|
Yoqilg'i
14.1-rasm. Sanoat chiqindi gazlarini termik zararsizlantirish (termik neytralizator)
sxemasi:
a) issiqlik almashtirgichsiz; b) issiqlik almashtirgichli.
144
www.ziyouz.com kutubxonasi zararsizlantiriladigan moddaning o‘z- o‘zidan alanga olish haroratini bilgan holda shu haroratni apparat ichida vujudga keltirishga harakat qilish lozim. Bu esa chiqindi tashlamalaming zararsizlantirish darajasini (to‘liq yonib ketishi) oshirishga olib keladi. Apparat ishlashining samaradorligini oshirish uchun apparat ichida harorat moddalarning o‘z-o‘zidan alanga olish haroratiga qaraganda 10^-150^^ ga ko'paytiriladi. Quyidagi jadvalda sanoatda ko'plab hosil bo‘lib tashianadigan tashlamalaming o‘z-o‘zidan alanga olish haroratlari keltirilgan.
Sanoatda keng tarqalgan erituvchi bug‘larining
o‘z-o‘zidan alanga olish haroratlari (ta)
Modda
|
ta i °C
|
Modda
|
t„ "C
|
Modda
|
t»"C
|
Ammiak
|
649
|
Metan
|
537
|
Ftal angidrid
|
584
|
Atseton
|
538
|
Metil spirti
|
470
|
Furfurol
|
393
|
Benzol
|
579
|
Metil eflr
|
350
|
Furfunl spirti
|
490
|
Butadien
|
449
|
Metiletilketon
|
516
|
Xlorbenzol
|
674
|
Butil spirti
|
367
|
Nitrobenzol
|
496
|
Siklogeksan
|
268
|
Vinilatsetat
|
426
|
Olein kislota
|
363
|
Siklogeksanon
|
495
|
Vodorodsian
|
538
|
Propan
|
468
|
Epixlorgidrin
|
410
|
Glitserin
|
393
|
Propilen
|
504
|
Etan
|
510
|
Dibutilftalat
|
404
|
Serovodorod
|
260
|
Etilatsetat
|
486
|
Dixlormetan
|
640
|
Skipidar
|
253
|
Etilbenzol
|
466
|
Dixloretilen
|
413
|
Stirol
|
491
|
Etilenoksid
|
430
|
Kerosin
|
254
|
Toluol
|
552
|
Etilenglikol
|
413
|
Krezol
|
559
|
Uglerod oksidi
|
652
|
Etil spirti
|
426
|
Ksilol
|
496
|
Fenol
|
715
|
Etil efiri
|
186
|
Ja’zan chiqindi tashlamalari tarkibida organik erituvchi bug‘lari ko'plab uchrasa, ular yoqilg'i sifatida ham ishlatilishi mumkin. Chiqindi tashlamalar tarkibidagi yonuvchan moddalarning issiqlik chiqarish qobiliyati 3,35—3,77 MDj/m3 ga teng bo‘lganda va yuqori harorat beiganda mustaqil yoqilg'i sifatida qo'llanilishi mumkin. Lekin ko‘p hollarda chiqindi tashlamalarda yonuvchan aralashmalarning miqdori yetarli bo'lmagani uchun qo'shimcha yoqilg‘i gazning ishlatilishini taqozo etadi. Odatda 1000 m3 gaz uchun 20—30 kg shartli yoqllg‘ining ishlatilishi aniqlangan.
Nazorat uchun savollar:
145
www.ziyouz.com kutubxonasi
Toksik, yomon hidli oson oksidlanuvchi gazlar qanday zararsizlantiriladi?
Termik zararsizlashtirish jarayonida hosil bo'lgan issiqlikdan qanday foydalanish mumkin?
Termik zararsizlashtirish jarayonida qo'llaniladigan apparatlami ishlatishda qaysi haroratni apparat ichida vujudga keltirishga harakat qilish lozim?
Termik neytralizatorlarning konstruktsiyasi qanday tuzilgan?
146
www.ziyouz.com kutubxonasi
BOB. GAZLARNI SIMOB BUG'LARIDAN TOZALASH
Atmosfera havosini simob bug'lari bilan ifloslanishi rangli metallurgiya, issiqlik energetika, kimyoviy va boshqa sanoat tarmoqlarniiiig tashlamalari hisobiga sodir bo'ladi. Chiqindi tashlamalarda simob va uning birikmalari bug' va aerozol ko'nnishida, hamda chang zarralanga ilashgan holda bo'lishi mumkin. Simobrnng konsentratsiyasi keng doirada o'zgaradi.
Simob va uning birikmalari miqdori, konsentratsiyasiga qarab, uni ushlab qolish usullaii fizik va kimyoviy usullaiga bo'linadi. Fizik usullaiga kondensatsiyalash, absorbsiyalash, adsorbsiyalash va aerozollami filtrlarda ushlab qolish usullari kiradi. Kimyoviy usuliarga xemosorbsiya va gaz fazasida ushlab qolish usuli kiradi.
Simob moddalari bilan konsentrlangan tashlamalarni dastlabki tozalash uchun odatda fizik usuliar, keyin esa ularni chuqurroq tozalash uchun kimyoviy usul qo'llaniladi. Xemosorbsion usul tashlama tarkibida simobdan tashqari boshqa komponentlar ham uchraganda ishlatiladi. Katta miqdordagi gaz tashlamalarini simob bnikmalaridan tozalash (demerkurizatsiyalash) uchun asosan absorbsion usul qo'llaniladi. Buning uchun ko'pmcha demerkurizatsiyalash uchun aktivlangan ko'mir ishlatiladi. Gaz tarkibida oltingugurt angidridini uchrashi aktivlangan ko'mirni deaktivlanishiga olib keladi, lekin gazda kislorod va suv bug'lau bo'lganda adsorbentda yutilgan oltingugurtning oksidlanishi sodir bo'lib, sulfat kislota hosil bo'lishiga olib keladi:
S02+H20+0,502-*H,S04
Hosil bo'lgan sulfat kislota simob bug'lan bilan o'zaro ta’sirlashib, HgSO4 ni hosil qiladi. Bu esa gaz tashlamasini to'liq demerkunzatsiyalashga olib keladi. Shuning uchun simob bug'lariga nisbatan ikki-uch baravar oltingugurt angidridi ko'p bo'lgan nam (nisbiy namligi 40—100% bo'lgan) gazlarni tozalash maqsadga muvofiqdir. Bunday sharoitda tozalangan gazda simob bug'larmmg qoldiq konsentratsiyasi «0,0075 mg/m3 ni tashkil etadi. To'yingan adsorbent — aktivlangan ko'miming desorbsiyasi 46,6 kPa (350 mm.sim.ustuni) vakuum ostida bir soat vaqt davomida 97% regeneratsiyasini amalga oshinsh va uni qayta ishlatish mumkin. Regeneratsiyani 100% quritilgan oltingugurt angidridi bilan ishlov berish orqali ham amalga oshirish mumkin.
147
www.ziyouz.com kutubxonasi
Demerkurizatsiyalash uchun qo‘llaniladigan aktivlangan ko‘mir dastlab ishlatishdan oldin sulfat kislota, temir va simob xlorid, metall sulfidlari bilan modifikatsiyalanadi.
Shu prinsi pdaB2 vitamini ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘lgan ventilatsion tashlamalar o‘z tarkibidagi simob bug‘laridan tozalanadi. Ushbu qurilmamng sxemasi 15.1-rasmda keltirilgan.
15.1-rasm. Ventilatsion tashlamalarni demerkurizatsiyalash absorbsion qurilmasuung sxemasi:
1-aralashtugich; 2-kaIorifer, 3-rcaktor; 4,5-ventilator.
Adsorbent reaktorda AP markali aktivlangan ko‘mirni natriy xloridmng suvli eritmasi bilan ishlov bensh va keyin issiq havo yordamida quritish orqali tayyorlanadi. Shu tarzda modifikatsiyalangan adsorbent adsorberning yuqori qismidan lyuk orqali silmdrik adsorberga yuklanadi. Bunda perforatsiyalangan halqasimon devorlar orqali tozalashga yuborilgan gaz o‘tganda, uning tarkibidagi simob bug'lari aktivlangan ko‘mirga yutilib qoladi. Adsorbent to‘yingandan so‘ng adsorberdan bo‘shatilib olinadi va uning tarkibiga yutilib qolgan simob pirometallurgik usul yordamida rekuperatsiya qilinadi. Simob konsentratsiyasi 0,13 mg/m3li 40mmgm3/soat hajmdagi ventilatsion tashlamalarni 5,5 t modifikatsiyalangan ko‘mir yuklangan adsorberdan (qatlam qalinligi 0,2 m, filtratsiya yuzasi 40 m2) o'tkazilganda tozalash darajasi 99,0% ni tashkil etadi.
Aktivlangan ko‘mir qatori xemosoibent sifatida boshqa adsorbentlar ham ishlatilishi mumkin. Ularga silikagel, seolit, glinozem, pemza, magniy oksid, kremnezem kabi moddalar kiradi.
148
www.ziyouz.com kutubxonasi
Katta miqdordagi simob tarkibli tashlamalarni tozalash uchun qator korxonalarda maydalangan marganes rudasi (piroluzit) ishlatiladi. Bunda tozalash jarayoni donalar yuzasida boradigan quyidagi reaksiyaga asoslangan bo‘ladi:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
