M tojiyev, I. Nigmatov

Q ‘qituvchilar, savdo va tibbiyot xodim lari mehnati 
- ular har 
doim odam lar bilan o ‘zaro m unosabatda b o ‘lishlarida sabab, ularda 
javobgarlikning ortishi, vaqtning yetishmasligi, m a’lumotlarni to ‘g ‘ri 
qabul qilmasligi natijasida asabiy hayajonning oshishiga olib keladi.
0 ‘quvchilar va talabalar mehnati: 
B u m ehnat shaklida psixologik 
funksiyalam i: xotira, e ’tibor, qabul qilish susayib, asabiy holatlarga tushib 
qolib (im tihon sinovlar va hokazo), zo‘riqishlarga olib keladi.
Insonning m ehnat qilish jarayonida energiya sarflanishi, bajaraladigan 
ishning o g ‘ir-yengiligiga, y a ’ni 
muskul energiyasining sarflashiga, 
ishning oddiy yoki murakkabligiga, emotsional zo ‘riqish darajasi va
26

---

ishlab chiqarish m uhitining gigiyenik norm alariga (havo harorati nisbiy 
nam ligi va havo harakati tezligi) bog‘liq bo‘ladi. Jumladan, aqliy m ehnat 
bilan shug‘ullanuvchilar (o‘qituvchilar, tibbiyot xodimlari, m uhandislar 
va boshqalar)ning bir kecha-kunduzda sarflaydigan energiyalari 10-11,7 
M J ni, m exanizatsiyalashtirilgan ishlarda va xizm at k o ‘rsatish sohalarida 
ishlayotganlar 12,7-17,5 MJ ni va og‘ir jism oniy m ehnat qiladiganlar 
esa 16,8-25 M J energiya sarflar ekan. M ehnat qiiish jarayonida energiya 
sarflanish darajasi m ehnat qiiish holatiga ham bog‘liq b o ‘ladi. 0 ‘tirib ish 
bajarganda umumiy energiya sarfiga nisbatan 5-1 0 foiz ortiq energiya 
sarflanadi. Tik turib ishlaganda 10-25 foiz, m ajburiy noqulay ish sharoitida 
4 0 -5 0 foiz ortiq energiya sarflanadi. Aqliy m ehnat jarayonida sarfianadigan 
energiya m iqdori odam ning asab em otsional holatiga bo g‘liq bo'ladi. 
M asalan, o ‘tirib ovoz chiqarib o ‘qish jarayonida energiya sarfi 48 foizga 
ortadi, k o ‘pchilikka m a’ruza qilgan vaqtda 94 foizga ortadi va hisoblash 
m ashinalari operatorlari sarflagan energiya hajmi 60-1 00 foizga ortishi 
kuzatiladi. Demak, insonning turli ko‘rinishdagi m ehnat faoliyatlarini 
am alga oshirishda, ulam itig aqliy va jism oniy imkoniyatlarini hisobga 
olish, inson organizm ining m ehnat qiiish qobiliyatlarini oshirish uchun 
kerakli choralam i k o ‘rish va ishchi-xizm atchilar uchun kerakli shart- 
sharoitlarni yaratish talab etiladi.