M tojiyev, I. Nigmatov

xEtvfsizligining 
pasayish sabablarini tahlil etish, sodir boiishi 
mumkin b o ig an avariyaning oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab 
chiqish va bajarish, shuningdek, bunday masalalar bo‘yicha 
favqulodda
vaziyatlar tizimlari bilan hamkorlik qilish ta’kidlab o ‘tilgan. Shu o‘rinda 
2009-yil 17-avgustda Rossiyaning «Sayan-Shushensk» GESida boigan 
avariya to‘g‘risidagi ma’lumotni keltirsak. Ushbu gidroinshoof. нк'я
133

---

bahaybat qurilgan bo‘lib, uning uzunligi 1 km dan uzun, balandligi 250 
m, gidrostatik vazni 22 mln. tonnani tashkil etadi. GESning avariyaga 
uchrashining sababi, 1985-yilda gidroinshootning eng baland ustuni darz 
ketib, Yenesey daryosining bu qirg‘og‘idan u qirg‘og‘igacha bo‘lgan 
butun to‘g*on tanasida yoriq paydo bo‘lgan. Yoriqdan har soniyada 550 
I
suv oqib o ‘ta boshlagan va natijada to ‘g‘on betoni yemirila boshlagan. 
Yemirilish jarayoni 8 yil davom etgan va 1996-yildagina fransuz 
mutaxassislari tomonidan polimer materiallari bilan yoriqning yaxlitligi 
tiklangan. Shu davr mobaynida (8 yil) inshootning ba’zi bir seksiyalari 97 
mm dan - 107 mm gacha joyidan siljigan. Ammo «Gidrotexnik inshootlar 
xavfsizligi’ to‘g ‘risidagi Qonunga binoan, 108 mm ga siljish xavfsizlik 
nuqtayi nazaridan «tahlikali» holat hisoblanadi. Shunday ayanchli holatga 
qaramasdan, gidroinshootdan foydalanib kelinishi oqibatida to‘g‘onning 
ikkinchi agregat qisimi sochilib, mashina zaliga qulab tushgan va 
yong‘in paydo bo‘lgan. Hisob-kitoblarga ko‘ra avariyada 100 ga yaqin 
fuqarolaming qurbon bo‘lganligi va ko‘rilgan moddiy zarar miqyosi 
juda kattaligi taxmin qilinmoqda. Gidrotexnika inshootlarida avariya 
bo‘lmasligi uchun muhofaza qiiish chora-tadbirlarini amalga oshirish 
zarur, jumladan:
- gidrotexnika inshootlarini loyihalash va qurilishda xatoliklarga y o‘l 
qo‘ymaslik;
- gidrotexnika inshootlaridan to‘g‘ri foydalanish;
- gidrotexnika inshootlaridagi belgilangan tadbirlarni va ta’mirlash 
ishlarini o ‘z vaqtida bajarish;
- qirg‘oqni mahkamlash va inshoot tubini mustahkamlash ishlarini 
o ‘tkazish;
- suv chiqarishda va g‘amlashda qonun-qoidalarga rioya etish (vaqtga 
mos ravishda taqsimlanishi);
- qo‘shimcha suv omborlari yordamida toshqin suvlar oqimini tartibga 
solib turish:
- gidrotexnika inshootlaridagi vaziyatni doimo kuzatib turish;
- gidrotexnika inshootlari hududini chet kishilar kirishidan ishonchli 
qo‘riqlash;
- falokatlarga olib keladigan noqulay omillar bo‘lish ehtimolini 
oldindan aytish taxminlarini tuzish uchun gidrotexnik sharoitni muntazam 
kuzatib borish.
134

---