M. Maxkamova

TASHKILOT VA UNING TASHKILIY STRUKTURASI

12-B O B. FUNKSIONAL-YO‘NALTIRILGAN TASHKILOT

1. 
   TASHKILOTNI ISHLAB CHIQARISH STRUKTURASI
   

Tashkilotni ishlab chiqarish strukturasi, asosiy ishlab chiqa- rish funksiyasiga asoslangan va bozor munosabatlariga mos ra- vishda oqib chiquvchi vazifalarga mo‘ljallangan.

Ishlab chiqarish tashkiliy tizimini hosil qilishda tashkilotning savdo va xizmatlar muhiti quyidagilarga e’tibor qilinadi:

• 
  Sotib olish.
  
• 
  Saqlash.
  
• 
  Rahbariyat. œ Boshqaruv. œ Sotish.
  
• 
  Moliyalashtirish.
  

Sanoat tashkilotlarini ko‘rib chiqishda, albatta ishlab chiqa- rish funksiyalarini e’tiborga olish kerak. Asosiy ishlab chiqarish funksiyalari tahlil qilishda funksiyalar qism fuksiyalarga bo‘linadi.

Asosiy funksiyalar	Funksiyalarning qism funksiyalari
Rahbariyat	Rahbariyat, rejalashtirish va qaror qabul qilish
Sotish	Reklama, buyurtmani qayta ishlash, tashqi xizmat
Boshqaruv	Kadrlarni boshqarish, korrespondensiyani qayta ishlash, sekretariat

Masalan:

Tashkilot strukturasini tashkilotdagi mavjud strukturali bo’- limlar va ishlab chiqarish jarayoni vaqtida aniqlaymiz.

2. 
   STRUKTURALI TASHKILOT
   

Strukturali tashkilot deganda, ma’lum bir maqsadi tashkilot birliklari bo‘yicha taqsimlash tushiniladi. Tashkiliy birliklar, bo‘limlar yoki maxsus guruhlar sifatida namoyon bo‘lishi mum- kin. Undan tashqari tashkiliy birliklar ichida, aniq shaxslarga

ya’ni tashkilot xodimlariga aniq vazifa va vakolat topshirilishi kerak.

Funksional-yo‘naltirilgan strukturali tashkilotning barcha funksiyalari tahlil qilingandan so‘ng kerakli shaxslarga yuklangan bo‘lsagina yaratish mumkin.


Strukturali tashkilot


Asosiy funksiya tahlili

� ^{� �} � ^� � �

Funksiyalarni taqsimlash

Ikkinchi darajali funksiya
�

	Tashkiliy birlik
Bo‘limlarni yaratish

�

O‘zaro aloqador vazifalarni aniqlash va ularni yuklashni bilish

�

Xodim
Lavozimlarni shakllanishi

Vazifalarni aniq shaxslarga yuklashni farqlash

Funksional-yo‘naltirilgan strukturali tashkilot tuzish.

Bo‘limlarni yaratish	Lavozimlarni shakllanishi
Ikkinchi darajali funksiyalar bilan sotish	Ikkinchi darajali funksiyalar bilan elektronmoslik
Reklama kompaniyalarini o‘tka- zish Buyurtmalarni qayta ishlash va hisoblarni yozish Mijozlarga maslahat berish va xizmat qilish Tashkilot faoliyati haqida statis- tik ma’lumotlar yig‘ish Safarli ishlarga ishchilarni yubo- rishni taqsimlash Bozorni o‘rganish	Servis va mijozlarga boshqa xiz- matlarni ko‘rsatilishi Buyurtmalarni qayta ishlash va hisoblarni yozish ITT tizimini rejalashtirish ITT tizimini o‘rnatish Elektromagnit moslikka tekshirish œ Amaliy dasturlarni taqdim etish œ Xatolar tashxisi va dasturni mos- lashtirish

Ishlab chiqarish jarayonining siljishi.

Ishlab chiqarish jarayonini siljishi deganda ishlab chiqarish jarayoni, uni bajarilishi muddatini aniqlash tushiniladi.

Ishlab chiqarish jarayoni vaqtida doimiy uchrab turadigan savollar:

• 
  aniq vazifalar qaysi vaqtda paydo bo‘ladi va ularni yechish- ga qancha vaqt ketadi?
  
• 
  nima qilish kerak, qanday ketma-ketlikda, qaysi jihoz yor- damida?
  
• 
  bu ishlab chiqarish jarayoni qaysi tashkiliy birliklar va lavozimlarga tegishli?
  

Ishlab chiqarish yo‘li jarayoni, maqsadi uni optimal qilish- dir. Ya’ni vaqt ketkazish va bajarish muddatini minimallash- tirish, hamda xodimlar, mijozlar va mashinalarni yaxshilab taqsimlash.

Uni dastlabki shart-sharoitiga sistematik tahlil va bu ishlab chiqarish jarayoninig strukturizatsiyasi hisoblanadi. Bunda funk- sional, vaqtli va makonga oid tomonlari yaxlitlangan holda o‘zaro aloqasi.


Ishlab chiqarish yo‘lining jarayoni


Ishning bajarilishi tahlili:

�

Vazifalar Ketma-ketlik Jihozlar

Joy

Vaqt

�

�

�

�
Masalan: funksional yo‘naltirilgan jarayonni firmada «ITT sistemasini mijozlar buyurtmasi bo‘yicha o‘rnatish» tizimini ish- lab chiqargan dasturiy ta’minotni mo‘ljallangan jarayonga o‘tka- zish.

ITT tizimi bo‘yicha o‘rnatilgan buyurtma bajarilishi bir ne- cha ikkinchi darajali funksiyalarga bo‘linib ketadi. Ular mehnat taqsimotiga muvofiq bir necha xodimlar va bir qancha tashkiliy birliklarni bajarishi kerak.

Funksional-yo‘naltirilgan ishlab chiqarish jarayoni turli tashkiliy birliklarni bir-biri bilan yaqinlashtiradi, bunda har bir xodim umumiy masalani aniq bir ajratib olgan bo‘limlarga ixti- soslashadi.

Ish jarayonining tahlili nafaqat ko‘rinishni, chastotani va ikkilamchi funksiyalarning ishlab chiqaruvchi tashkiliy birlik- larning ichki va o‘zaro munosabatlarini izohlab beradi, balki qanday jarayonlar qo‘lda bajarilishini, qandaylari esa axborot- larni qayta ishlash yordamida avtomatik ravishda amalga oshi- rilishi mumkinligini aniqlashga yordam beradi.

3. 
   ISHLAB CHIQARISHGA OID ITT STRUKTURA
   

Ishning ishlab chiqarish jarayonini avtomatik amalga oshi- rishda mos texnik ta’minotning (asboblar va ma’lumot tashuv- chilar) va dasturiy ta’minotning (dasturlar va ma’lumotlar) bo‘lishi zarur. Korxonadagi mavjud informatsion va telekommu- nikatsion texnikalar (ITT tizimlar) ITT sohasidagi xodimlar va axborotlarni qayta ishlovchi tashkilotlar bilan birgalikda ITT strukturalarning asosiy elementi (unsuri) hisoblanadi.

ITT sohasida ham an’anaviy kasblar, shuningdek, ham yangi informatsion va telekommunikatsion texnika kasblari ITT sohasi xodimlariga misol sifatida berilgan.

Orgware Axborotlarni qayta ishlashni tashkil etish
Ish jarayonlarini avtomatlashtirish hisobiga ITT struktura strukturaviy tashkil etish shakliga va ishlab chiqarish jarayoni- ning yo‘nalishiga, shuning bilan birga korxonaning tashkiliy strukturasiga ham ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Tashkiliy struktu- raning effektivligiga va moslanuvchanligiga ITT strukturaga ega bo‘lgan korxona sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.


Menware

ITT sohasidagi xodimlar

ITT

strukturalar

Software (dasturiy ta’minot) Dasturlar va ma’lumotlar

Hardware (texnik ta’minot) Asboblar va ma’lumot tashuvchilar
� � � ^�

Boshqa tarafdan olib qaraganda, korxonaning yetakchi tash- kiliy birliklari (masalan, rahbariyat) va rahbar xodimlar korxo- naning ITT sohasidagi masalalariga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Agar, masalan, ITT sohasidagi xizmat ko‘rsatish doirasi rah- bariyatning maqsadlarini qo‘llab-quvvatlasa, u holda ITT soha- ning roli va o‘rni tashkiliy strukturalar bilan ham aniqlanishi mumkin.

Shunday qilib, korxonaning tashkiliy strukturalari va ITT strukturalari bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan. Buning ustiga bu strukturalar quyidagi parametrlar bo‘yicha turlicha va ko‘p to- monlama bo‘ladi:

• 
  kattaligi bo‘yicha (kichik korxona, o‘rta korxona, yirik korxona),
  
• 
  turi bo‘yicha (savdo, ishlab chiqaruvchi korxona, xizmat ko‘rsatish sohasidagi korxona),
  
• 
  bo‘lim va tarmoq bo‘yicha (jamoaviy boshqarish, telekom- munikatsiya).
  

4. 
   FUNKSIONAL-YO’NALTIRILGAN
   

ITT STRUKTURALARNI YARATISH MAQSADLARI

Tashkiliy va ITT strukturalarni yaratish va rivojlantirish ma’lum ma’noda ishlab chiqarish maqsadining qo‘yilishi bilan aniqlanadi. Bunday maqsadlar korxonaning o‘ziga va uning atrofidagilarga taalluqli bo‘lishi mumkin (masalan, bozorlar, mi- jozlar, rivojlanish tendensiyasi).

Quyidagi jadvalda ichki ishlab chiqarishga va bozorga oid tipik maqsadlar keltirilgan:

Ichki ishlab chiqarish maqsadlari	Bozorga oid maqsadlar
Xarajatlarni qoplash, xarajatlarni kamaytirish. Daromadni oshirish. Mahsulotning sifatini yaxshilash. Xodimlarning mehnat samarador- ligini oshirish. Ishlab chiqarish jarayonini yax- shilash. Xodimlarning qoniqish darajasini oshirish. Axborot oqimini optimallastirish. Ratsionalisatsiya.	Bozordagi o‘rnini mustahkamlash va kengaytirish. Oborotlarning oshishi. Raqobatbardoshlikni oshirish. Mijozlarga xizmat ko‘rsatishni yaxshilash. Mijozlar bilan aloqalarni mustah- kamlash. Yetkazib berish muddatlarini qis- qartirish. Kommunikatsiya tarmoqlarini yaxshilash.

Informatsion va telekommunikatsion texnikalarning mahsu- lotlarini va yutuqlarini qo‘llash ishlab chiqarish maqsadlarini qo‘llab-quvvatlash uchun yordamchi vosita hisoblanadi. Shuning uchun kompyuter tizimlaridan foydalanish quyidagilar hisobiga ratsionalisatsiya maqsadlariga erishishga va bozordagi raqobat- bardoshlikni oshirishga yordam berishi mumkin:

• 
  og‘ir va murakkab ishlarni kompyuterga o‘tkazish yo‘li bilan ishlab chiqarish jarayonlarini yaxshilash;
  
• 
  aktual axborotlarni berish yo‘li bilan qarorlarni qo‘llab- quvvatlash;
  
• 
  mahsulotlar va vositalarga xarajatlarni tejash.