M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

Konstruksiya qismlari.

 Hisob sxemasini tuzishda konstruksiya 

geometriyasini soddalashtirish uchun konstruksiyaning ayrim qismlarini 

(elementlarini) ikki o‘lchami (eni va bo‘yi) uchinchi o‘lchami 

 

(uzunligi)dan  ko‘p (8 va undan ortiq) marta  kam bo‘lsa sterjenga 

keltirib olinadi. Demak, sterjen deb ikki o‘lchami bir o‘lchamiga 

nisbatan bir necha marta kichik bo‘lgan konstruksiya elementiga 

aytiladi. Demak, biror tekis kesimni A–A o‘qi atrofida aylantirishdan 

hosil bo‘lgan jismni sterjen deb qarash mumkin ( 1.2-rasm).  

 

 

1.2-rasm. Sterjen. 

 

«A–A» o‘qi sterjenning bo‘ylama o‘qi deyiladi, og‘irlik 

markazidan  o‘tuvchi, bo‘ylama o‘qqa tik joylashgan tekis kesim – 

sterjenning ko‘ndalang kesimi deyiladi. Sterjen nuqtalarining 

koordinatalari O

xyz

 to‘g‘ri burchakli sanoq sistemasiga nisbatan 

---

 

13

aniqlanadi, odatda 

z

 o‘qi, bo‘ylama o‘q yo‘nalishi  bo‘yicha 

yo‘naltiriladi,

 x va y 

o‘qlari esa sterjen ko‘ndalang kesimi tekisligida 

yotadi. 

Sterjenlar bo‘ylama o‘qi shaklidan kelib chiqib to‘g‘ri chiziqli, egri 

chiziqli, siniq yoki fazoviy egilgan ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin. 

Fazoviy egilgan egri chiziqli sterjenga vintli prujina misol bo‘lishi 

mumkin. Hisoblash sxemasini tuzayotganda sterjen ko‘ndalang kesim 

yuzasi shaklidan qat’iy nazar bo‘ylama o‘q ko‘rinishida tasvirlanadi. 

Ba’zi hollarda, ya’ni sterjen kuchlar sistemasi bilan yuklangan bo‘lsa,  

hisob sxemasida tashqi kuchlarni aniqroq ko‘rsatish uchun sterjen 

o‘zining  aniq geometrik o‘lchamlari bilan tasvirlanadi. 

Materiallar qarshiligida sterjenlardan tashqari plastinka va qobiqlar 

hisobining ham eng sodda hollari  ko‘riladi.  

Bir o‘lchami (qalinligi) qolgan ikki o‘lchamidan ko‘p marta kam 

bo‘lgan va ma’lum egrilik radiusiga ega bo‘lgan jismga (1.3a-rasm) 

qobiq deyiladi, agar qobiq sirti tekislikdan iborat bo‘lib, egrilik radiusi 

cheksiz katta bo‘lsa, u (1.3b-rasm) plastinka deyiladi. Uchta o‘lchami 

ham bir xil tartibda bo‘lgan jismlar (1.3d-rasm) esa massiv deb ataladi. 

 

 

1.3-rasm. Konstruksiya elementlari: 

a) qobiq; b) plastinka; d) massiv.