M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Nominal YaIM 
Deflator = ———————————— 100 
Real YaIM 
Nominal YaIM yakuniy tovarlar va xizmatlar hajmini joriy 
narxlarda, real YaIM esa doimiy narxlarda baholaydi.
20 
Nominal YaIM 
Real YaIM = ———————————— 100 
Deflator 
Shunday qilib, real YaIM hajmi faqatgina ishlab chiqarish hajmi 
o‘sishi bilan oshadi, nominal YaIM esa tovar va xizmatlar baho 
darajasining o‘sishi natijasida ham oshishi mumkin. 
Iste’mol narxlari indeksi quyidagicha aniqlanadi: 

---

32 
∑ Qi0 Pi1 
INI = ---------------- 100 
∑ Qi0 Pi0 
Bu yerda: 
Qi0– bazis yilda iste’mol savatiga kiritilgan i – tovar va xizmatlar 
hajmi; 
Pi1 – i – tovarning joriy yildagi bahosi; Pi0 – i – tovarning bazis 
yildagi hajmi. 
Iste’mol narxlari indeksi hisoblashning shartlari; 
-
iste’mol savati bazis yil uchun aniqlanadi va bir necha yil 
davomida o‘zgarmaydi; 
-
iste’mol savatiga faqat iste’mol xarakteridagi tovarlar va 
xizmatlar kiritiladi; 
-
iste’mol savatiga kiritilgan tovarlar va xizmatlarning hajmi 
iste’mol xarajatlarining katta qismini tashkil etishi kerak. 
YaIM deflatori indeksi (2018-yil yakunlari bo‘yicha – 128,1 %) 
bo‘yicha shuni ta’kidlash kerakki, bu ko‘rsatkich mohiyatan iste`mol 
narxlari indeksi (2018-yil yakunlari bo‘yicha – 114,3 %)) 
ko‘rsatkichidan farq qiladi. Iste’mol narxlari indeksi faqatgina iste`mol 
savatiga kiritilgan cheklangan sonli tovarlar va xizmatlar narxlarining 
o‘zgarishini ifodalasa, YaIM deflatori indeksi iqtisodiyotda ishlab 
chiqarilgan barcha tovarlar va xizmatlar, jumladan, investitsion 
tovarlar, eksport qilinadigan tovar va xizmatlar hamda bozorga xos 
bo‘lmagan (bepul ko‘rsatilgan) xizmatlarni ham qamrab oladi. 
Shuningdek, iste’mol narxlari indeksi import qilinadigan tovarlarni 
ham qamrab olsa, YaIM deflatori indeksi hisob- kitoblarida faqatgina 
milliy iqtisodiyot rezidentlari tomonidan ishlab chiqariladigan tovarlar 
hisobga olinadi. 
Iste’mol narxlari indeksi ko‘rsatkichining kamchiligi shundaki 
iste’mol savati tarkibi o‘zgarmas bo‘lganligi tufayli aholi iste’moli 
tarkibida tovarlar va xizmatlar ulushining o‘zgarganligini, shuningdek 
tovarlar va xizmatlar sifatida ro‘y bergan o‘zgarishlarni hisobga olish 
imkonini bermaydi. Shu sababli bu indeks baholar darajasini biroz 
oshirib ko‘rsatadi. 
YaIM deflatori esa tarkibga joriy yilda kiritilmay qolgan tovarlar 
baholarining oshishini hisobga olish imkonini bermasligi tufayli 

---

33 
baholar darajasini biroz pasaytirib ko‘rsatadi. Shu sababli bu ikki 
indeksning o‘rtacha darajasini xarakterlovchi Fisher indeksi 
hisoblanadi: 
If = 
Sanoat ishlab chiqaruvchilar baho indeksi iste’mol narxlari indeksi 
singari hisoblanadi. Lekin tarkibga sanoat mahsulotlarigina kiritilib 
ular ulgurji baholarda hisoblanadi.