M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

43-rasm. Gulning tuzilishi va diagrammasi 
1-  gul bandi, 2- gul orni, 3- kosacha bargi, 4- toj bargi, 5- changchisi, 6- urugchisi, 7- 
gul tag bargchasi, 8- gul oqi, 9- barg plastinkasi. 
 
Ayrim  o‘simliklarda  gul  bandi  qisqarib  reduksiyalanishi  mumkin.  Gul 
bandining uchki qismi kengayib, gul o‘rni –torusni hosil qiladi.  Gul o‘rni turli 
o‘simliklarda turlicha bo‘ladi. Gul o‘rni ayrim hollarda gulqo‘rg‘onning pastki 
qismi,  changchi  va  urug‘chilar  bilan  birga  o‘sib,  o‘ziga  xos  shaklga  kirishi 
gipantiya  deb  ataladi.  Gipantiy  atirgullar  va  ayrim  dukkaklilarga  xosdir.  U 
meva hosil bo‘lishida qatnashadi. 
Gul  steril  va  fertil  (hosildor)    qismlardan  iborat.  Steril  qismiga  

---

173 
 
gulqo‘rg‘oni ( kosacha va tojbarg), fertil qismiga changchi va urug‘chi kiradi.  
Gullar  gul  o‘rnida  siklik,  atsiklik  va  gemitsiklik  tarzda  joylashadi.  Siklik 
gullarda (olcha, o‘rik) gul qismlari gul o‘rnida doira shaklda, atsiklik gullarda 
(magnoliya)  spiral  shaklda  va  gemitsiklik  gullarda  (ayiqtovon)  doira  va  spiral 
shakllarda joylashgan. 
Gul  o‘rnida  kosacha  va  tojbarglar  bir  necha  qator  bo‘lib  joylashishiga 
qaramay  bir  o‘ramli  yoki  oddiy  gulqo‘rg‘on  deb  ataladi.    Guli 
kosachasimonlarga  otquloq  va  lavlagi  misol  bo‘lishi  mumkin,  ularning  gul 
barglari yashil rangda bo‘ladi. Guli tojisimonlarga lola, gulsafsar, marvarid gul 
misol bo‘lib, ularda turli ranglar mavjud.  
 Murakkab  qo‘rg‘onli  gullar  morfologik  jihatdan  to‘g‘ri  va  qiyshiq 
bo‘lishi  mumkin.  To‘g‘ri  (aktinomorf)  gullar  yuzasidan  to‘g‘ri  chiziqni 
(simmetriya)  bir  necha  marta  o‘tkazish  mumkin  bo‘lgani  holda,  qiyshiq  –
zigomorf  gullarda  to‘g‘ri  chiziqni  faqat  bir  marta  o‘tkazib  ikki  simmetriyaga 
ajratish mumkin. Aktinomorf gullarga olcha, o‘rik shaftoli na’matak;  zigomorf 
gullarga no‘xat, mosh, loviya  misol bo‘ladi. 
Assimmetrik  gullar  orqali  chiziq  o‘tkazib  bo‘lmaydi,  chunki  ular  teng 
simmetriyaga 
ajralmaydi. 
Assimmetrik 
gullarga 
valeriana 
va 
kala 
o‘simliklarining gullari kiradi. Gulning steril –naslsiz  qismi (qo‘rg‘on), fertil 
hosilli  qismi  (  changchi  va  urug‘chi)ni  himoya  qiladi.  Steril  qismi  yoki 
gulqo‘rg‘oni  oddiy  va  murakkab  bo‘ladi.  Bir  pallali  o‘simliklarning 
gulqo‘rg‘oni  asosan  oddiydir.  Ular  ikki,  uch  yoki  ko‘p  qo‘rg‘onli  bo‘lishi  
mumkin (lola, magnoliya, ayiqtovon). 
Kosachabarglarko‘pincha  tojbarglar  soniga  teng  bo‘ladi.    Kosachabarg 
va  tojbarglar  birlashgan  va  birlashmagan  holatlarda  uchraydi.  Birlashgan 
gulqo‘rg‘onlar har xil: naychasimon,  qo‘ng‘iroqsimon, tilsimon, labsimon va  
boshqa shakllarda bo‘ladi ( 44-rasm). 
 

---

174