M. R. Usmanov Turizm geografiyasi udk 911. 3(575. 13)

Qoraqalpog‗iston Respublikasi 
1992 yil 9-yanvarda tashkil 
topgan. Uning maydoni 166,6 ming km
2
bo`lib, aholisi 2018 yil 1 
yanvar holatiga ko`ra
1853,5
ming kishi tashkil etadi. Unda jami 14 
ta tuman, 12 ta shahar va 26 ta shaharcha hamda 1128 ta qishloqlar 
mavjud. Qoraqalpog‗istonning tarixi mamlakatimizning barcha 
qadimiy mintaqalarining tarixi kabi juda boy, xilma-xil va 
qiziqarlidir. Bu zaminni o‗ziga xos arxeologik topilmalar 
qo‗riqxonasi deyish mumkin. Chunki, bu yerda kishining diqqatini 
tortadigan, hayratlantiradigan ko‗plab arxeologik yodgorliklar 
mavjudki, ular o‗ta noyobligi va maftunkorligi bilan alohida ajralib 
turadi. 
Tarixiy 
manbalarning 
dalolat 
berishiga 
ko‗ra, 
Qoraqalpog‗iston hududida inson jamoalari so‗nggi paleolit 
davridan boshlab yashay boshlagan. Miloddan avvalgi 5-
mingyillikdan 2-mingyillik boshlariga qadar aholi, asosan, 
Amudaryo bo‗ylarida, Orol va Kaspiy dengizlari yon-atrofidagi 
cho‗llarda istiqomat qilgan. Miloddan avvalgi 2-mingyillikning 
oxirida bu hududda sug‗oriladigan dehqonchilik paydo bo‗lgan. 
Ko‗hna Qo‗yqirilgan qal‘a, Oybo‗g‗ir va Burli qal‘a xarobalarida 
olib borilgan qazuv ishlari jarayonida miloddan avvalgi 4-asrga 

---

222 
mansub yozma yodgorliklar, Qo‗yqirilgan qal‘a va Oqshoxon 
qal‘ada qadimiy tasviriy san‘at va haykaltaroshlik yodgorliklari 
topildi. Bu obidalar qadimda ayni shu zamindan o‗tgan. 
Xorazmshohlarning saroyi joylashgan Tuproq-qal‘a so‗ngi antik 
davrning eng ulkan yodgorliklaridan biri hisoblanadi. 
Amudaryo va Sirdaryoning quyi qismi, Qoraqum va Qizilqum 
sahrolariga tutash hududlarda XX asrning 30-yillarida taniqli 
arxeolog olimlar Yahyo G‗ulomov va Sergey Tolstov rahbarligidagi 
arxeologik-etnografik 
ekspeditsiyasi 
tomonidan 
katta 
ilmiy 
izlanishlarga asos solingan edi. Keyingi davrda arxeologlar 
tomonidan turli davrlarga, jumladan, tosh asri va so‗nggi o‗rta 
asrlarga mansub arxeologik yodgorliklar topildi va atroflicha 
o‗rganildi. Natijada janubiy Orolbo‗yi aholisining tarixi va 
madaniyatini qayta tiklash imkoni yaratildi. O‗zbekiston Fanlar 
akademiyasi Qoraqalpog‗iston bo‗limi olimlarining jonbozligi 
tufayli arxeologik izlanishlar bugungi kunda ham qizg‗in davom 
ettirilmoqda. 
Qoraqalpog‗istonda Qoyqirilgan qal‘a mil.av. IV asr mil. IV 
asr. Mizdaxkan
 
arxeologik-arxitektura kompleksi, Mil. avv. IV asr 
mil. XIV asr Qadim Mizdaxkan arxeologik-arxitektura kompleksi, 
Shilpiq mil. I-IV asrlar, mil. IX-XI asrlar. Tuproq-qal‘a mil, I-IV 
asrlar Ayaz-qal‘a, Qo‗rg‗on mil. IV-III asrlarda qurilgan. Uchta 
yodgorlikdan iborat (Ayaz-qal‘a 1, 2, 3). Katta guldursun.
 
Qal‘a 
mil.av. III-IV asrlar, mil. XII-XIII asrlar Katta Guldursun-Qadim 
Xorazmning eng yirik chegara qal‘alaridan sanaladi. 
Qoraqalpog‗iston hududida 5 ta muhofaza etiladigan tabiiy 
hududlar tashkil etiladi.
 
Prezident qarori bilan Qoraqalpog‗iston 
Respublikasi hududida 5 ta muhofaza etiladigan tabiiy hududlar 
tashkil etiladi. 20 mart kuni «Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar 
sohasida davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish chora-
tadbirlari to‗g‗risida"gi prezident qarori qabul qilindi. Qarorga 
muvofiq, O‗rmon xo‗jaligi davlat qo‗mitasi tasarrufida bo‗lgan 
Chotqol biosferasi, Zomin, Surxon, Nurota va Qizilqum davlat 
qo‗riqxonalari, Quyi Amudaryo davlat biosfera rezervati hamda 
Davlat qo‗riqxonalari, milliy bog‗lar va ovchilik xo‗jaliklari 
boshqarmasi Davlat ekologiya qo‗mitasi tizimiga o‗tkazildi. 

---

223 
2019−2022 yillarda Qoraqalpog‗iston Respublikasi hududida 
quyidagi 5 ta muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tashkil etiladi. 
«Janubiy Ustyurt» davlat qo‗riqxonasi, Beltov, Oqpetki 
va Oqdaryo-Qozoqdaryo ikki daryo oralig‗i davlat buyurtma 
qo‗riqxonalari, Sudoche davlat buyurtma qo‗riqxonasi negizida 
Sudoche ko‗llar tizimi davlat buyurtma qo‗riqxonasi. Shuningdek, 
Davlat ekologiya qo‗mitasi markaziy apparati tuzilmasida 
Bioxilmaxillik va muhofaza etiladigan tabiiy hududlar bosh 
boshqarmasi tashkil etiladi. Qaror bilan, 2019−2022 yillarda 
muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tizimini rivojlantirish bo‗yicha 
«Yo‗l xaritasi» tasdiqlandi.