|
aniq aks ettirilgan buyruq faoliyati
�
Ko‘p aloqali kommunikatsiya tizimi B — bajaruvchi; r — rahbar.
Zanjirli kommunikatsiya tizimida qaror bir bo‘limdan ikkin- chisiga o‘tishda barcha bajaruvchi va uni muhokama qiluvchi- larga ayon bo‘ladi. Bunday kommunikatsiyada barcha aloqalar bir xil, rahbariyatni buyruq uslubi bo‘lmaydi. Bunday struktura- da agar ikki ishtirokchi o‘rtasida aloqa buzilsa, u holda butun struktura tarqalib ketadi.
Kommunikatsiyaning ko‘p aloqali strukturasida hamma ishtirokchilar o‘zaro aloqadorlardir. Bunda axborot yetkazish tezligi va mustahkamligi bilan ajralib turadi. Buyruqli munosabat yaqqol sezilib turadi. Boshqaruv tajribasida ko‘pincha birlamchi jamoa darajasida namoyon bo‘ladi.
B R B
�
�
�
�
�
Kommunikatsiyaning yulduzli strukturasi.
Kommunikatsiyaning yulduzli strukturasida «kommutator — rahbar» ya’ni vazifa uzatishi aniq ifodalangan. Hamma aloqalar shu yerda tutashishadi (B). Axborot mustahkam va to‘liq uzatil- maydi.
�
�
�
�
�
�
Ir
Kommunikatsiyaning iyerarxik strukturasi.
Kommunikatsiyaning iyerarxik strukturasida buyruqli muno- sabat yaqqol aks ettiriladi. Joriy bosqich bir vaqtning o‘zida bajaruvchi va buyruqli bo‘ladi.
Tashkiliy boshqaruv qarorlar farmon yoki yo‘riqnoma tarzi- da tuziladi va bunda ular qonun kuchiga ega bo‘ladilar. Ammo tashkilotda ko‘pincha qarorlar og‘zaki, vazifa, istak tarzida ham uchrab turadi.
Menejerning asosiy vazifasi qarorni bajarilishini tashkillash- tirish, muvofiqlashtirish va nazoratni ta’minlashdir.
Nazorat o‘rnatish asosan qaror realizatsiyasini berilgan reja bo‘yicha vujudga kelgan cheklashlarni aniqlash, hamda ularni likvidlash bo‘yicha kerakli chora-tadbirlarni qo‘llashdan tashkil topadi. Nazorat jarayonida tashkilotni dastlabki maqsadlariga aniqliklar kiritish va o‘zgarishi mumkin. Bunda asosan qabul qilingan qarorlarni bajarilishi bo‘yicha olingan qo‘shimcha axborotlarga qaraladi. Ya’ni nazoratni asosiy vazifasi, reja bo‘yicha berilgan boshqaruv qarorlarini realizatsiyasida vujudga keladigan cheklovlarni o‘z vaqtida aniqlash va bashorat qilishdan iborat. Nazorat yordamida faqatgina vazifa bo‘yicha cheklanish- lar aniqlanibgina qolmay, balki ularning sabablari ham ko‘rsati- ladi.
Nazorat savollari:
Boshqaruv qarori deganda siz nimani tushunasiz?
Boshqaruv qarorini ishlab chiqish va qaror qabul qilish jarayonining asosiy bosqichlarini sanab bering?
Boshqaruv qarorlarini tasniflang va ularning turlarini aytib bering?
Tavakkal va aniq sharoitda qabul qilingan qarorlar nima bilan farq- lanadilar?
Boshqaruv qarorini qabul qilish jarayonini ta’riflab bering?
Qaror qabul qilish usullarini umumiy tasnifini keltiring?
Nima uchun qarorni bajarilishini nazorat qilish kerak?
10-B O B. RAHBAR USLUBI
MENEJER VA RAHBARLIK USLUBI
«Uslub» — so‘zi grekcha bo‘lib, dastlab u doskada yoziladi- gan siyoh, keyinchalik esa «yozuv» ma’nosida qollanilgan. Bu o‘rinda shuni aytish mumkinki, rahbar uslubi menejer faoliya- tidagi «yozuv»dir. Uslub-rahbariyat har doim ishlatadigan metodlar tizimidir.
Yanada aniqroq ta’rif beradigan bo‘lsak, rahbar uslubi: menejer amaliyoti faoliyatidagi usul, metod va shakllarining nis- batan mustahkam tizimidir.
Undan tashqari, boshqaruv uslubi boshqaruv qarorini reali- zatsiya qilish va tayyorlov jarayonida menejerni tutish tarzi va xulq-atvori tushiniladi.
Boshqaruv uslubiga menejer o‘z faoliyatida ishlatadigan yo‘l- lar, usullar, ish tarzi yug‘indisi tushiniladi.
Menejment uslubi — bu rahbarni ishchi bilan munosabatida qo‘llanilgan yo‘llari, usullari kabi shaxsiy qobiliyatidir.
Boshqaruv uslubi boshqaruv metodidan kelib chiqadi. Bosh- qaruv metodi deganda biz boshqaruv faoiyatini amalga oshi- ruvchi yo‘llar va usullar yig‘indisi tushuniladi. Metod — obyek- tiv mezon bo‘lib, ya’ni tashkilotni boshqaruv faoliyatida ma’lum bir yoki bir necha usullar tanlanadi. Boshqaruv uslubi va usuli o‘zaro subyektiv mezon sifatida bog‘liq. Bu holda boshqaruv uslubi quyidagi individual xususiyatlar orqali aniqlanadi, ular: jamoada o‘zaro aloqa etikasi, tadbirkorlik, yangilikka talpinish, optimizm va boshqalar.
Menejment uslubi rahbarni ishchilar bilan muloqati jara- yonida vujudga keladi. Bunda rahbar ishi asosiy xususiyatga ega bo‘ladi. Birinchidan, yuqoridagi rahbar, ikkinchidan uning ish- chilar bilan aloqasi, uchinchidan o‘zi bilan teng darajadagilar bilan munosabati. Mana shu uch ta’sir boshqaruv samarali uslu- bini samarasiz bo‘lishini aniqlaydi.
RAHBAR XISLATI
Boshida ko‘pchilik tadqiqotchilar rahbariyat omilini o‘rga- nishda yaxshi rahbarga xos xarakterni, maxsus xususiyatlarni
yoki shaxsiy xislatlarni kuzatishga harakat qilishdi. Ammo max- sus shaxsiy xislatlar yig‘indisi bilan boshqarayotgan ishdagi qobiliyat o‘rtasidagi aloqani aniqlay olishmadi. Amaliy ishni ko‘rsatdik. Rahbardagi ixtiyoriy individ omadliligi, uning fao- liyatidagi holatga bog‘liq. Shunga qaramay tadqiqotchilar lider- lik haqida bir necha qiziqarli xulosalarga kelishdi.
An’anaviy qarashlar rahbarni quyidagi faoliyat bilan bog‘lay-
di:
ishchilarni ko‘zda tutilgan darajada ishlashga safarbar etish;
ishchilar vazifasi va o‘rni aniq belgilangan strukturani
tuzish;
maqsadga erishishda ishchini taqdirlashda to‘g‘ri aloqa o‘rnatish. Bu an’anaviy yondashuv idora qilinadigan rahbariyat deb nomlanadi.
Idora qilinadigan (boshqariladigan) rahbariyat— an’anaviy boshqaruv funksiyalari, ishchilarni ko‘zlangan darajaga ishga safarbarlik etish, ishchilar o‘rni va vazifasini tashkillashtirish va rag‘batlantirishni o‘rnatish.
Ammo samarali rahbariyat faqatgina an’anaviy yondashuv bilan cheklanib qolmaydi. Yaxshi ishchilarni kutilgandan yana- da yaxshiroq ishlashga undashadi, ishchilarga tashabbusni o‘z qo‘liga olishga undaydi va ularda ishonchni shakllantiradilar. Bunday yondashuv qayta qurilgan rahbariyat deb nomlanadi va unda — albatta xarizma, individual yondashuv, intellektual qobiliyat kabi xislatlar mavjud. Menejer samarali boshqarishi uchun bir vaqtning o‘zida ham boshqaruv malakasiga hamda yaratilgan qobiliyatga ega bo‘lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
