М. Т. Алимова, ассистент, СамДУ

- 7 - 
www.iqtisodiyot.uz 
1.4-расм. Туризм бозорининг фаолият юритиш механизми: элементлари, воситалари ва усулллари 
 
2-расм. Туризм бозори фаолият юритиш механизмининг таркибий тузилмаси 
Манба: Муаллиф ишланмаси. 
Туристик маҳсулот истеъмолчилари ва 
хизмат кўрсатувчилар ўртасидаги 
ижтимоий-иқтисодий муносабатлар 
Тартибга 
солишнинг 
бозор 
дастаклари 
Давлат 
томонидан 
тартибга солиш 
дастаклари 
Норматив-
ҳуқуқий 
база 
Давлат 
бюджети 
Таклифни 
шакллантириш 
Талабни 
белгилаш 
Тартибга солиш 
шакллари ва усуллари
-маъмурий ва иқтисодий: 
-рағбатлантирувчи
-чекловчи 
-таъқиқловчи 
-ҳимоя қилувчи ва ҳ.к. 
Тартибга солиш 
воситалари 
-солиқлар; 
-кредитлар; 
-субсидиялар; 
-дотациялар; 
-суғурта; 
-паспорт ва виза 
чекловлари;
-лицензия; 
сертификат ва ҳк. 
Тартибга солиш 
воситалари 
-нарх 
-даромад 
-фойда 
-фоиз ставкаси 
-ҳ.к. 
Тартибга солиш 
қонун, 
қонуниятлари ва 
категориялари 
-талаб ва таклиф 
қонуни 
-Энгель қонуни
-Сноб самараси 
-Веблен самараси 
-мультипликатор 
самараси 
-БЕФАРҚЛИК 
категорияси ва ҳ.к. 
талаб 
таклиф 
Иқтисодий 
институтлар 
-рақобат 
-мулк 
-меҳнат тақсимоти 
-иш ҳақи 
-молия 
-маркетинг ва ҳ.к. 
Ижтимоий 
институтлар 
-давлат 
-оила 
-ҳуқуқ 
-ташкилот 
-таълим 
-сиёсат 
-илм-фан 
-маданият 
- 
-дин ва ҳ.к. 
Туризм тизими 
доирасида банд 
аҳоли
Туризм тизими 
доирасида фаолият 
юритувчи
ташкилотлар 
-туроператорлар 
-турогентлар 
-контрагентлар 
-ҳамкор ташкилотлар 
Тартибга солиш 
ва бошқариш 
институтлари 
-ҳуқуқ 
-давлат 
-касаба 
уюшмалари 
-ташкилот 
-суд тизими ва 
ҳ.к.
иқтисодий тузилмаси 
ижтимоий тузилмаси 
ташкилий тузилмаси 

---

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, июль-август, 2015 йил 
8 
www.iqtisodiyot.uz 
Замонавий туризм бозорида туристик ташкилотлар бозор иқтисодиётининг 
учта асосий тамойиллари асосида фаолият юритмоқда: 
биринчидан, улар ўз иқтисодий фаолиятларини эркин ижтимоий-
иқтисодий муносабатлар асосида олиб борадилар ва ўз хўжалик фолиятларини 
шу асосида ташкил этадилар; 
иккинчидан, улар ўз хўжалик фаолиятларини туризм бозорида мавжуд 
қонун ва қонуниятларга таянган ҳолда олиб борадилар; 
учинчидан, давлат ва бошқа бир қатор ижтимоий институтлар табиатни, 
жамиятни ҳимоя қилиш, иқтисодий қонунларнинг амал қилишини таъминлаш 
ва айнан туристларнинг юқори хавфсизлигини таъминлаш мақсадида туризм 
бозорида мавжуд жараёнларни тартибга солиб туради. Бу борада туризм 
бозорининг фаолият юритиш механизми ушбу бозорда амал қилувчи замонавий 
бозор иқтисодиётига хос муносабатларнинг ўзаро уйғунлигини таъминлаб 
туришга хизмат қилади. 
Шундай қилиб, туризм бозорининг мураккаб тизим сифатида тадқиқ этиш 
ва ушбу тизимга хос ижтимоий-иқтисодий алоқаларнинг тизимли 
хусусиятларидан келиб чиқиб, ушбу тизим элементларининг яхлитликдаги 
самарали фаолиятини таъминловчи механизмни шакллантириш мумкин. Айнан 
шу механизмнинг тўхтовсиз ишлаши туризмни мамлакатимизнинг етакчи 
тармоқларидан бири сифатидаги ривожланиш шароитларини яратиб беради.