M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

1 3 .3 .  D a ’voning  turlari
F u q a ro lik  protsessual  h u q u q i  n azariyasida  d a ’voning  p red m eti 
b o ‘yicha u n ing protsessual xususiyatlariga q arab turlarga b o iis h  tan 
olin g an   u m u m iy   q o id a   h iso b lan ad i.  B unga  k o ‘ra,  d a ’v o lar  o ‘z 
protsessual  xususiyatiga  q arab  ta n   olish  va  u n d irish   t o ‘g ‘risidagi 
d a ’volarga bo ‘linadi.
Undirish  t o ‘g ‘risidagi  d a ’voda  sudga  m u ro jaat  qilgan  d a ’vogar, 
b irin c h id a n ,  nizoli  h u q u q n i,  u n in g   foydasiga  hal  qilib  b erishni 
so ‘rasa,  ik k in ch id an ,  h u q u q n i  tiklashni  yoki  y o i   q o ‘yilgan  q o n u n  
buzilishini  b a rta ra f  qilish  u c h u n   jav o b g arn i  m a ’lum   h ara k a tla rn i 
qilishga m ajbur etishni so ‘raydi.  B oshqacha qilib aytganda,  undirish 
haqidagi  d a ’vo,  d a ’vogar  o ‘ziga  m a ’lum   subyektiv  h u q u q n i  tan  
o lin ish in i,  jav o b g arn i  bu  tan   olin g an   h u q u q q a   m uvofiq  m a ’lum  
ha ra k a tla rn i  am alga  o sh irish n i  —  pul  m a b la g la ri,  m ulkni  berish, 
y e r  m a y d o n i,  y a sh a sh   jo y in i  o z o d   e tish   h a ra k a tla rin i  a m alg a 
oshirishni  talab   qilishi  bilan  tavsiflanadi.
Tan  olish  h aq id ag i  d a ’v o lard a  esa,  d a ’v o g a r  s u d d a n   n izoli 
h u q uqiy  m u n o sa b a tn in g   m avjudligini  yoki  y o ‘qligini  tasd iq lash n i 
y oxud  n izoli  h u q u q n in g   o ‘ziga  te g ish li  e k a n lig in i  ta n   o lish n i 
so ‘raydi.
T a n  olish haqidagi  d a ’volar ikki turga —  ijobiy va salbiy turlarga 
b o lin a d i.  T a n   olish  haqidagi  ijobiy  d a ’vo  d a ’v o gar o ‘ziga  m a ’lum  
b o i g a n   h u q u q n i  ta n   olish  h aqidagi  ta la b n i,  m asa lan ,  y ashash 
joyiga  m ulk  h u q u q in i  ta n   olish  haqidagi  tala b n i  asoslab  b e rish d an  
iboratdir.
T a n   o lish  h aq id ag i  salbiy  d a ’vo  b o ‘y ic h a   d a ’v o gar  m a ’lum  
h u q u q n in g   m avjudligini  rad  e ta d i,  d a ’v o gar  o ‘z in in g   b iro n -b ir 
m ajburiyatga  ega  em asligini  tasdiqlaydi,  m asalan ,  o talik   haqidagi 
akt yozuvi b o ‘yicha nizolashish  haqidagi d a ’vo sh u lar jum lasidandir. 
S h u n d ay   qilib,  ta n   olish  haqidagi  d a ’v olarni  u m u m iy   tavsiflovchi
1 E.  Egamberdiyev.  Fuqarolik jarayoni huquqida d a ’vo m uam m olari. Т.,  «Adolat», 
1994,  51-bet.
9 6

---

xarakteri  d a ’vogar su d d an  o ‘ziga b ir narsani olib berish yoki undirib 
berishni  em as,  balki  subyektiv  h u q u q ,  m an fa atn i  ta n   olish  yoki 
ularn i  rad   etish n i  talab   qilishidan  iborat.