M tojiyev, I. Nigmatov

2.4. M ehnat jarayonida inson ishlash qobiliyatining
pasayishi va zo ‘riqishi
Pasayish - bu m ehnat qilish m obaynida v a bajarilgan ishdan so‘ng 
organizm ishlash qobiliyatining susayishiga olib keladigan fiziologik 
holatdir. Uning obyektiv belgisi - m ehnat jarayonining pasayishi, 
subyektiv belgisi esa - toliqishni xarakterlaydi, y a ’ni ish.ni davom 
ettirishni xohlam aslik va hattoki, ishlashni umuman to ‘xtatishni xohlaydi. 
Ish jarayonida inson yetarli darajada dam olmasligi ishning uzoq va 
og‘ir kechishi - zo ‘riqishning asosini tashkil etadi. Bundan tashqari, 
ishning noqulayligi va ovqatlanish tartibining buzilishi ham zo‘riqishning 
kuchayishiga olib keladi (masalan: bajarolmaydigan ishlarni bajarishga 
qilingan harakatlar.) Z o ‘riqishning belgilari: asab tizimining buzilishi,
28

---

xotiraning susayishi va boshqa belgilar. B u kabi zo‘riqishlam ing ortishi 
oqibatida insonda bosh o g ‘rig ‘i, uyqusizlik, ishtahaning pasayishi va 
asabiylashish jarayonlari kuzatiladi. M ehnat jarayonlaridagi doimiy 
(surunkali) zo ‘riqish organzmning kuchsizlanishiga, tashqi ta ’sir om illariga 
ko‘rsatadigan qarshilikning kam ayishiga olib kelib, oqibatda turli xil 
jarohatlar va kasalliklar yuzaga keladi. Masalan: o g ‘ir yuk ortadigan 
yoki tushiradigan ishchilar mehnati. Bunda k o ‘proq asab kasalliklari avj 
oladi. Statistik m a’lum otlarga qaraganda ishlab chiqarish jarayonlaridagi 
gigiyenik sharoitlam ing yetaiii darajada b o ‘lvnasligi ishchilar orasida asab 
kasalliklarining k o ‘payishiga sabab boMmoqda.
Pasayish profilaktikasi. 
Insonning m ehnat qiiish faoliyatida xavfsiz 
m ehnat sharoitini yaratish va m ehnat hordig‘ini chiqarish tadbirlarining 
to ‘g ‘ri tashkil qilinganligi pasayish profilaktikasining asosini tashkil etadi. 
Bunday m ehnat qiiish sharoitlari katta jism oniy kuch talab qilinadigan 
ham da zararli va xavfli ish sharoitlarida ishlaydiganlar uchun bu muhim
aham iyat kasb etadi. Jumladan, kimyo, neftni qayta ishlash, sem ent 
ishlab chiqrish, m ashinasozlik va boshqa sanoat tarm oqlaridagi m ehnat 
faoliyatiarini aytish mumkin.