M tojiyev, I. Nigmatov

o‘z-o‘zidan yonish 
- bu oksidlovchilam ing issiqlik jarayonlari
va m ikroorganizm lam ing faoliyati natijasida materiallam ing yonish ja ­
rayoni. Moddalarning o ‘zidan o ‘zi yonishi va ulam ing sinflanishi. Qat­
tiq, g ‘ovaksimon yonuvchan moddalar yuzasida adsorbsiyalangan havo
qatlami bilan oksidlanish reaksiyasi tezligi ortib boraai. Issiqlikni kam
o ‘tkazadigan va g ‘ovakli moddalarda y ig ‘ilgan issiqlik haroratni, oksid­
lanish jarayonini tezlashtiradi. Polimerlanishda, biologik va fizik jarayon-
larda k o ‘plab issiqlik ajralib chiqadi va o ‘zidan o ‘zi yonish sodir b o ‘ladi.
0 ‘zidan o ‘zi qizib, o ‘t manbayi ishtirokisiz to ‘liq yonish bilan yakun-
lanadigan ekzotermik reaksiya o ‘zidan o ‘zi yonish deyiladi. 0 ‘zidan o ‘zi
yonish harorati past boTgan moddalar juda xavfli hisoblanadi. Moddalar
o ‘zidan o ‘zi yonishga m oyilligi b o ‘yicha to ‘rt sinfga b o ‘lingan.
194

---

Birinchi sinfga tabiiy o ‘simliklar (pichan, qipiq, som on) taalluqli. 6 0 -
70°C da biologik jarayon kim yoviy oksidlanish jarayoniga o ‘tib, o ‘zidan
o ‘zi yonish bilan yakunlanadi.
Ikkinchi sinfga torf va ko‘mir kiradi. Normal haroratda k o ‘mir oksid-
lanib, qizib, o ‘zidan o ‘zi yonib ketadi. Torf 60°C da qizib oksidlanadi.
Uchinchi sinfga y o g ‘ va moylar kiradi. Tarkibida to ‘yinmagan karbon
vodorodli birikmalar b o ‘lgan o'sim lik m oyi va y o g ‘lar oksidlanish, poli-
merlanish xususiyatiga ega.
Y og‘-m oy tomchilari bo‘lgan kiyim-kechaklar o ‘zidan o ‘zi yonib
ketadigan xavfli darajada bo‘lib, ular ish joylaridan va xonalardan darhol
y o ‘q qilinishi kerak. To‘rtinchi sinfga kim yoviy moddalar v a aralashmalar