М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

П. ПЎЛАТНИ ТЕРМИК ИШЛАШ
НАЗАРИЯСИ АСОСЛАРИ

Термик ишлаш назариясида структуралар хосил булиш процесслари, шунингдек, пўлат структура холатларининг узига хос хусусиятлари (мувозанатсиз холатлари) тавсифланади.

1-,§. ПЎЛАТНи ҚИЗДИРИШДА ШУ ПЎЛАТДА БУЛАДИГАН ЎЗГАРИШЛАР. АУСТЕНИТ ДОНАСИНИНГ ЎСИШИ

Fe—РезС цолат диаграммасига мувофиц, эвтектоидгача булган пўлат Ас₃ критик нуқтадан, эвтектоид пўлат Ас₁ критик нуқтадан, эвтектоиддан кейинги пўлат эса Астп критик нуқтадан юқори температурагача қиздирилса, фаза ўзгаришлари содир булиб, бу ўзгаришлар аустенит хосил булиши билан тугайди.

Пўлат қиздирилганда перлитнинг аустенитга айланиши процесси нихоятда диққатга сазовор ходисадир. Пўлат нихоятда секин қиздирилгандагина перлит 727°С температурада аустенитга айланади, акс холда перлитнинг аустенитга айланиш процесси кечикиб, ўта қизиш ходисаси руй беради. Критик нуқтадан юқори температурагача ўта қизиган перлит аустенитга хар хил тезлик билан айланади. Ўта қиздирилган перлитнинг
аустенитга айланиш тезлиги ўта қизиш даражасига борлиқ булади.
136-расмда хар хил температураларда (ўта қизиш даражаларида) перлитнинг аустенитга айланиш вақтини кўрсатувчи эгри чизиқлар тасвирланган.
I ва II эгри чизиқларнинг узаро жойлашуви температура қанча юқори булса, перлит аустенитга шунча тез (шунча қисқа вақт ичида) айланишини курсатади. Масалан, пўлат тез қиздирилиб, 800°С температурада тутиб турилганда перлит аустенитга Т₁ вақт ичида, пўлат тез қиздирилиб, 740°С температурада тутиб турилганда эса Т₂ вақт ичида айланадининг Т₁ дан анча катта эканлиги диаграммадан яққол куриниб турибди.
136- расмдаги диаграмма температура — вақт координаталарида берилганлиги учун, бу диаграммага узлуксиз қизиш эгри чизиқларини хам чизиш мумкин. Узлуксиз қизиш эгри чизиқларининг пўлатда ўзгармас температурада буладиган ўзгаришларни курсатувчи диаграммага чизилиши миқдорий жихатдан гарчи тўғри қийматларни бермаса хам, аммо процессларнинг сифатий қонуниятларини ифодалайди, шу сабабли бу методдан бундан буён хам фойдаланамиз.