M. T. Xodjiyev, M. I. Hikmatova tabiiy tolalarga

3.3.  KANOPNI TAYYORLASH VA SAQLASH.  
ZAVODNING XOMASHYO SAQLASH OMBORI
Zavodga  poya  va  po‘stloq,  odatda,  avgust,  sentabr,  oktabr,  qis-
man  noyabr  oylarida  keltiriladi  va  ular  bir  qancha  oylab,  ishlashga 
yuborilguncha  maxsus  omborlarda  saqlanadi.  Xomashyo ni  saqlashda 
ma’lum qoidalarga e’tibor berilmasa, ular chi riydi va tolaning xususiyati 
buziladi.  Shuning  uchun  xomashyoni  saqlash  usulini  to‘g‘ri  tanlash 
muhim ahamiyatga ega.
Kanop  zavodlarida  poya  yoki  po‘stloq  ikki  usul  bilan:  ustki  yopiq 
shiyponlarda (shoka) va ochiq joyda saqlanishi mumkin.
Xomashyoni usti yopiq joyda saqlash uchun uzunligi 64 m, eni 16 m 
va  balandligi  8 m  bo‘lgan  atrofi  ochiq,  lekin  usti  yopiq  shiypondan 
foydalanilsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday shiyponda 400—500 t 
gacha  po‘stloq  yoki  poya  saqlash  mumkin.  Undan  tashqari,  hozir 
zig‘irpoya  zavodlarida  katta  o‘lchamli  temir-beton  shiyponlar  keng 
qo‘llanilmoqda. 144½24½8,4 m o‘lchamli shiyponga 2500 t, 90½30½6,5 m 
o‘lchamli shiyponga esa 1500 t xomashyo joylanadi. Bunday shiyponlar 
ko‘pga  chidaydi,  mahsulot  sifatli  saqlanadi,  xomashyo  omborining 
maydoni birmuncha qisqaradi, ularni tashishda mexani zatsiya lashtirishga 
imkon  tug‘iladi.  Kanop  zavodlari  yil  bo‘yi  ishlashni  yo‘lga  qo‘yishga 

---

102
o‘tishi  munosabati  bilan  shiyponlar  juda  ham  zarur,  chunki  yog‘in-
sochinli davrlarda usti ochiq joylardagi po‘stloqlarni tashish qiyin. Undan 
tashqari, usti ochilib qolgan kanop yomg‘irda qolib ketishi hamda uning 
sifati buzilishi mumkin. Shuning uchun kanop zavodlarida kamida 2 ta 
shiypon bo‘lishi zarur.
Usti ochiq joyda xomashyo, odatda, g‘aram qilib saqlanadi. Bunday 
saqlash usuli ko‘p yillik tajribalar asosida mukammal lashtirildi. Bu usul 
juda oddiy bo‘lib, uncha ko‘p mablag‘ sarflan maydi. O‘zbekiston iqlimi 
uchun  bu  usul  ancha  samarali  hisoblanadi.  Ilgarilari  uzunligi  20 m, 
eni  va  balandligi  8 m  g‘aram lar  bo‘lardi;  shunday  g‘aramga  80—100 t 
gacha poya ketardi. Hozir g‘aramning eni va uzunligi kattalashtirilgan 
(32½10½8 m),  natijada  g‘aramga  ko‘p  xomashyo  ketadi.  g‘aramning 
eni  janubdan  shimolga  qaratib  joylashtiriladi.  Bunda  yog‘ingarchilik 
natijasida g‘aramning ivigan qismlari yomg‘irdan so‘ng quyosh nurida 
bir xil quriydi. Ba’zan, g‘aramni joylashtirishda shamol esadigan tomon 
ham hisobga olinadi. g‘aramning yon tomoni shamol esadigan tomonga 
qaragan  bo‘lishi  kerak.  Shunda  xomashyo  yaxshi  quriydi  va  yaxshi 
shamollaydi.
Xomashyoni  g‘aramlashdan  oldin  har  bir  g‘aram  uchun  maxsus 
maydoncha  tayyorlash  kerak.  G‘aramning  ost  qismidagi  poyalarni 
namlanish va chirishdan saqlash uchun g‘aramning supachasi yerdan 
kamida  30 sm  ko‘tarilib,  atrofiga  suv  ketadigan  20—30 sm  kenglikda 
ariqchalar qilinadi. G‘aramlar yong‘in xavfsizligi qoidalariga asosan guruh-
guruh qilib joylashtiriladi, har qaysi guruhda 4 uya bo‘lib, 4 g‘aram bir 
uyani tashkil qiladi. Uyadagi g‘aramlarning eni tomonidan oralig‘i 15 m 
ga, uzunligi tomonidan esa 30 m ga teng bo‘ladi.
Guruhdagi ikki uya g‘aramlari oralig‘i — 40 m, guruhlar oralig‘i esa — 
60 m, hamma zavod territoriyasi kamida balandligi 1,8 m li devor bilan 
o‘ralgan bo‘lishi kerak. Xomashyo qo‘yilgan joydan o‘ralgan chegaragacha 
masofa 10 m bo‘lishi kerak, shox va g‘aramlar titish-yuvish mashinalari 
o‘rnatilgan sexlardan 50 m uzoqlikda joylashishi kerak.