M tojiyev, I. Nigmatov

qon
kelib turishini batamom to‘xtatib 
qo‘ymaslik uchun jgutni uncha tarang tortmasdan qo‘yish kerak. QoT-
239

---

oyoqlar ushlab ko‘rilganida qo‘lga issiq bo' 1 ib unnaydigan va uncha ko‘p 
shikastlanmagan bo‘lsa, ulami bint bilan qattiq qilib bog'lab qo‘yiladi. 
Shikastlangan qo‘l yoki oyoqlar garchi suyaklari sinmagan bo'Isa ham 
shinalar yoki q o id a bor boshqa vositalar (fanera boMaklari, tayoqchalar, 
yupqa taxtalar, qattiq karton qog‘oz, turli uy-ro‘zg‘or buyumlari va b.) 
yordamida taxtakachlanib, qimirlamaydigan qilib bog‘lab qo‘yiladi. Shun- 
dan keyingina shikastlangan odamni bir joydan ikkinchi joyga siljitish 
yoki ko‘chirish mumkin. Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishning dastlabki 
daqiqalaridan boshlaboq shikastlangan odamga issiq choy berish, shikast- 
lanib travmatik toksikozga uchragan kishilami zambilga yotqizilgan holda 
imkoni boricha tezroq va mumkin qadar avaylab tibbiyot muassasasiga 
yetkazish choralari ko‘riladi. Badan lat vegan paytda yuza joylashgan 
to‘qimalar va ichki organlar shikastlanishi mumkin. Yuza joylashgan 
yumshoq to‘qimalar lat yeganini ko‘rsatadigan alomatlar o‘sha joyning 
og‘rib, shishib chiqishi va unda qontalash paydo bo‘lishidir. Birinchi tib­
biy yordam ko‘rsatilganida o‘sha joyga bosib turadigan bog‘lam qo‘yib 
bog‘lanadi, sovuq narsa bosilib tinch qoldiriladi.
Yopiq shikastlanish haqida umumiy tushuncha. 
Odam organizmi- 
ga tashqi faktorlar ta’sir etishi natijasida to‘qimalar va organlar faoliya- 
ti buzilishi shikastlanish deyiladi. Ta’sir qiluvchi kuchlar bir necha xil 
bo‘ladi: mexanik, termik, kimyoviy, elektrik, ruhiy ta’sirlar farqlanadi. 
Lekin, shikastlanishlaming aksariyati mexanik kuchning bevosita ta’siri 
natijasida kelib chiqadi. Odatda, shikastlanishlar ochiq va yopiq bo‘lishi 
mumkin. Teri va shilliq pardalar shikastlanmagan bo‘lsa, yopiq shikast- 
lanish deyiladi. Bularga urilish, bo‘g‘imlarning cho‘zilishi va suyaklar- 
ning shikastlanishi, to'qimalarning ezilishi kiradi. Suyaklarning shikast- 
lanishida chiqiqlar eng ko‘p uchraydi.
Chiqiqlar 
deb, bo‘g‘im ichidagi suyuq yuzalarining o‘midan ko‘chib 
qolishiga aytiladi. Bunda bo‘g ‘im xaltasi yirtiladi, ba’zida paylar uzi- 
lib ketadi. Qo‘l-oyoq bo‘g‘imlaridagi chiqiqlaming asosiy belgilari: 
bo‘g‘imning og‘rib turishi, harakatlaming izdan chiqishi, bo‘g‘im shaklin- 
ing o ‘zgarib qolishi, qo‘l yoki oyoqning kalta tortib, majburiy bir holatda 
turib qolishi kabi alomatlardir. Bo‘g‘inlardagi suyaklar chiqqan paytda 
qo‘l yoki oyoq uni immobilizatsiya qilish yo‘li bilan tinchlantiriladi. 
Yirik bo‘g ‘imlardan - chanoq-son, tizza, yelka bo‘g ‘imlari, shuningdek, 
umurtqaaro bo‘g‘imlardagi suyaklar chiqqan mahalda immobilizatsiya 
qilish bilan bir qatorda shikastlangan odamga birinchi tibbiy yordam si-
240

---

fatida og‘riqni qoldiradigan dori yuborish bam tavsiya etiladi. Pastki ja g 1 
bo‘g‘imi chiqig‘ida pastki ja g ‘ni mahkam ushlab turadigan qilib bog‘lab 
qo‘yiladi (q. 6-rasm). Shikastlanishlar ichida lat yeyish ham ko‘p uchray- 
di. Bu holat ko‘pincha musht, tayoq, tosh bilan urish, yiqilish, favqulodda 
holatlar vaqtida tushgan narsalaming qattiq urilishi natijasida kelib chiqi­
shi mumkin.