M. R. Usmanov Turizm geografiyasi udk 911. 3(575. 13)

Samarqand viloyati ma‘muriy-hududiy bo‗linishi
Qisloq 
tumanlari 
Tashkil 
topgan yili 
Tuman 
markazi
Maydoni, 
ming km 
Aholisi 
ming 
kishi 
Aholi 
zichligi,
kv km, 
kishi 
1 
Bulung‗ur 
29.09.1926 Bulung‗ur sh. 
0,76 
178,9 
235,4 
2 
Jomboy
07.12.1970 Jomboy sh. 
0,55 
163,1 
296,5 
3 
Ishtixon
18.05.1943 Ishtixon sh. 
0,72 
241,9 
335,9 
4 
Kattaqo‗rg‗on 02.02.1929 Payshanba sh. 1,39 
261,6 
188,2 
5 
Narpay
29.09.1926 Oqtosh sh. 
0,44 
204,9 
465,6 
6 
Nurobod
26.11.1975 Nurobod sh. 
4,86 
143,8 
29,5 
7 
Oqdaryo
25.12.1968 Loyish sh.
0,37 
152,7 
412,7 
8 
Payariq 
29.09.1926 Payariq sh. 
1,29 
238,7 
185,0 
9 
Pastdarg‗om 
29.09.1926 Juma sh. 
0,87 
338,8 
389,4 
10 Paxtachi
12.04.1973 Ziyodin sh.
1,38 
138,4 
100,2 
11 Samarqand
29.09.1926 Gulobod sh. 
0,48 
241,1 
502,2 
12 Toyloq
09.04.1992 Toyloq sh. 
0,28 
191,7 
684,6 
13 Urgut
31.12.1964 Urgut sh. 
1,12 
481,6 
430,0 
14 Qo‗shrobod 
03.04.1978 Qo‗shrobod sh 2,16 
125,4 
58,0 
15 Viloyat 
bo‗yicha
01.15.1938 Samarqand sh. 16,8 
3719,6 
221,4 

---

227 
Jadvaldan ko‗rinib turibdiki, maydoni jihatdan eng katta tuman 
Nurobod, qo‗shrobod bo‗lib, keying o‗rinlarni Kattaqo‗rg‗on va 
Paxtachi tumanlari egallaydi. Aholi sonining ko‗pligi jihatdan esa 
Urgut, Samarqand va Pastdarg‗om tumanlari ajralib turadi. 
Viloyatda aholi zichligi 1 kv.km.da 221,4 ming kishini tashkil etadi. 
Bu jihatdan tumanlar orasida eng yuqori ko‗rsatgich Toyloq 
tumanida bo‗lib bu yerda zichlik 684,6 kishi, Samarqand tumanida 
502,2 kishiga teng. Shuningdek, aholi zichligi Narpay, Oqdaryo 
tumanlarida ham yuqori hisoblanadi. Aholi zichligining eng past 
ko‗rsatkichlari bilan Nurobod va Qo‗shrobod tumanlari ajralib 
turadi. Samarqand viloyati respublikamiz miqyosida alohida o‗ringa 
ega bo‗lib, bu yerda mashinasozlik, ximiya va oziq-ovqat 
sanoatlari,tamaki, paxta, uzum etishtirish rivojlangan, shuningdek 
xalqaro 
turizmga 
ham 
ixtisoslashgandir. 
Viloyatimiz 
O‗zbekistonning markaziy qismida, qulay geografik va Zarafshon 
daryosining gidrogeografik to‗rida joylashgan. Viloyat g‗arb va 
shimoliy-g‗arbda Navoiy, shimoliy-sharqda Tojikistonning Sug‗d 
viloyati Panjakent tumani bilan chegaralanadi. Viloyat Zarafshon 
vodiysida, Zarafshon daryosini o‗rta qismida joylashgan, u vodiyni 
sug‗orishda va aholi joylashuvida hamda qadim zamonlarda aholi 
punktlari paydo bo‗lishda asosiy ro‗l o‗ynaydi. Zarafshonning 
doiymiy suv zahiralariga ega bo‗lgan irmoqlari deyarli yo‗q. 
Samarqanddan yuqoriroqda, Tojikiston Respublikasining Panjakent 
tumaniga qo‗shni joyda, Zarafshonning tog‗ oraliqlaridan 
boshlanadi. Ulardan eng muhimi qadimgi Darg‗om hisoblanadi, 
aynan ana shu kanaldan eski Anhor kanali suv oladi va u 
Qashqadaryo viloyatining Chiroqchi tumanini ham sug‗oradi. 
Kattaqo‗rg‗on, Oqdaryo, Tusunsoy suv omborlari, Narpay, 
Bulung‗ur kanallari, Beshariq arig‗i ham dehqonchilik rivoj topgan 
hududlarni suv bilan taminlaydi. Shu o‗rinda takidlash joizki, 
viloyat iqtisodiyotini shakillanishida mineral resurslarga ko‗ra 
agroiqlimiy sharoitning ro‗li katta. Shuningdek, bu yerda turizm va 
rekreatsiya resurslari mavjud bo‗lib, ularning ahamiyati ham 
sezilarli darajada yuqoridir. Rekreatsiya resurslari, xususan tog‗ 
etaklarida, soy bo‗ylarida juda ko‗p va ulardan foydalanish katta 

---

228 
ahamiyatga ega. Ekoturizm nuqtaiy nazardan g‗orlar, Urgut chinor 
va buloqlari diqqatga sazovar joylar hisoblanadi.
Samarqand viloyati o‗zining turistik salohiyati bo‗yicha 
nafaqat O‗zbekistonda, balki dunyoda ham mashhurdir. Viloyatdagi 
tarixiy, arxitektura va arxeologik obidalar, tabiiy rekreatsiya 
maskanlari, diniy qadamjolar hamda o‗ziga xos madaniy-etnografik 
an‘analar mintaqa turizm xazinasi hisoblanadi.
Samarqand viloyatida turistik ob‘ektlarni o‗rganish va 
baholash, mintaqa turizmini rivojlantirish hamda hududiy tashkil 
etishda quyidagi masalalarga ahamiyat berish lozimdir: 

turizmni milliy va mintaqaviy iqtisodiyotdagi o‗rni hamda uning
o‗ziga xos jihatlarini asoslab berish; 

turizmni iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning o‗ziga xos 
yo‗nalishi sifatida o‗rganish; 

Samarqand viloyatida turizmni tashkil etish va uni rivojlantirish 
uchun mavjud imkoniyatlarni tahlil qilish va baholash; 

mintaqani 
turistik 
jihatdan 
rayonlashtirish 
va 
turistik 
marshrutlarni aniqlash; 

Samarqand viloyatida turizmning rivojlanish muammolarini 
tadqiq etish va ularni ilmiy asosda echish bo‗yicha ustuvor 
yo‗nalishlarni belgilash va h.k. 
Samarqand 
viloyatida 
mahalliy 
va 
xalqaro 
turizmni 
rivojlantirishda sayyohlikning turli yo‗nalishlarini, jumladan, 
tabiiy–rekreatsiya, tarixiy, diniy va madaniy, etnografik turlarini 
hududiy jihatdan tahlil etish hamda soha oldida turgan muammolar 
va ularning echimini topish mazkur ishning asosiy himoya 
jihatlarini belgilaydi. 
Turizmni tashkil etish va yuksaltirish mintaqada mavjud 
sayyohlik marshrutlarini o‗rganish va yangilarini ishlab chiqishni 
taqozo etadi. Ammo tahlillar shuni ko‗rsatadiki, Samarqand 
shahridan boshlanadigan eng katta turistik marshrutlar Samarqand-
Urgut, 
Samarqand-Omonqo‗ton, 
Samarqand-Nurobod-Tim, 
Samarqand-Kattaqo‗rg‗on (Kattaqo‗rg‗on shahri va suv ombori), 
Samarqand-Miyonqol oroli (Oqdaryo-Ishtixon tumanlari) va boshqa 
turistik marshrutlarning hozirgi kunga qadar imkoniyatlari 
aniqlanmagan. Mazkur yo‗nalishdagi sayohatlarda turizmning turli 

---

229 
xillaridan (avtotransport, piyoda, otda, tuyada va h.k) foydalanish 
mumkin. Tog‗li mintaqa marshrutlarida qatnashish uchun esa kishi 
jismonan baquvvat bo‗lishi kerak. Bu o‗z navbatida keksa va o‗rta 
yoshdagi sayyohlarni tog‗ marshrutlaridan barhamand etishda 
qulayliklar yaratishni talab qiladi. Shu maqsadda maxsus yo‗laklar 
va osma ko‗targich elektr yo‗llari barpo etish nihoyatda zarurdir. 
Bunday tadbirlarni amalga oshirish mintaqa tog‗ turizmining 
kelajakda yuksalishiga va sayyohlik oqimining o‗sishiga olib kelishi 
shubhasizdir. 
Viloyatga keladigan sayyohlarning sonini oshirish va jahon 
andozalari talabida xizmat ko‗rsatishni tashkil etish mintaqa 
turizmining eng muhim vazifalaridan biridir. Buning uchun 
sayyohlik bilan shug‗ullanuvchi o‗rta va kichik turistik firma va 
korxonalar faolligini oshirish, sayyohlar talabini o‗rganish kabi 
muammolarni hal qilish talab etiladi. Bizning fikrimizcha, mintaqa 
turizmini rivojlantirish uchun avvalo:

sayyohlik 
firmalariga 
dastlabki 
imtiyozli 
sarmoyalarni 
maqsadli ajratish va moddiy texnik bazasini mustahkamlashga 
yordam berish; 

turizm sohasi bo‗yicha tadqiqot olib boradigan oliy o‗quv 
yurtlari bilan hamkorlikda ish olib borish; 

turli yo‗nalishda faoliyat yuritadigan malakali kadrlar masalasi 
va mavjud mutaxassislar malakasini xorijiy davlatlarda oshirish;

xorijiy davlatlarda faoliyat ko‗rsatadigan kichik sayyohlik 
firmalar ish faoliyatini o‗rganish;

kichik va o‗rta sayyohlik korxonalarining sayyohlik 
imkoniyatlari-
dan samarali foydalanishni yo‗lga qo‗yish uchun marketing 
xizmatiga e‘tiborni qaratish; 

hududiy turistik majmualar shakllanishini takomillashtirish va 
ularni tegishli infratuzilma tizimi bilan ta‘minlash; 

turizm sohasi orqali aholining bandlik darajasini yaxshilash va 
h.k. 
Bundan tashqiri, 
viloyat 
hududidagi 
barcha 
turistik 
ob‘ektlarni kadastrlash, ya‘ni tarixiy obidalar, arxitektura, 

---

230 
arxeologik yodgorliklar, diniy qadamjolarni, xonaqo va masjidlar 
turistik ob‘ektlar ro‗yxatiga kiritilishi va baholanishi kerak. Shu 
bilan birga etnografik, tarixiy va qadimiy mahallalar, choyxonalar, 
milliy an‘analar, urf-odatlar, hunarmandchilik va boshqalar ham 
inobatga olinishi lozim. 
Samarqand 
viloyatida 
turizmni 
rivojlantirish 
uchun, 
bizningcha, quyidagi muammolar hal etilishi lozim: 

viloyatda 
turizm 
sohasida 
faoliyat 
ko‗rsatayotgan 
tadbirkorlarga amaliy yordam berish, xorijiy hamkorlarni topish, 
huquqiy maslahat va uslubiy yordam ko‗rsatish, dunyo 
mamlakatlarida o‗tkaziladigan sayyohlik yarmarkalarida qatnashish 
va ularni viloyatda tashkil etish; 

milliy an‘analarni namoyon etuvchi mahalla va choyxonalar 
hamda qadimiy me‘morchilik usullari saqlanib qolgan uylarni 
aniqlash va turistik marshrutlarga kiritish; 

Samarqand shahrida foytun aravalarda sayr qilishni uyushtirish 
hamda Afrosiyob hududida o‗rta asr an‘analariga xos hovli qurish, 
xalq amaliy san‘ati, xalq og‗zaki ijodi, milliy urf odatlar, 
marosimlarni sayyohlarga namoyish etishni tashkil qilish; 

viloyat hududigi turistik ob‘ektlarga boruvchi yo‗llarni 
ta‘mirlash va obodonchilik ishlarini olib borish; 

mintaqa hududidagi tog‗larning rekreatsiya imkoniyatlari 
hamda sayyohlik yo‗nalishlarini aniqlash, tumanlardagi tarixiy 
obidalar, ziyoratgohlar, dam olish maskanlarini o‗rganish, 
marshrutlariga kiritish; 

Samarqand viloyatidagi mavjud turistik ob‘ektlarni keng 
tashviqot qilish, xususan ularning rivojlangan, ayniqsa musulmon 
davlatlarida reklamasini tashkil etish va h.k.