M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

qabul qilish-topshirish
dalolatnomusi
tuziladi.
Qabul q ilish-topshirish dalolatnom asi buxgalteriya hujjatlarining 
yig'm ajildlarini qabul qiluvchi va topshiruvchining javobgarliklarini
118

---

ajratish uchun tuziladi. Shu bilan birga, uning m aqsadi buxgaltcriya 
hujjatlarining yig ‘m ajildlarini qabul qilish-topshirish vaqtida hisobning 
boshlang‘ich hujjatlarining, hisobotlarning va, birinchi navbatda, m oddiy 
zaxiralar va pul m ablag‘lari hisoblarining holatini k o ‘rsatish ham da 
hisobni tashkil qilish va m oliyaviy nazoratni yaxshilash uchun zarur 
chora-tadbirlam i ishlab chiqish uchun kcrakli b o ‘ladigan m a ’lumotlarni 
y ig ‘ishdir. Buxgaltcriya hujjatlarining y ig ‘m ajildlarini bosh buxgaltcrlar 
(qabul qiluvchi va topshiruvchilar) tom onidan qabul qilish-topshirish 
budjct tashkiloti rahbarining b u y ru g 'ig a asosan am alga oshiriladi. 
B uyruqda buxgaltcriya hujjatlarining yig ‘m ajildlarini qabul qilish- 
topshirish muddatlari ko‘rsatiladi.
B uxgalteriya hu jjatlarin in g y ig ‘m ajildlarin i to p sh irish d a yuqo- 
ri tash k ilo tn in g bosh b u x g altcrin in g vakili q a tn a sh ish i kerak. 
A m m o, yuqori tashkilot b osh b u x g altcrin in g v ak ili k elm asa ham
b u x g alteriy a hujjatlarining y ig 'm a jild la rin i qabul q ilish va to pshirish 
to ‘xtatilm aydi. A gar avvalgi b osh b uxg alter v a fo t ctg an lig i yoki 
boshqa buxgalteriya h u jja tla rin in g y ig ‘m ajild la rin i to p sh irish d a 
q atn ashishi m um kin b o ‘lm agan sabablar bilan lav o zim id an ozod 
qilingan b o ‘lsa, u holda y a n g i tayinlan gan b o sh b u x g a lte r va 
yuqori tash k ilo t bosh b u x g altcrin in g vakili to m o n id a n b u x g altcriy a 
hu jjatlarin in g y ig ‘m ajildlarini h a r vaqtdagi kabi ta rtib d a od atdag i 
qabul q ilish-topshirish d alo latn o m asi tuziladi.
B uxgaltcriya hujjatlarining yig'm ajildlarini qabul qilish-topshirish 
oldidan kassaning holati tekshiriladi. Kassani tekshirish dalolatnom asi 
buxgaltcriya hujjatlarining y ig ‘m ajildlarini topshirayotgan tom onidan 
va qabul qilib oluvchi tom onidan ham da yuqori tashkilot bosh 
buxgaltcrining vakili tom onidan im zolanadi va buxgalteriya hujjatlarining 
y ig ‘m ajildlarini qabul qilish-topshirish dalolatnom asiga ilova qilinadi. 
Kassani tekshirish dalolatnom asi im zolangandan so ‘n g buxgaltcriya 
hujjatlariningyig‘majildlarini topshirayotgan bosh buxgalter, buxgaltcriya 
xizm atiga rahbarlik qilishdan chctlatiladi. Bir vaqtning o ‘zida yangi 
tayinlangan bosh buxgaltem ing to ‘lov topshiriqlariga, cheklarga va 
boshqa bank hujjatlariga im zo chekish huquqi rasm iylashtiriladi. Bu 
im zo chekish huquqi rasm iylashtirilgunga qadar bank hujjatlariga
119

---

avvalgi bosh buxgalter yangi tayinlangan bosh buxgalter nazorati ostida 
im zo chckaveradi.
B undan buyon buxgaltcriya hujjatlarining yig‘m ajildlarini qabul 
qilayotgan 
bosh buxgalter buxgaltcriya hisobi va hisobotining 
holatini tekshirish bilan birga buxgalteriya xizm atining jo riy ishiga 
rahbarlik qiladi. B uxgalteriya hujjatlarining yig ‘m ajildlarini topshirish 
buxgalteriya xizm ati tom onidan oxirgi m arta topshirilgan balans asosida 
am alga oshiriladi. Q abul qilish-topshirish dalolatnom asida qaysi sana 
holatiga buxgalteriya hujjatlarining yig ‘m ajildlarini topshirish am alga 
oshirilganligi ko'rsatilgan b o ‘lishi kerak. Buxgaltcriya hujjatlarining 
yig ‘m ajildlarini qabul qilish-topshirish jarayonida m oddiy zaxiralar 
va pul m a b la g ‘lari hisobi, balansning hisob-kitob m oddalarini hamda 
budjet tashkilotining hisobotining holati tekshiriladi.
B uxgaltcriya hisobining v a hisobotining holati tekshirilgandan 
so ‘ng qabul qiluvchi va topshiruvchi, hamda yuqori tashkilot bosh 
buxg altcrinin g vakili tom onidan im zolanadigan buxgalteriya hujjatlari 
y ig 'm ajild larin in g qabul qilish-topshirish dalolatnom asi tuziladi.
Q abul qilish-topshirish dalolatnom asi hujjatlar bilan asoslangan 
b o ‘lishi kerak, am m o buxgalteriya hujjatlarining y ig ‘m ajildlarini qabul 
qilish-topshirish taftish usullari bilan amalga oshirilishi kerak cmas. 
A gar buxgalteriya hujjatlarining y ig ‘majildlarini topshirish jarayonida 
su istc’m ol qilish hollari aniqlanilsa, u holda buxgalteriya hujjatlarining 
y ig ‘m ajildlarini qabui qilib oluvchi shaxs yuqori tashkilotdan hujjatli 
taftish tayinlashni talab qilish huquqiga ega bo ‘ladi. Am m o, bu 
buxgalteriya hujjatlarining y ig ‘m ajildlarini qabul qilish-topshirishni 
to ‘xtatishga sabab bo'lishi m um kin cmas.
T opshirayotgan qabul qilish-topshirish dalolatnom asining biror- 
bir jo y la rig a rozi b o ‘lm agan hollarda, u qabul qilish-topshirish 
dalolatnom asiga imzo chekishda tegishli dalil-isbotli izohlar qilishga 
haqlidir, yuqori tashkilot bosh buxgalterining vakili csa m azkur norozilik 
hollariga o ‘zining yozm a xulosasini berishi kerak. Qabul qilish- 
topshirish dalolatnom asi uch nusxada tuziladi, uning birinchi nusxasi 
budjet tashkilotining rahbariga tasdiqlash uchun beriladi, ikkinchi 
nusxasi yuqori tashkilotning bosh buxgalteriga yuboriladi, uchinchi
120

---

nusxasi csa buxgalteriya hujjatlarining y ig ‘m ajildlarini topshirayotgan 
shaxsga beriladi.
Buxgalteriya xizm atida ishlovchi har b ir xo d im o ‘zining vazifa va 
m as’uliyatlarini aniq bilishi va ulam ing bajarilishiga jav ob gar ekanligini 
his qilishi uchun bosh buxgalter buxg alteriy a xizm atining barcha 
xodim lari uchun vazifa va m as’uliyatlarni belgilaydi.
Bosh buxgalter tashkilot tom onidan am alg a oshirilayotgan ham m a 
xo ‘jalik opcratsiyalarining nazoratini va b u xgalteriya hisobi schyotlarida 
qayd qilinishini, tczkor axborotlar taqdim qilishni va belgilangan 
m uddatlarda 
buxgalteriya hisobotini 
tuzishni 
t a ’minlaydi. 
B osh 
buxgalter tashkilot rahbari bilan birgalikda m od diy qiym atliklam i va pul 
mablagMarini qabul qilish va bcrish ham da hisob-kitob va m oliyaviy 
m ajburiyatlari va x o ‘jalik shartnom alari u ch un asos b o ‘lib xizm at 
qiladigan hujjatlarga im zo chckadi. Bu h u jjatla r bosh buxgalterning 
im zosisiz haqiqiy em as, deb hisoblanadi va ijro uchun qabul qilinm aydi. 
Imzo chekish huquqi bunga vakil qilingan shaxslarga budjct tashkiloti 
rahbarining yozm a farmoyishi bilan berilishi m um kin.
Bosh buxgalterning buxgalteriya xizm ati u chu n talab qilinadigan 
hujjatlam i va m a ’lum otlam i rasm iylashtirishga va buxgalteriya xiz- 
m atiga topshirishga doir talablari budjct tashkilotining barcha xodim lari 
uchun majburiy hisoblanadi. B udjct tashkilotining bosh buxgaltcriga 
shartnom a va m oliyaviy tartibga to ‘g ‘ri kelm aydigan opcratsiyalar 
b o ‘yicha hujjatlam i ijroga va rasm iylashtirishga olish m an ctiladi. B unday 
hujjatlar haqida bosh buxgalter budjet tash k ilo t rahbariga yozm a axborot 
beradi. Budjet tashkiloti rahbaridan y uqo rid a ko'rsatilgan h ujjatlam i 
hisobga qabul qilishga yozma farm oyish yoki hu jjatga ikkinchi m arotaba 
imzo olganda bosh buxgalter uni ijro etadi. B undan so ‘ng qonunga zid 
b o ig a n opcratsiyalar amalga oshirilganligi uchun budjet tashkilotining 
rahbari javob beradi.
M oddiy javobgar shaxs(kassir, om bor m ud iri va boshqa)iam ing 
tayinlanishi, alm ashtirilishi va b o ‘shatilishi budjet tashkilotining b o sh 
buxgalteri bilan kelishilgan holda am alga oshiriladi.
121

---

3. B ü D J E T T A S H K I L O T L A R I X A R A JA T L A R S M E T A L A R I IJ R O S IN IN G
H Ï S O B 1 G A D O I R B U X G A L T E R IY A H U J J A T L A R I
Hisob rcgistrlarida yozuvlar buxgalteriya hujjatlari asosida qilinadi. 
X o‘jaIik operatsiyalarining am alga oshirilganligini va ulam i am alga 
oshirishga berilgan farm oyishlam i qayd qilgan boshlang‘ich hisob 
hujjatlari buxgalteriya hisobi uchun asos b o ‘ladi. B oshlang‘ich hisob 
hujjatlari x o ‘ja lik operatsiyalari oshirilayotgan vaqtda yoki ular am alga 
oshirilgandan s o 'n g tuziladi.
Buxgalteriya hisobining tczkorligini va ishonchligini ta ’minlash 
uchun hujjat m a ’lum x o ‘ja lik operatsiyasini tavsiflaydigan ishonchli 
m a ’lum otlarga ega boMishi kerak. Har bir hujjat o ‘zining tayinlanishiga 
to ‘la jav ob berishi va yuridik kuchga ega boMishi uchun u m a’lum 
m inim um k o ‘rsatkich(rekvizit)larga ega b o ‘lishi kerak.