M tojiyev, I. Nigmatov

(5-rasm) 
dozimetrlar 10-12 
odamidan iborat guruhlarga taqsimlanadi. Yakka tartibda esa ID-11 markali 
shaxsiy nur dozasi o‘lchovchi jihoz ishlatiladi. Mana shu ikki usul bilan 
(guruh va yakka tartibda) sexlardagi, guruhlardagi, tizimlardagi odamlar 
olgan nur dozalari o'lchanib, jumalga yozib boriladi. Fuqarolarning 
umuman olgan nur dozalari qiymatiga qarab tizim boshlig‘i, o‘sha 
fuqarolarning ishlash qobiliyatlari, zararlangan hududlarda bo‘lish 
vaqtlarini aniqlab beradilar. Odamlar, texnika, jihozlar va boshqa kiyim- 
kechaklarning radioaktiv changlardan zararlanishi DP-5 jihozi bilan 
aniqlanadi va mR/soat bilan o‘lchanadi. Oziq-ovqat, suv va yemlaming 
radioaktiv changlardan zararlanish darajasi radiometrik usulda aniqlanadi 
va Ki/kg yoki Ki/1 da o‘lchanadi, Shaxsiy saqlovchi vositalar, texnika, 
oziq-ovqat, suv, yashash joylari va obyektlaming zaharli moddalar, kuchli 
ta’sir etuvchi zaharli moddalar (KTZM) bilan zabarlanishi kimyoviy 
jihatdan baholanadi. Kimyoviy baholash natijalariga qarab odamlarni 
shaxsiy saqlovchi vositalarsiz yurish-turishi, texnikalar va inshootlaming 
degazatsiyalash darajasi, oziq-ovqatlar, 
suvlar va boshqa vositalami 
zararsizlantirish aniqlanadi. Kimyoviy nazoratda kimyoviy razvedka 
jihozlari: VPXR, PXR-MV yordamida o‘tkaziladi (3-4 rasmlar).
Demak, dozimetrik va kimyoviy nazorat o ‘z vaqtida, to‘g ‘ri o‘tkazilsa, 
odamlarning ish qobiliyatlarini va turmush darajalarini birmuncha saqlash 
imkoniyatlariga ega boMamiz. 
Radioaktiv va kimyoviy shikastlangan
joylarda fuqarolarni saqlash:
1. Radioaktiv shikastlangan hududda fuqarolarni saqlash,
Radioaktiv shikastlangan hududlarda xalqni saqlashning asosiy 
qoidalari quyidagilardan iborat:
— radioaktiv shikastlanish xususida ogohlantirish;
— himoya inshootlarida saqlash (boshpana, radiatsiyadan saqlovchi 
boshpana - RSB);
- shaxsiy saqlovchi vositalardan foydalanish;
- radiatsiyadan saqlovchi preparatlardan (SHD-2) foydalanish;
162

---

- zararlangan suv va yemishlardan saqlanish;
- zararlingan joylarda fuqarolarni saqlash rejimlariga rioya qilish;
- zararlangan joylardan fuqarolarni evakuatsiya qilish;
- zararlangan hududlarga odamlarni kiritmaslik;
- fuqarolarni sanitar qayta ishlovdan o‘tkazish, kiyim-kechak, texnika, 
inshootlarni dezaktivatsiya qilish.