M u s t a q I l I s h I ssi-90/21 Muslimova Muxsina

Bu fiklar hozirgi davrda ham ko'pgina ko'zga ko'ringan iqtisodchi olimlar tomonidan ma'qullanib takrorlanmoqda. Masalan: A.F.Shishkin, YE.F.Borisovlar o'zlarining «Iqtisodiyot nazariyasi» dars shaklarida ish haqini ishchi kuchi va tovar qiymatining puldagi ifodasi deb ta'riflamoqdalar.

• Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasida juda ko'p mualliflar (jumladan Ekonomiks darsliklarida, 1998 yidda Moskvada V.D. Kamayev rahbarligida chiqarilgan «Iqtisodiyot nazariyasi» darsligvda, 1997 yilda Toshkentda chop qilingan A. O'lmasovning «Iqtisodiyot asoslari» o'quv qo'llanmasida va boshqalarda) ish haqini mehnat bahosi sifatida talqin qilinadi. Bunda ular asosan bozorda mehnat sotiladi degan bizningcha noto'g'ri tushunchaga asoslanishadi. Mehnat ipii kuchining funksiya qilishi, uning ma'lum maqsadga qaratilgan faoliyat jarayoni bo'lib, uning na qiymati, na bahosi yo'qlish, bu jarayonni bozorga olib chiqib sotib bo'lmasligi fanda ham, real hayotda ham, iqtisodiy amaliyotda xam hammaga ayon bo'lgan va allaqachon isbotlangan masaladir. Shuning uchun buni isbotlashga harakat qilmasak ham bo'ladi.

• Bu ham bo'lsa ular mehnatai ishchining malakasi, intensivligi va natijasi bilan bog'lashga harakat qilganlar. Ish haqining mazmuni to'g'risidagi turli nazariyalarni, (turli mampakatlardagi, o'z mamlakatimizdagi amaliyotda) umumlashtirib, quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin.
• 1. Ish haqi to'g'risidagi nazariyalarda unga bir tomonlama yondashish xarakteri mavjud bo'lib, uning murakkab va ko'p qyrrali iqtisodiy jarayon ekanligi ozgina e'tibordan chetda qolgan ko'rinadi. Lekin bu nazariyalarning har birida ish haqining u yoki bu tomoniga to'g'ri baho berilgan bo'lib, ularda foydalanish mumkin bo'lgan ijobiy yoki ratsional mashq mavjuddir.

• 2. Ish haqining umumiy darajasi har doim har bir mamlakatda iqtisodiyotning erishgan darajaga, ya'ni umumiy mehnat unumdorligi, milliy mahsulot hajmi, uning aholi jon boshiga to'gri keladigan miqdoriga bogliq bo'ladi. Chunki shu mahsulotlarning bir qismi mehnatning miqdori va sifatiga qarab taqsimlanadi. Shuning uchun ham u turli mamlakatlarda turli miqdorlarda bo'ladi.
• 3. Ish haqi tovar sifatida oldi — sotdi bo'ladigan ishchi kuchining qiymati bilan bog'liqdir. Chunki uning miqdori ishchi kuchini takror ishlab chiqarishga, ishchining o'zini, oi-da a'zolarini boqishga yetadigan darajada bo'lishi lozim.

• 4. Ish haqining miqdori va darajasi ishchi kuchining malakasi, uning mehnatining unumdorligi bilan bog'liq bo'ladi.
• 5. Ish haqining darajasi har bir firma yoki korxonaning erishgan darajasi bilan, ya'ni ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot hajmi va bir ishchiga to'g'ri kelgan miqdori bilan bog'liq bo'ladi. Shuning uchun ham u mehnat miqdori, malakasi bir xil bo'lsada, turli firmalarda, turli korxonalarda turlicha miqdorda bo'lishi mumkin. Ushbu xulosalardan keyin ish haqining mazmuniga ta'rif berib aytish mumkinki, iga haqi — ishchi va xizmatchilarning Mehnatiniig miqdori, sifati va unumdorligiga qarab, milliy mahsulotdan oladigan ulushining puldagi ifodasidir.