M. T. Ahmedova tdpu pedagogika kafedrasi dotsenti, pedagogika fanlari nomzodi

Ta’sirli nutq - tasvirli nutq. Yuqorida ko‘rib o‘tilgan nutqiy sifatlar bilan bevosita dahldor bo‘lgan omillardan biri nutqning ta’sirchanligidir. Ta’lim beruvchi bilan ta’lim oluvchi orasidagi muloqot qanchalik ta’sirli bo‘lsa, dars shunchalik mazmunli, samarali bo‘ladi.

Ta’lim beruvchining ta’sirli nutqi nolisoniy omillarga bog‘liq. Nutq ta’sirchanligi, asosan og‘zaki nutq jarayoniga tegishli. Ayni paytda auditoriyaning texnik imkoniyatlarini e’tiborga oladi. Hozirgi kun talabi esa butun bir manzara, o‘qituvchining joylashishi, ko‘rinishi, turishi, so‘zlash manerasi singarilarni o‘z ichiga oladi. Albatta, ta’lim beruvchi yoki ta’lim oluvchining kasbi, saviyasi, jinsi, o‘sha ondagi holati, kayfiyati e’tiborga olinsagina nutqning ta’siri anglashiladi. O‘qituvchi nutqining ta’siri esa mavzu haqida keng qamrovli bilimga ega bo‘lishlik, qiyofa, ovoz kabi nolisoniy faktorlarga ham bog‘lanadi. Bulardan tashqari omma tez tushunadigan jonli tilda gapira olish, suhbat vaqtini hisobga olish, hayotiy misollarga murojaat qilish orqali fikrni isbotlash, turli tasviriy vositalardan, yumordan o‘rinli foydalanish, kiyinish, imo-ishora, muomaladagi samimiylik kabilar ta’sirli nutqning garovidir. So‘zlayotganingizda eshituvchining ko‘z o‘ngida tasviriy manzara hosil qila olsangiz, obrazli fikr yuritsangiz, o‘z so‘zingizga ishontira olsangiz, qiziqtirsangiz, nutqingiz ravon bo‘ladi va ta’sir darajasi oshib boraveradi.

Missiy ta’sir o‘tkazish haqida tarixchi, professor Vasiliy Osipovich Klyuchevskiy (1841-1911) yozadi: «Jamoat orasida gapirganingda, tinglovchilarning qulog‘iga, aqliga murojaat qilmang, shundoq gapiringki, ular sizni tinglab turib, so‘zlaringizni eshitsin, narsalarni siz bilan ko‘rib, sizning holatingizga kirishsin. Tinglovchilar sizning tasviringizsiz ham aqli, yuragi, fikri bilan shu narsani yaxshiroq kuzatadi. Nutqda fikrni rivojlantira borib, dastlab uning tuzilishini tinglovchining aqliga yetkazish, keyin uning tasavvuriga yaqqol taqqoslarni taqdim etish kerak, nihoyat, chiroyli, lirik tasvirlar bilan ehtiyotkorona uni tinglovchining yuragiga jo qiling, o‘shanda tinglovchi asiringiz, qochib ketmaydi, xatto, siz uni erkin qo‘yib yuborsangiz ham sizning adabiy itoatguy mijozingiz bo‘lib qoladi».

Xuddi shuningdek, obrazli fikrlash, tasviriy vositalardan foydalanish ham ana shu maqsadga xizmat qiladi. E’tibor qiling. «Har bir narsa-hodisaning, bizni qurshab olgan borliqning o‘z tayanch nuqtasi bor. Tayanch nuqtasi bor bo‘lmagan narsa bari omonat. Baland imoratga nazar soling. Uningtayanchi poydevori bo‘lmasa, ko‘kka bo‘y cho‘zishi, hashamati hech nimadir. Daraxtning gullashi, meva qilishi, barg, shoh, novdalari uning ildiziga bog‘liqligi ayon. Xatto, yerning ham tayanch nuqtasi bor. Agar bo‘lmaganda edi, u allaqachon o‘z mehvaridan chiqib ketgan bo‘lardi. Har bir yurtning, elning ham tayanch nuqtalari bor. Bu tinchliksevar xalqning ezgu maqsadlarini o‘ziga jo etgan g‘oyasi, milliy mafkurasi va yo‘lboshchisidir.

O‘qituvchi nutqiga mos, uni to‘ldiruvchi video tasvirlardan foydalanish hozirgi kun auditoriyalarida imkoniyati ham mavjud. Undan unumli foydalana olish pedagog mahoratiga bog‘liq..