M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Mamlakat to‘lov balansining taxminiy ko‘rinishi 
(raqamlar shartli) 
 
Moddalar nomi 
Kredit (+) yoki 
eksportdan 
tushumlar 
Debet (-) yoki 
import 
uchun 
xarajatlar 
Sof kredit 
yoki sof debit 
Joriy operitsiyalar hisobi 
Tovarlar 
+185 
-260 
-75 
Tashki savdo balansining 
qoldig‘i 
+75 
-87 
-75 
Xizmatlar 
+85 
-97 
-12 
Investitsiyalardan daromadlar 
(foizlar va divedentlar) 
+28 
-20 
+8 
Transfert ko‘rinishidagi pul 
o‘tkazmalari 
+10 
-18 
-8 
Joriy operatsiyalar bo‘yicha 
balansning qoldig‘i 
-15 
-10 
-87 
Kapital xarakatning hisobi 
- 
- 
- 
Investitsiyalar va boshqa o‘rta va 
uzoq muddatli kapital 
+150 
-87 
+63 
Kapital harakati balansining 
qoldig‘i 
-50 
-40 
+63 
Joriy operatsiyalar va kapital 
harakati bo‘yicha balansning 
qoldig‘i 
-40 
-40 
-24 
Rasmiy zaxiralar (oltin, XFVdagi 
zaxiralar) 
+24 
25 
+24 

---

225 
18.2.
 
Joriy operatsiyalar hisobi balansi 
Joriy operatsiyalarning asosiy moddasi tovarlar eksporti va 
importi hisoblanadi, ularning farqi tashqi savdo balansining qoldig‘i 
deb yuritiladi. Misolimizda bu balans salbiydir, ya’ni, mamlakat 
tovarlarni chetga olib chiqishdan ko‘ra ko‘proq olib keladi (-75). 
Joriy operatsiyalarning keyingi moddasi – bu, xizmatlar (transport, 
sug‘urta, sayyohlik xizmatlari va boshqalar) eksporti va importidir. 
Misolimizda tovarlar bilan bo‘lgan operatsiyalardagi kabi xizmatlar 
bilan bo‘lgan operatsiyalarda ham mamlakat xorijiy xizmatlarni 
ko‘proq oladi ya’ni, masalan, mamlakatda yashovchilar xorijga 
chetdan mamlakatga keladigan sayyohlarga nisbatan ko‘proq 
boradilar, shuningdek, mamlakatdagi tadbirkorlarga xorijiy transport 
va sug‘urta xizmatlarini ko‘rsatish hajmi xorijiy tadbirkorlarga 
mamlakatda transport va sug‘urta kompaniyalari ko‘rsatadigan 
xizmatlar hajmiga qaraganda yuqoriroq va h.k. 
Bu operatsiyalar bo‘yicha ham balans salbiy qoldiqqa ega (-12). 
Investitsiyalardan daromadlar, foizlar va dividendlar bo‘yicha 
to‘lovlarni o‘z ichiga oladi. Agar xorijga qo‘yilgan milliy kapital 
uchun chet to‘lovlari bo‘yicha tushumlar mamlakat iqtisodiyotiga jalb 
etilgan xorijiy kapital uchun to‘lanadigan to‘lovlar miqdoridan ko‘p 
bo‘lsa, unda sof daromad musbat bo‘ladi (+8). 
Transfert ko‘rinishida pul o‘tkazishlar shu mamlakatlarning 
xorijda 
yashayotgan 
fuqarolariga 
to‘laniladigan 
nafaqalarni, 
muhojirlarning xorijdagi o‘z qarindoshlariga pul o‘tkazmalari, turli 
ko‘rinishdagi hukumat yordamlarini o‘z ichiga oladi. Jadvaldan 
ko‘rinib turibdiki, xorijga jo‘natilayotgan pul o‘tkazishlar miqdori 
olinayotganiga nisbatan yuqori, ya’ni, operatsiyalar mamlakatdagi 
xorijiy valuta zaxiralarini kamaytiradi (-8). 
Joriy hisoblar bo‘yicha barcha operatsiyalar yig‘indisi joriy 
operatsiyalar balansini tashkil etadi. Bizning misolda u salbiy (-87). Bu 
esa mamlakatda import operatsiyalari natijasida xorijiy valutaga 
bo‘lgan talab uning eksport operatsiyalari ta’minlaydigan taklifdan 
ortiq bo‘lishini anglatadi. Boshqacha aytganda, ushbu holda mamlakat 
to‘lov balansi joriy operatsiyalar bo‘yicha kamomadga ega. 
Makroiqtisodiy modellarda joriy operatsiyalar balansi qoldig‘i 
quyidagicha beriladi: 

---

226