(takom illashgan) turlaridan foydalanish orqali ish xonalariga issiqlik
kirishini kam aytirishga erishiladi. M asalan, po ‘lat quyish sexlarida elektr
pechiaridan foydalanish, m etallarni m exanizm lar
yordam ida toblash,
m etallurgiya pechlarini avtom atlashtirish, issiq m ahsulotlarni alohida
xonalarda sovutish va boshqa jarayonlarni aytish m um kin. Ikkinchi
tom ondan,
bajariladigan
ishlam i
m exanizatsiyalashtirish
m ehnatni
yengillashtiradi, energiya sarfiarini kam aytiradi, shu tariqa organizm ning
issiqlab ketish im koniyatini kam aytiradi. Jarayonlarni m asofadan turib
boshqarish ham nurlanish m anbayi bilan ishchi o'rtasidagi m asofani
uzaytiradi va bu ishchiga ta ’sir qiladigan radiatsiya kuchini kam aytiradi.
Liskunalar yuzasini issiqlik chiqishini kam aytiruvchi m ateriallar bilan
qoplash, ishchilam i nur v a shu’lalanish issiqligidan
m uhofaza qiladigan
him oya ekranlarining qurilishi ham ijobiy natijalarni beradi. Bunda
ekranlar vazifasini issiqlik chiqishini kam aytiruvchi m ateriallar bilan
qoplangan to ‘siqlar, pech tuyniklari ichida suv aylanib yuradigan
sovutgichli ichi g ‘ovak uskunalar, suv purkaydigan to ‘siqlar, issiq
gazlar haroratini kam aytiruvchi to ‘siqlar bajarishi m um kin. Jum ladan,
dom na pechlari va ayrim isitadigan pechlar yuzasini oqar suv aylanib
yuradigan ichi g ‘ovak ekranlar bilan qoplash ish m aydonchasidan havo
haroratini 50°C dan 28—30°C
gacha pasaytirishi, infraqizil nurlanishni
ham
b arta raf etishga
erishiladi.
X onalardagi
ortiqcha
issiqlikni
y o ‘qotishda sham ollatish ham m uhim rol o'ynaydi. Ayrim ish joylari va
zonalarida norm al m ikroiqlim ni vujudga keltirish uchun havo dushlari
tashkil qilinadi. Shu asnoda qator ishlab chiqarish korxonalarida havoni
m o ‘tadillashtirish (sham ollatish)dan keng foydalaniladi. M ehnat qilish
va dam olishning oqilona rejim ini tashkil qilish uchun, ish kununi
qisqartirish, q o ‘shim cha tanaffuslar joriy etish,
samarali hordiq chiqarish
uchun sharoitlar yaratish y o ‘U bilan am alga oshiriladi. Bu borada
m am lakatim izda yuqori haroratli sexlardagi k o ‘pgina kasblar uchun
6 soatli ish kuni belgilangan. B unda ishni o ‘z vaqtida boshlash, k o ‘p
sm enali ishlarda esa issiq davrni (soat 12 dan - 16 gacha) sm enalar
o ‘rtasida bir m e ’yorda taqsim lash lozim. Q o ‘shim cha tanaffuslarni
(tushlik tanaffusidan tashqari) necha m arta va qancha m uddatga tashkil
etish fiziologik tekshirishlar asosida belgilanadi. U lam ing davom iyligi
toliqish belgilarini y o ‘qotishga va tashqi m uhitga m oslashuv jarayonini
m e’yorga solishga im kon beradigan b o ‘lishi kerak.
Dam olish vaqtida
ishchi ob-havo sharoitlari norm al (18—20°C) haroratda, dam olish uchun
36
m axsus o ‘rindiqlar, sluilar, kreslolar bo ‘lgan xonada b o ‘lishi kerak.A gar
alohida xonada dam olish tashkil qiiish im koni b o ‘lmasa, ish joylari
yaqinida dam olish zonalari tashkil etilib, bunda sham ollatish vositalari
bilan normal harorat va havo harakati saqlab turiladi. Kiyim -boshni
h o'ilash, suv bilan b o g ‘liq tadbirlar (sm ena m aboynida 2 -3 m arta)
organizm dan ortiqcha issiqlikni tez chiqaradigan q o ‘shim cha vositalar
hisoblanadi. Shu m aqsadda ish jo y larig a yaqin dushxonalar tashkil
etiladi. O qilona ichim lik rejirnini tashkil etish organizm dan y o ‘qotilgan
nam lik, tuzlar va darm ondoriiarning o ’rnini qoplash uchun kerak. Bir
sm enada 4 -4 ,5 kg tana m assasini y o'qotadigan
sexlarning ishchilari tuz
q o ‘shilgan gazli suv (0,5% N aCl eritm asi) bilan ta ’minlanishi zarur. B ir
sm enada 3-3,5 kg gacha tana m assasini y o ‘qotadigan ishchilarga ovqat
ratsioniga tuz q o ‘shib beriladi. U lar oddiy gazli suv, b a’zan issiq choy
va organizm faoliyatini oshiradigan ham da y o ‘qotilgan darm ondorilar
o ‘rnini qoplaydigan boshqa ichim liklar bilan ta ’minlanadilar.
Issiqlab ketish va issiqlik nurlanishining boshga ham da k o ‘zga
salbiy ta ’sirini kam aytirishda shaxsiy saqlovchi vositalari m uhim rol
o'ynaydi. K orxona keng, him oya kiyimlari m o‘l va qulay tikilgan,
matosi esa bug‘lanishi va issiqlik berishi qulay bo‘lgan m atolar (tabiiy
ip-gazlama, zig 'ir poyasidan to ‘qilgan matolar)dan tayyorlanishi zarur.
Issiqlik nurlanishidan him oya qiiish uchun esa yuzasiga tushadigan
infraqizil nurlam i qaytaruvchi yupqa metall qatlam li (aluminiy qatlamli)
m atolar qo'llaniladi. Boshni issiqlik radiatsiyasidan
him oya qiiish uchun
dyuralum iniydan tayyorlangan kaskalar, enli kigiz qalpoqlar, k o ‘zni
him oya qiiish uchun esa ko ‘zoynaklar q o ‘llaniladi.
Ochiq havoda ishlaganda doimiy ish joylarida quyosh nurlariuan
him oya qiladigan soyabonlar qurish zarur. M ashina kabinalari ochiq
ranglarga b o ‘yaladi, issiqlikni m uhofaza qiladigan materiallar esa havoni
m o‘tadillashtiruvchi vositalar bilan jihozlanadi. Dam olish joylarining
ish joylari yoniga qurilishi, quyosh v a shamollardan pana qilinishi va
dushxenalam i qurish k o'zda tutiladi.
Shuningdek, sovutilgan ichimlik
suvi va choy ham isha b o iish i zamr.
37
