq qiym ati belgilanadi.
M a ’n a v iy eskirgan obyektlam ing to ‘liq qayta tiklash qiymati, 
obyek tlam in g m a ’naviy eskirishi tegishli narxlar va tariflam ing o ‘zgarish 
darajalari v a s u r’atlarida aks etishidan kelib chiqib, ulam i tayyorlashga 
doir m av ju d xarajatlar asosida, qayta baholash sanasida m avjud boMgan 
narxlar v a tariflar b o ‘yicha belgilanadi.
Ishlab chiqarishdan chiqarilgan obyektlam ing to ‘liq tiklash qiym atini 
belgilash p ay tid a ulam ing aniq nusxasini tayyorlash uchun narxlar va 
xarajatlam i hozirgi sharoitda belgilash am alda m um kin em asligi sababli, 
ushbu q iy m at ilgari chiqarilgan v a hozirgi obyektlam ing eng m uhim
foydalanish xususiyatlariga nisbatan tuzatishlar kiritilgan, ishlab turgan 
xuddi sh u n d ay chiqarilayotgan obyektlam ing to‘liq qayta tiklash qiymati 
asosida o ‘rin egallash qiymati sifatida belgilanadi.
T exnik holatidan q at’iy nazar tashkilotning mulkida, uning x o ‘jalik 
yuritishi (ish lab turgan va foydalanilm ayotgan) turgan, konservatsiyada
198

---

turgan, hisobdan chiqarish uchun tayyorlab q o ‘yilgan, lekin belgilangan 
tartibda tegishli dalolatnom alar bilan rasm iylashtirilm agan, barcha asosiy 
vositalar qayta baholanishi kerak.
Asosiy fondlam ing to ‘liq q ay ta tiklash qiym ati tashkilotning xohishiga 
qarab, alohida obyektlar qiym atini yilning 1-yanvarida shakllangan 
baholanayotgan obyektlarga aynan o ‘xshash, yangi obyektlarga doir 
hujjatlar asosida tasdiqlangan bozor narxlari b o ‘yicha to ‘g ‘ridan-to‘g‘ri 
qayta hisoblash yo‘li bilan (m atn davom ida-«T o‘g ‘rid an -to ‘g ‘ri qayta 
baholash usuli») y o k i-a s o s iy fondlar turlari va esk irish foizi b o ‘yicha 
tabaqalashtirilgan, asosiy fondlar qiym atining o ‘zgartish indekslarini 
qo‘llagan holda alohida obyektlam ing dastlabki (qayta tiklash) qiymatini 
indekslash y o ‘li bilan (m atn davom ida-«Indeks u suli») belgilanadi. 
Blinda asosiy fondlam ing b ir turdagi obyektlari b o ‘y ich a (rusumlar, 
turlar va hokazolar bo'yicha) yagona usul qoMlaniladi.
Q ayta baholashni tashkilot m ustaqil ravishda y oki qonunchilikka 
muvofiq baholash faoliyati bilan shug‘ullanish h u qu qiga ega bo ‘lgan 
ckspert m utaxassislam i jalb etish bilan am alga oshiradi.
«To‘g ‘ridan-to‘g ‘ri qayta baholash usuli» qo ‘llanilganda obyektlaming 
to iiq qayta tiklash qiymatini hujjatlar asosida tasdiqlash uchun tashkilotning 
xohishiga muvofiq quyidagilardan foydalanish mumkin:
a) ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va u lam in g rasm iy dilerlaridan, 
tovar-xom ashyo 
birjalari, 
k o ‘chm as 
m ulk 
birjalaridan 
yozma 
shaklda olingan xuddi shunday m ahsulotga d oir n arx lar to ‘g ‘risidagi 
m a ’lumotlar;
b) qayta baholash sanasiga va asosiy vositalami xarid qilish sanasiga 
bo‘lgan 0 ‘zbekiston Respublikasi M arkaziy banki kurslari nisbati sifatida 
belgilanadigan hisob-kitob koeffitsientini qo‘ llagan holda asosiy vositalaming 
xarid qilish sanasida erkin amal qiluvchi valutalardagi qiym ati (tasdiqlovchi 
hujjat mavjud boMganda) to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar;
d) tegishli davlat organlarida mavjud b o 'lg a n narxlar darajasi 
to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar;
e) qayta baholashni o ‘tkazish davrida om m aviy ax bo rot vositalari 
va m axsus adabiyotlarda e’ion qilingan narxlar darajasi to ‘g ‘risidagi 
m a ’lumotlar;
199

---

f) asosiy vositalar qiymati to ‘g ‘risida baholovchi hisoboti.
A sosiy v ositalam i qayta baholashda «Indeks usuli»ni q o ‘llash uchun 
navbatdagi qayta baholash b o ‘yicha tegishli indekslam i 0 ‘zbekiston 
R espublikasi D avlat Statistika q o ‘m itasi har yil 31 dekabrgacha ishlab 
chiqadi v a om m aviy axborot vositalarida rasm iy e ’lon qiladi.
Y uqorida keltirilgan qayta baholash usullarini qo‘llash y o ‘li bilan 
asosiy vositalam in g balans qiym ati ulam i qayta tiklash qiym atigacha 
k o ‘payishi (kam ayishi) buxgalteriya hisobida asosiy vositalam ing hisobga 
oluvchi subschyotlam ing debeti (krediti) b o ‘yicha «Asosiy vositalardagi 
fond» subschyoti bilan korrespondensiyalanib qayd qilinadi.
Indekslash y o ‘li bilan asosiy vositalam i qayta baholanganda 
buxgalteriya hisobida qayta baholash o ‘tkazish sanasi holati b o ‘yicha 
turgan asosiy vositalam ing (shu jum ladan eskirishi to‘liq hisoblangan 
obyektlar) eskirish summ asini ulam i qayta tiklash qiym atiga qayta 
hisoblash ch o g ‘ida asosiy vositalar qiym atini o ‘zgartirishning tegishli 
indekslariga k o ‘paytirish kerak b o ‘ladi.
A sosiy vositalam i «T o‘g crid an -to ‘g ‘ri qayta baholash usuli» bilan 
qayta b aholash ch o g ‘ida buxgalteriya hisobida turgan eskirish summasi 
qayta b ah o lashdan keyingi qayta tiklash qiym atining qayta baholashgacha 
b o ‘lgan qiym atga nisbati bilan hisoblab chiqariladigan qayta hisoblash 
koeffitsienti b o ‘yicha indekslanishi kerak.
Y uqorida keltirilgan tartibda hisoblab chiqarilgan eskirish summasi 
bilan k o ‘rsatilgan asosiy vositalar b o ‘yicha qayta baholashgacha b o ‘lgan 
eskirish sum m asi o ‘rtasidagi farq «Asosiy vositalam ing eskirishi» 
subschyotining krediti (oshib ketgan taqdirda) yoki debeti (kam aygan 
taqdirda) b o ‘yicha «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti bilan 
korrespondensiyalanib aks ettiriladi.
T ash kilotning balansida qay ta baholashgacha turgan va 1 yan- 
vargacha foydalanishga kiritilgan asosiy vositalar balans qiym atining 
qayta tiklash qiym atigacha k o ‘payishi buxgalteriya hisobida quyidagi 
qayd qilinadi.
Q ayta baholash natijasida asosiy vositalar balans qiym atining k o ‘- 
payishiga tashkilot buxgalteriyasida quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
2 0 0

---

D ebet 010 013, 015-019 « A sosiy vositalar» subschyotlari;
K redit 250 - «A sosiy v o sitalard ag i fond» subschyoti.
Q ayta baholash natijasida asosiy vositalam ing esk irish summasini 
k o ‘payishiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K redit 020 - «A sosiy v o sitalam in g eskirishi» subschyoti.
2. 
B U D JE T T A S H K IL O T L A R ID A A S O S IY
V O SITA LA R N I BALANSDAN C H IQ A R IS H H IS O B I
Foydalanishga yaroqsiz holg a kelgan asosiy v o sitalar amaldagi 
qonunda belgilangan tartibda balansdan quyidagi h iso b d an chiqariladi.
B udjct tashkilotlarida asosiy vositalar:
a) tugatilishi m unosabati bilan;
b) bepul berilishi m unosabati bilan;
d ) sotilishi m unosabati bilan;
e) kam om ad aniqlanganda yoki yo‘qolishi m u nosab ati bilan hisobdan 
chiqariladi.
Y uqorida ko‘rsatilgan sabablar bo‘yicha b u d jet m ablag‘larining 
bosh tasarruf qiluvchilar asosiy vositalam i balansdan chiqarishni qonun 
asosida mustaqil ravishda am alga oshiradi.
A sosiy vositalam ing tugatilishi sababli ular quyidagi holatlarda:
a) belgilangan xizm at qilish muddati tugagandan so 'n g (eskirish 
to ‘la hisoblanganda);
b) fizik (jism oniy) eskirishi, avariya, tabiiy ofat, foydalanishning 
m e ’yoriy shartlari buzilishi natijasida foydalanishga yaro qsiz holatga 
kclishi m unosabati bilan;
d) m a’naviy eskirishi m unosabati bilan;
e) tegishli hukum at organlarining qarorlari b o ‘y ich a chiqarilishi 
m unosabati bilan;
f) qurilish olib borilishi, kengaytirilishi, rek on struksiy a qilinishi va 
budjet tashkiloti qayta yangi texnika bilan t a ’m in lanish i m unosabati 
bilan balansdan chiqarilishi m um kin.
Bunda asosiy vositalam i qayta tiklash im koniyati b o ‘Imaganligida 
yoki iqtisodiy jihatdan m aqsadga muvofiq boM m aganda ular tugatiladi.
201

---

B udjet tashkilotlarining tarkibiy b o ‘linmalari asosiy vositalam i 
tugatishni q o n u n d a belgilangan tartibda tegishli yuqori tashkilotning 
roziligi b ilan am alga oshiradi. O ‘zbekiston Respublikasi S og‘liqni 
saqlash vazirligi tizimidagi boshlan g‘ich tibbiy-sanitariya m uassasalari 
asosiy v o sitalam i balansdan chiqarishni qonun asosida viloyat sog ‘liqni 
saqlash boshqarm asining roziligi bilan am alga oshiradi.
M a ’n av iy cskirgan asosiy vositalar-tayinlan ish ig a m uvofiq bir xil 
b o 'lg a n asosiy vositalam ing yuqori ish unum dorligi va iqtisodiy jihatdan 
sam aradorligi yuqori bo‘lgan, qiym ati ham b ir xil yoki arzonroq b o 'lg an
xuddi sh u nday asosiy vositalam ing chiqarilishi natijasida qiym ati tushib 
ketgan aso siy vositalardir.
B udjet tashkilotlarida asosiy vositalar tugatilishi sababli ulam i 
hisobdan chiqarish to ‘g ‘risida q aro r qabul qilish uchun tashkilotning 
rahbari (rah b am in g o ‘rinbosari) yoki bosh m uhandisi raisligida kom issiya 
tuziladi. K o m issiy a tarkibiga budjet tashkilotining tegishli m utaxassislari, 
buxgalteriya xodim îari va m oddiy javo bgar shaxslar kiritilgan b o ‘lishi 
kcrak. K o m issiy a budjet tashkiloti rahbarining buyrug'i bilan tuziladi va 
m oliya y iti davom ida doim iy ishlab turadi.
K o m issiya asosiy vositalam ing hisobdan chiqarilishini asoslovchi 
dalolatnom a tuzadi. Budjet tashkilotlarida: Asosiy vositalam i tugatish 
dalolatnom asi (A V -4-shakl), T ransport vositalarini tugatish dalolatnom asi 
(A V -4a-shakl), A sboblam i, ishlab chiqarish va xo‘jalik inventarlarini 
hisobdan chiqarish dalolatnom asi (443-shakl), Kutubxonadan chiqarilgan 
adabiy otlam i hisobdan chiqarish dalolatnom asi (444-shakl) tuziladi.
A sosiy vositalam ing tugatilishi m unosabati bilan ulam i hisobdan 
chiqarish to ‘g ‘risida qaror qabul qilish uchun tuziladigan komissiya:
a) tegishli texnik hujjatlardan (pasport, darajam a-daraja rejalar va 
b o sh q ah u jjatlar) ham da buxgalteriya hisobi m a ’lum otlaridanfoydalangan 
holda h iso b d an chiqarishga taalluqli bo‘lgan asosiy vositalam i bevosita 
tekshirib chiqad i;
b) u la m i tiklashning iloji y o ‘qligini yoki iqtisodiy jihatdan m aqsadga 
m uvofiq em asligini belgilaydi;
d) 
aso siy
vositalam i hisobdan chiqarish sabablari (eskirish 
to ‘la hisoblanganligi, haqiqiy eskirishi, rekonstruksiya qilinishi,
202

---

foydalanishning m e ’yoriy sharoitlari buzilishi, tabiiy ofat, avariya va 
boshqalar)ni aniqlaydi;
e) asosiy vositalam ing vaqtidan a w a l foydalanishdan chiqishi 
sodir bo ‘lganligida aybdor shaxslam i aniqlaydi, u lam i 0 ‘zbekiston 
R espublikasi qonun hujjatlari b o ‘yicha bclgilangan javo b g arlik k a tortish 
haqida tak lif kiritadi;
f) tugatilayotgan asosiy vositalam ing ayrim uzellari, detallan, 
m ateriallari, rangli va qim m atbaho m etallaridan fo ydalanish im koniyat- 
larini aniqlaydi va ulam i baholashni am alga oshiradi;
g) tugatilayotgan asosiy vositalardan yaroqli uzellar, detallar, 
m ateriallar, rangli va qim m atbaho m etallar olinishi u stidan nazoratni 
am alga oshiradi, ulam ing m iqdori va o g‘irligini aniqlaydi h am da ulam ing 
tegishli om borga topshirilishini nazorat qilish vako latiga eg a b o ‘ladi.
Tashkilotni qurish, kengaytirish, rekonstruksiya qilish va texnik 
qayta qurollantirish m unosabati bilan asosiy v o sitalar tugatilayotganda 
kom issiya hisobdan chiqarishga taqdim etilgan asosiy vositalam ing 
tashkilotni qurish, kengaytirish, rekonstruksiya q ilish v a texnik qayta 
jiho zlash rcjasiga to‘g ‘ri kelishini tekshirishi kerak. B un da kom issiya 
asosiy vositalam i tugatish dalolatnom asida tasdiqlangan rejaning yoki 
tegishli qarom ing bandiga v a sanasiga havola qiladi.
Tugatish dalolatnomasida tugatilayotgan asosiy vositalam i tavsiflovchi 
quyidagi m a’lumotlar: asosiy vosita ishlab chiqarilgan yoki qurilgan yil, 
uning budjet tashkilotiga kelib tushgan sanasi, foydalanishga berilgan 
sana, asosiy vositaning boshlang‘ich (qayta baholanganlari uchun qayta 
tiklash) qiymati, buxgalteriya hisobi m a’lumotlari b o ‘yicha foydalanish 
muddati davomida hisoblangan eskirish summasi, am alga oshirilgan 
kapital ta’mirlashlar soni ko‘rsatiladi. Shu bilan birga, asosiy vositani 
hisobdan chiqarish sabablari, uning uzellari, detallan, materiallari, rangli va 
qimmatbaho metallar batafsil yoritiladi. Transport vositalari tugatilganda, 
bundan tashqari, transport vositasi bajargan ishlam ing m e’yoriy va haqiqiy 
hajmi ko‘rsatiladi, qismga ajratish natijasida olinishi mum kin bo‘lgan 
yaroqli uzellar, detallar, materiallar, rangli va qim m atbaho metallaming 
texnik tavsifi va ulardan keyinchalik foydalanish im koniyatlari ko ‘rsatiladi.
A variya yoki foydalanishning norm al sharoitlari buzilganligi 
oqibatida tugatilayotgan asosiy vositalar balan sd an chiqarilganda
203

---

tugatish dalolatnom asiga avariya yoki foydalanishning norm al sharoitlari 
buzilganligi haqidagi dalolatnom aning nusxasi ilova qilinadi ham da 
avariyaga yoki foydalanishning norm al sharoitlari buzilishiga olib 
kelgan sabablar tushuntiriladi va aybdor shaxslarga nisbatan k o ‘rilgan 
c h o ra -ta d b irla r k o ‘rsatiladi.
T abiiy ofatlar oqibatida tugatilayotgan asosiy vositalar balansdan 
(hisobdan) chiqarilganda tugatish dalolatnom asiga m axsus hukum at 
kom issiyasining xulosasi ilova qilinadi.
A sosiy vositalam i tugatish b o ‘yicha kom issiya tom onidan tuzilgan 
asosiy vositalam i tugatish haqidagi dalolatnom alar asosiy vositalar 
balans(hisob)da turgan budjet tashkilotining rahbari tom onidan, budjet 
tashkilotlarining tarkibiy b o ‘linm alari qonunga muvofiq tegishli yuqori 
tashkilotlar b ilan kelishilgandan s o ‘ng, tasdiqlanadi. Tugatish haqidagi 
dalolatnom alar tasdiqlanm aguncha asosiy vositalam i qism larga ajratish 
man etiladi. Q ism larga ajratilgan asosiy vositaning boshqa asosiy 
vositani ta ’m irlash uchun yaroqli b o 'lg an , barcha uzellari, detallan, 
m ateriallari, rangli va qim m atbaho m etallari tegishli subschyotlarga 
kirim qilinadi. Bu subschyotlarda ular asosiy vositalam i tugatish 
b o ‘yicha kom issiya bclgilagan foydalanish m um kin b o ‘lgan baho 
b o ‘yicha h isobg a olinadi. Y aroqsiz uzellar, detallar, m ateriallar, rangli va 
qim m atbaho m etallar ikkilam chi ashyolar (tem ir-tersak, latta-putta yoki 
o ‘tin) sifatida kirim qilinadi va budjet tashkilotining ixtiyori b o ‘yicha 
foydalaniladi. B udjet tashkilotlari uchun tugatilgan asosiy vositalam i 
qism larga ajratish natijasida olingan uzellam i, detallam i, m ateriallam i, 
rangli va qim m atbaho m etallar h am da ikkilamchi ashyolam i sotishdan 
tushgan m a b la g 'la r ularning ixtiyorida qoladi va yangi asosiy vositalam i 
sotib olish yoki foydalanishdagi asosiy vositalam i ta ’m irlash uchun 
ishlatiladi.
B udjet tashkilotlarida asosiy vositalar tugatílishi m unosabati bilan 
u lam in g balansdan chiqarilishi buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda 
qayd qilinadi:
E skirishi um um an hisoblanm agan asosiy vositalar tugatilganida, 
belgilangan tartibda rasm iylashtirilgan asosiy vositalam i tugatish 
dalolatnom asiga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
204

---

D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K redit 010-0 1 3 , 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari.
Eskirishi qisman hisoblangan asosiy vositalar tugatilganida, bclgilangan 
tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalam i tugatish dalolatnom asiga 
asosan, quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi:
1) asosiy vositalarning b o sh lan g 'ich (qayta tiklash) qiym atiga:
D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fo n d » subschyoti;
K redit 0 1 0-013, 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari.
2) asosiy vositalarning eskirish sum m asiga:
D ebet 020 - «A sosiy vositalarning e sk iris h i» subschyoti;
K redit 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti.
Eskirishi to ‘la hisoblangan asosiy v o sitalar tugatilganida, b clg ilan g an
tartibda rasm iylashtirilgan asosiy vositalarni tugatish dalo latn om asiga 
asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 020 - «A sosiy vositalarning e sk iris h i» subschyoti;
K redit 010-0 1 3 , 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari.
Tugatilgan asosiy vositalardan olin g an uzellar, detallar, m ateria lla r, 
rangli 
va 
qim m atbaho m ctallar 
om borga, 
belgilangan 
tartib d a
rasm iylashtirilgan buxgalteriya hujjatlariga asosan, kirim q ilin g a n id a 
quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 060 - « 0 ‘quv, ilmiy va boshqa m a q s a d la r uchun m ateriaHar» s u b s c h y o ti 
yoki
D ebet 063 - « X o ‘jalik m ateriallari vta id o ra buyu m lari» subschyoti yoki
D ebet 064 - « Y o n ilg 'i, yoqilg‘i va m o y la sh m ateriallari» subschyoti y o k i
D ebet 066 - «Idishlar» subschyoti yoki
D ebet 067 - «B oshqa matcriallan> su b sch y o ti yoki
D ebet 069 - «M ashina va uskunalar u ch u n eh tiy o t qism lar» subschyoti;
K redit 140 - «T ashkilot xarajatlari v a b o sh q a tadbirlar uchun b u d je td a n
m oliyalashtirishga d oir h iso b -k ito b lar» subschyoti