M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

Davlat boji
 — sud va bo sh q a o rg an lard a am alga oshiriladigan  m uayyan 
h a ra k a tla rn i  q o p la sh   u c h u n  o lin a d ig a n   x arajat.  S udlarga  d a ’vo  arizalari, 
o rg a n la r  va  m a n s a b d o r sh ax slarn in g   x a tti-h a ra k a tla ri  (q a ro rla ri)  u stid an  
s h ik o y a tla r,  a lo h id a   ta r tib d a   y u r itila d ig a n   is h la r   b o ‘y ic h a   a riz a la r, 
s u d la rn in g   h a l  qiluv  q a ro rla ri  u stid a n   ap ellatsiy a,  kassatsiya  ta rtib id a  
s h ik o y a tla r  va  n a z o ra t  ta rtib id a   p ro te s t  k e ltirish   t o ‘g ‘risid a  a riz a la r, 
h a k a m lik   su d in in g   h a l  qiluv  q a ro rla rin i  b e k o r  qilish  t o ‘g ‘risida  arizalar, 
h a k am lik   su d in in g   h a l  q ilu v   q aro rla rin i  m ajb u riy   ijro  etish   u c h u n   ijro 
varaqasi  b erish   t o ‘g ‘risid a  a riz a la r  b erg an lik   u c h u n ,  sh u n in g d e k ,  su d lar 
to m o n id a n   h u jja tla m in g   nusxalari  berilganligi  u c h u n   q o n u n   h u jjatlarid a 
belgilangan ta rtib d a  va m iq d o rd a  davlat boji  undiriladi.
Dalil  —
  ta ra fla rn in g   talab lari  va  e ’tiro z la rin i  asoslaydigan  h o la tla r 
m avjudligi  yoki  m avjud  em asligini  sud  va  b o sh q a   o rg a n la rn in g   q o n u n d a  
b e lg ila n g a n   ta r tib d a   a n iq la s h ig a   aso s  b o ‘la d ig a n   h a r   q a n d a y   fak tik  
m a ’lu m o t va ish n i t o ‘g ‘ri  hal qilish  u c h u n  ah am iy atg a ega b o ‘lgan bo sh q a 
h o la tla r  b o ‘yich a  dalil  h iso b lan ad i.
Dalillar taqdim qilish —
  h a r b ir ta r a f  o ‘zin in g  talab lari va e ’tiro zlarig a 
asos  qilib  k o ‘rsatg an   h o la tla rn i  isbotlashi  sh art.  S ud  q a n d a y   h o la tla r  ish 
u c h u n   a h a m iy a tg a   ega  ek an lig in i,  u larn i  ta ra fla rd an   qaysi  biri  isbotlashi 
kerakligini  a n iq la y d i,  h a tto   ta ra fla r  b u   h o la tla rn i  dalil  qilib  k eltirm ag an  
b o ‘lsalar  h a m ,  u la rn i  m u h o k a m a g a   q o ‘yadi.  D a lilla r  ta ra fla r  va  ishda 
ish tiro k   etu v c h i  b o sh q a   sh ax slar  to m o n id a n   ta q d im   etiladi.  Sud  ularga 
q o ‘sh im c h a  d alillar ta q d im   qilishni ta k lif etishi  m u m k in . A gar q o ‘sh im ch a 
d a lilla r  ta q d im   e tish   ta ra fla r  va  ish d a  ish tiro k   etu v ch i  b o sh q a  sh ax slar 
u c h u n   q iy in c h ilik   tu g ‘d irsa,  sud  u la rn in g   iltim o sn o m asig a  k o ‘ra,  d alillar 
t o ‘plash d a ularg a y o rd am  k o ‘rsatadi.
3 3 1

---

Dalillarga  baho  berish  —
  sud  dalillarga  ishning  h a m m a   holatlarini 
jam la b ,  ularn i  sud  m ajlisida  q o n u n g a   am al  qilgan  h o ld a,  h a r  taraflam a, 
t o ‘liq  va  xolis  k o ‘rib  chiqish  asosida  ichki  ish o n c h   b o ‘yicha  b a h o   beradi. 
H a r b ir dalil ishga daxldorligi,  m aqbulligi va ishonchliligi  n uqtai n azarid an , 
dalillam ing h am m asi esa, yetarli darajada to ‘plangan yoki to ‘planm aganligi 
n u q tay i  n a z arid an   b ah o lan ish i  lozim .  A gar  tekshirish  n atijasida  d alilning 
haqiqatga  t o ‘g ‘ri  kelishi  an iq lan sa,  u  ish o n ch li  deb  e ’tir o f  etiladi.  H e c h  
q an d ay   dalil  sud  u c h u n   o ld in d a n   belgilab  q o ‘yilgan  kuchga  ega  em as.
D a ’vo  —
  su d g a  m u ro ja a t  q ilis h n in g   p ro tse ssu a l  sh a k li.  S h a x sla r 
(jism oniy va y u ridikjning h u q u q  va q o n u n iy  m anfaatlari buzilishi natijasida 
u sh b u   h u q u q la rn i  h im o y a  qilish  (tik lash )  m aq sa d id a   vujudga  k eladigan 
ja ra y o n .  D a ’vo  ikki  e le m e n t:  d a ’vo  p re d m e ti  va  d a ’vo  aso sid an   ib o rat. 
D a ’voli  ish la r  u n d irish   va  ta n   olish  t o ‘g ‘risidagi  d a ’volarga  b o ‘linadi.