М. С.Қосимова, Ш. Ж. Эргашходжаева, А. Н. Самадов, И. Б. Шарипов. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. Ўқув қўлланма. – Т.: 2010, – 256бет

Учинчи бўлим.
«Тадбиркорнинг истеъмолчига тақдим қилаѐтган маҳсулот, 
товар ва хизматларнинг тавсифи» деб номланиб, унда қуйидагилар тақдим 
этилади: тадбиркор ишлаб чиқарган маҳсулотнинг кўрсаткичлари ѐки унинг 
тавсифи: таърифи, модели, сурати ва бошқалар; ишбилармон ишлаб чиқарган 
товар истеъмолчилари ва у қониқтирмоқчи бўлган истеъмоллар (ҳаридорнинг 
товарни сотиб олишга қодирлиги ҳақида башорат; товар сотиб олувчи ҳудуд, аҳоли 
гуруҳи, ташкилотлар ҳақида маълумот; товарларни маълум вақт доирасида 
истеъмол қилиши ҳақида маълумот, товарга бўлган талабга таъсир етувчи 
омиллар); ишлаб чиқарилган товарнинг сотиш нархини башорат қилиш. 
Тўртинчи бўлим.
«Бозор конъюнктураси, талаб ва сотув ҳажми-нинг 
таҳлили» бўлимида талабни ўрганиш ва нархларни башорат қилишнинг давоми 
бўлиб, бу бўлимда ишлаб чиқаришнинг ҳажми ва товарнинг сотилишини вақт 
мобайнида белгилаб берилади. 
Бизнес-режани тайѐрлаш жараѐнида бозорнинг тадқиқоти, таҳли-ли ва 
баҳоланиши бир томондан, олдиндан тахмин қилишга асослан-са, иккинчи 
томондан, бўлажак ҳаридор ѐки савдо ташкилоти билан бўлган дастлабки 
битимга таянади. 
Лойиҳаларнинг ўлчами ва муддатига қараб, турли хил шароитлар юзага 
келади. Кичик ва қисқа муддатли лойиҳалар амалга оширил-ганда маҳсулот 
истеъмолчилари доирасини аниқласа бўлади. Бу эса, ўз навбатида, сотув ҳажми 
ҳақида хулоса чиқаришга имкон беради. 
Бозорга аналитик баҳо бериш билан бирга, бизнес-режа бозорни маркетинг 
ва бошқа фаолият турлари билан жадаллаштириш йўлла-рини ҳам белгилаб 
бериши лозим. 
Ушбу бўлимни ишлаб чиқишда бошқа ишбилармонлар мавжуд-лигини, 
рақобатчилар борлигини, уларнинг имконияти ва қоби-лияти, шунингдек, 
нарх сиѐсатини билиш лозим. Бундан ташқари, бизнес-режага рақобатни 
ҳисобга олган ҳолда товарнинг сотилиш ҳажми киритилади. 
Бешинчи бўлим.
«Ҳаракат дастури ва ташкилий чора-тадбирлар» бўлиб, бу 
бўлимнинг мазмуни аксарият ҳолларда тадбиркорлик турига (ишлаб 
чиқариш, тижорат, молия) боғлиқ. Ишбилармонлик ҳаракат дастури 
қуйидагиларни ўз ичига олади: а) маркетинг ҳаракатлари (реклама, сотиш 
бозорини аниқлаш, истеъмолчилар билан алоқа боғлаш, уларнинг талабини 
ҳисобга олиш); б) маҳсулотни ишлаб чиқариш; в) товарларни сотиб олиш, 
сақлаш, ташиш, сотиш (асосан, тижорат тадбиркорлигига оид); г) товарни 
сотиш жараѐнида ва сотгандан кейин ҳаридорга хизмат кўрсатиш. 
Ташкилий тадбирлар дастурий ҳаракатларнинг узвий қисми бўлиб, бизнес-
режа бажарилишининг бошқарув услубини; лойиҳа бошқарувининг ташкилий 
тузилмаларини; ижро этувчи ҳаракатлар-нинг мувофиқлаштириш услубини 

---

102 
қамраб олади. Меҳнат ҳақининг махсус шаклини ўрнатиш, рағбатлантириш, 
кадрларни танлаб олиш, уларни тайѐрлаш, ҳисоб, назорат ишлари ташкилий 
тадбирларга киради.