M tojiyev, I. Nigmatov

Xushdan ketish hollari 
ham tez-tez uchrab turadi. Xushdan ketish 
miyada qon aylanishining qisqa muddat izdan chiqishi bilan o‘tadigan 
tomir yetishmovchiligining ko‘rinishidir. Bunday hodisa ruhiy travmalar, 
qattiq bosh og‘riq mahalida va qon ketib turgan paytda, kasallar kes- 
kin harakat qilib, birdan o‘rnidan turgan paytda ro‘y berishi mumkin. 
Odam xushidan ketganda umuman darmoni qurib, boshi aylanadi, quloq- 
lari shang‘illaydi, ko‘zlarining oldi qorong‘ilashib, bir necha soniya yoki 
daqiqa o ‘zini bilmay qoladi. Bemor yiqi'.ib tushadi, badani oppoq oqarib, 
terchilab turadi. Pulsi zaiflashib, daqiqasiga 40-60 martadan uradi. Birin-
250

---

chi tibbiy yordam ko ‘rsatishda bemorning boshini sal ko'tarib, yotqizib 
qo'yish (boshi baland turmaydigan bo‘lishi kerak), yoqasini yechib, yuzi- 
ni sovuq suv bilan artish, novshadil spirt hidlatish kerak. Odam o‘ziga 
kelavermaydigan bo‘lsa, sun’iy nafas bera boshlash lozim.
Suvga g‘arq bo‘lish (cho‘kish) 
deb nafas yo‘Ilarining suvga to ‘lib 
qolishiga aytiladi. Suvga g‘arq bo‘lgan odamning bronxlari va o‘pkasiga 
suv kirib, nafas olishi lo‘xtaydi, birdan kislorod tanqisligi boshlanib, 
yurak faoliyati ham urxtab qoladi. Bunday holda odamni imkoni bori- 
cha tezroq suvdan chiqarib olish zarur. Uni suvdan chiqarib olingandan 
keyin beligacha yechintirilib, og‘zi bilan bumi balchiq va shilimshiqdan 
obdan tozalanadi, dumaloqlab o‘rab balandroq qilib qo‘yilgan narsa usti- 
ga yoki biror kishi tizzasiga qomi bilan yotqiziladi va shundan keyin 
ko‘krak qafasiga bosib o‘pkasi bilan m e’dasidagi suv chiqarib tashlanadi. 
So‘ngra shikastlangan odamni chalqanchasiga yotqizib, darhol sun’iy na­
fas berishga va yurakni bilvosita uqalashga kirishiladi (q. 13, 15-rasmlar). 
«Og‘izdan ogizg a» usuli bilan sun’iy nafas oldirish hammadan ko‘proq 
n af beradi, bunday sun’iy nafas oldirishni shikastlangan odamning nafas 
olishi asliga kelguncha davom ettiriladi. Nafas olish bilan yurak faoliyati 
tiklanib asliga kelganida shikastlangan odamning badanini isitish choralar- 
ini ko‘rish, unga qaynoq choy ichirish va tibbiyot muassasasiga olib bor- 
ish choralarini ko‘rish kerak. Mabodo amalga oshirilgan chora-tadbirlar 
nafsiz bo'lib, o‘limning obyektiv belgilari (ko‘z qorachig‘lari kengayib, 
yorug‘likni sezmasa, yurak urmay, to ‘xtab qolsa murda dog‘lari) paydo 
bo‘lsa, organizmni qavta jonlantirish, tiriltirish tadbirlari to‘xtatiladi.