M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

IX ВОВ. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARIDA
LOYDAN BUYUM YASASHGA 0 ‘RGATISH
Kichik guruhda loydan buyum yasashga o ‘rgatish
Maktabgacha tarbiya muassasalarida loy ishlari birinchi kichik gumhdan 
boshlanadi. Bu gumhda bolalaming loy ishlari boshqa guruhlardan ajralib 
turadi, ya’ni o ‘ziga xos xususiyatga ega b o iad i. Bolalar tasvirlovchi 
shakllar n o aniq b o ia d i, chunki bu yoshda bolalar q o i harakati 
rivojlanmagan, q o i muskullari hali o ‘smagan, shuningdek, ishlami kuzatib, 
nazorat qilib borish xususiyatlari hali rivojlanmagan boiadi. Bu yoshdagi 
bolalar uchun loy bilan ishlashda eng m uhim i, loyning xususiyatlari 
bilan tanishishdir, ya'ni loy yumshoq, yopishqoq va hokazo. Shu sababU 
bolalar bu guruhda loyning xususiyatlari bilan o ‘yinlar o ‘ynab, tanishib 
boradilar. Shuning uchun bu davr tasvirlashgacha bo‘lgan davr, deb ataladi. 
Bu davr quyidagi harakatlar bilan xarakterlanadi: bolalar loyni bir necha 
b o iak k a boiadilar, birini ikkinchisining ustiga joylashtiradilar, taxtacha 
ustida aylantirib, unitaxta ustida yapaloqlashadi, am m o bu harakatlam i 
hech qanday maqsadsiz bajaradilar. Bolalar asta-sekin tarbiyachining 
rahbarligi ostida loyni ikki kaft orasida doiraviy, uzunasiga harakatlantirib, 
sodda, yakka predm etlam i yasashga o ‘rganib boradilar. M asalan, olma, 
tayoqchalar, halqachalar, qo ‘ziqorin!ar.
Birinchi kichik guruhda bolalam i loy bilan ishlashda qator vazifalar 
turadi: bu guruhda bolalarda loy ishlariga nisbatan qiziqishni tarbiyalash, 
loyning xususiyatlari bilan tanish tirish , u bilan t o ‘g ‘ri ishlashga va 
eng oddiy texnik usullarni o ‘zlashtirishga o ‘rgatish vazifalari kiradi.
Kichik guruhda loy dasturi. 
Yangi dasturda bu guruhda k o ‘pro q 
takroriy m ashg‘ulot!ar rejalashtirilib, asosiy m aqsad b o lalam i oddiy 
texnik usullami yaxshilab egallashlariga qaratilgandir. A m m o tarbiyachi 
takroriy m ashg‘u lotlar uyushtirganda, bitta dastur m azm uni asosida
116

---

xilma-xil variantda m ashg‘ulotlar uyushtirish lozim. M asalan, qalam
yoki tayoqchalar, shu bilan birgalikda, tarbiyachi q ator tarbiyaviy 
xususiyatlarni h am bolalarda tarniyalab boradi. M asalan, bolalarni 
birga jam o a b o ‘lib ishlash, loy bilan toza ishlash, ishlayotganda 
yenglarini shimarib ishlash, ishlab b o ‘lgach q o ‘llarini yaxshilab yuvish 
va hokazo. M ashg‘u lotlam ing muvaffaqiyatli o ‘tishi m ashg‘ulotda 
tarbiyachining foydalanadigan m etod va usullariga bog‘liqdir. Bu 
guruhda tarbiyachi k o ‘proq inform atsion-retseptiv va reproduktiv 
m eto dlard an foydalanadi. Bolalar bilan birgalikda turli xil o ‘zlariga 
tanish predm etlarni ko ‘rib chiqadilar. Bolalar shu predm etlarni q o ‘li 
b ilan ushlab, uning kattaligini va boshqalarni payqashi m um kin. 
Shuningdek, bolalar bilan bir necha qismli predm etlarni ham ko ‘rib 
chiqadilar. Tarbiyachi dastawal bolalaming diqqatini o ‘sha predmetning 
yirik qismlariga, uning m ayda qismlariga. shakliga, rangiga jalb etadi. 
D astlabki m ashg‘ulotlarda tarbiyachi tasvirlashning texnik usullarini 
k o‘rsatib, tushuntirib beradi. Shuningdek, tarbiyachi bolalam i loydan 
narsalar yasashda k o‘proq o ‘yin usullaridan foydalanadi. Bu guruhda 
loy m ashg‘ulotlari predm etli xarakterga ega b o ‘ladi, ya’ni bolalar 
alohida, yakka predm etlarni yasaydilar, bu guruhda bolalar ishiga 
yoki faoliyatiga baho berish ham m uhim usullardan hisoblanadi. 
Tarbiyachi albatta bolalaming, ishni qanday bajarganlarini aytib o ‘tishi 
lozim . Birinchi kichik guruhda loy m ashg‘ulotlari haftada bir m arta 
o ‘tkaziladi. M asalan, pechene, n o n va barm oq bilan yoki alohida 
tayyorlangan tayoqchalar bilan, ya’ni turli xil shakllar — kvadrat, 
doira, chuqurcha hosil qilib, uni bezatadilar.
Bolalar shar, silindr, disk shaklini yasashni egallab olishgach, bolalar 
bir necha qism dan tuzilgan predm etlarni yasashga o ‘rganadilar. 
M asalan, sam olyot, qorbobo, shar yoki disklardan m inoracha, ayiq, 
q o ‘g ‘irchoq, quyoncha va hokazo. Bu predm et qism lari 2 yoki 3 
tadan ortm aydigan b o ‘ladi. M asalan, samolyot 3 qism dan, qor odam
katta va kichik sharlardan iborat va boshqalar. Bu bolalar 3 kvartalda 
olgan bilim va m alakalam i kengaytiradilar. Yoz davomida bolalar har 
xil m e v a la rn i, s a b z a v o tla rn i yasab, z a ru r b o ‘lgan m alak a va 
k o ‘nik m alam i egallaydilar. Bu guruhda tarbiyachi inform atsion- 
retseptiv va reproduktiv m eto d dan keng foydalanadi. Bolalar bilan 
birgalikda sharlar, koptok, mevalar, qalam lar va boshqa predm etlam i 
yaxshilab k o ‘rib chiqadilar. Eng m uhim i, bu predm etlarni q o ‘l bilan
117

---

ushlab ko‘rishlari zarur. Shu sababh tarbiyachi m ashg‘ulotlardan oldin 
bolalarga o ‘ynash u ch u n o ‘yin tak lif etadi. X uddi shunday qilib, 3— 
4 qismdan tuzilgan predm etlami ushlab, har tom onlam a u bilan tanishib 
oladilar. Bu p red m e tla m i kuzatib chiqishda tarbiyachi oldin o ‘sha 
p red m etn i qism larga va h a r bir qism ning shakliga, tuzihshiga, shu 
bilan birga, qism lam ing katta-kichikligiga diqqatni tortadi. Dastlabki 
m ashg‘ulotlarda tarbiyachi predm etni loydan yasab berishni ko‘rsatib, 
tu sh un tirib beradi. T ushuntirish an iq va tush u n arli b o ‘lishi lozim
yoki u predm etni yasashdan oldin, yasashning texnik usullarini havoda 
m ashq qildirishi m um kin. K o‘rsatib, tushuntirib berish 3—4 daqiqadan 
oshmasligi kerak. Agar yasashning texnik usuli bolalarga tanish b o ‘lsa, 
u lam in g m ustaqilligini o ‘stirish m aqsadida bolalarning ziga tak lif 
etilishi m um kin.