M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

13.2.  D a ’voning  elementlari
D a’voning bir-biridan farq qiladigan quyidagi ikki elem enti mavjud:
•  d a ’voning  pred m eti;
•  d a ’voning  asosi.
M azk u r  e le m e n tla r  birgalikda  d a ’v o n in g   m a z m u n in i  tashkil 
q iladi  va  ayni  p a y td a   h a r  b ir  a n iq   d a ’voni  in d iv id u allash tirish  
vositasi  b o ‘lib  xizm at  qiladi.
1 0 ‘zbek tilining izohli  lug‘ati.  1-jild.  М .,  « R u stili» ,  1981,  215-bet.  Sh.Sh.  Sho­
rahmetov.  C 'zb ek isto n   Respublikasining  fuqarolik  protsessual  huquqi.  Darslik. 
Т .,  «A dolat»,  2001,  150-bet.
2  M uxtasar (shariat qonunlariga qisqacha sharh).  Т.,  «C ho‘lpon»,  1994,  269-bet.
3 E.  Egamberdiyev.  Fuqarolik jarayoni huquqida d a’vo m uam m olari. Т., «Adolat», 
1994,  8-bet.
9 4

---

Da ’voning predmeti.  D a ’vo tuzilm asi  m urakkab huquqiy tuzilm a 
h iso b la n a d i.  S h u n in g   u c h u n   h a m   q o n u n c h ilik   u n d a   b ir  q a to r 
e le m e n tla rn i  ajratish  im k o n iy atin i  beradi.
D a ’vo  e le m en tlari  d e g a n d a,  d a ’vo  tuzilm asin i  aks  ettiruvchi 
ichki  qism lari  tush u n ilad i.
D a ’v o n in g   b irin c h i  e le m en ti  -   bu   d a ’vo  p red m eti  hisoblanib, 
d a ’vo g arn in g   javobgarga  n isb a ta n   b ild irilgan  talabi  tu sh u n ilad i. 
M asalan ,  m ualliflik  h u q u q in i  ta n   olish,  ishga  tik lash ,  yetkazilgan 
z a ra rn i  q o p lash   h aqidagi  d a ’volar.
F P K n in g   1 4 9 -m o d d a si  b irin c h i  q ism i  4 - b a n d id a   b e lg ila n - 
g an id ek ,  d a ’vogar  d a ’vo  arizasid a  javobgarga  n isb a ta n   bildirila- 
yotgan  o ‘z  talab in i  ko ‘rsatishi  lozim .  D a ’vo  p red m e tin i  an iq lash  
h u q u q i  faqat  d a ’vogarga  tegishlidir.
D a ’v o g a rn in g   m o d d iy - h u q u q iy   ta la b i  o ‘z - o ‘z id a n   k e lib  
c h iq m a y d i.  D a rh a q iq a t,  d a ’v o   q a n d a y   tu rd a   b o ‘lm a sin ,  u n d a  
d a ’vogar to m o n id a n   k o ‘rsatilgan  m o d d iy -h u q u q iy  ta la b la r yuridik 
faktlarga asoslangan  h olda vujudga keladi.
D a ’voning  tarkibiy  qism i  u n ing  p re d m e tin i  tashkil  qiladigan 
d a ’vogarning  javobgarga  boM adigan  m o d d iy -h u q u q iy   talab  bilan 
b u n d a y   tala b n i  keltirib  ch iq a rad ig a n   y u ridik  fak tlar  (d a ’voning 
asosi)  birg alik d a  ish  b o ‘y ic h a   m u h im   a h a m iy a tg a   ega  b o i g a n  
ho latlarn i  sud  m ajlisida  k o ‘rib  ch iq ish   k o ia m in i  va  y o ‘nalishini 
m a i u m   m a ’n o d a   an iq lab   beradi.
D a ’voning  asosi  d eg a n d a,  d a ’vogarning  tala b   qilish  h u quqini 
keltirib  ch iq a rad ig a n   y u ridik  faktlar,  d a ’vogar  o ‘zining  talablariga 
asos  qilib  k o ‘rsatayotgan  h o la tla r  va  b u   h o latla rn i  tasdiqlaydigan 
d a lilla r  tu sh u n ila d i.
D a ’vo  a so sin i  b u n d a y   tu s h u n is h g a   F P K n in g   1 4 9 -m o d d a si 
b irin c h i  q ism i  6 -b a n d i  xizm at  qiladi.  D a ’vogar  d a ’vo  arizasida 
n afaq at  o ‘zin in g   talablariga  asos  qilib  k o ‘rsatayotgan  holatlarn i, 
balki yuridik fak tlarn i, y a ’ni  fuqaro lar yoki  tash k ilo tlarn in g  shaxsiy 
y o k i  m u lk iy   h u q u q la ri  v u ju d g a  k e lish i,  o ‘zg arish i  yoki  b e k o r 
b o ‘lishini  belgilaydigan  h o la tla rn i  h am   keltirishi  lozim .
S hu o ‘rinda  E.  Egam berdiyev h am  faqat yuridik aham iyatga ega 
b o ig a n   faktlargina  d a ’voning  asosi  b o i a   o lishini,  b u n in g   sababi 
y u r id i k   a h a m i y a t g a   e g a   b o i g a n   f a k t l a r   m a i u m   h u q u q iy  
m u n o sa b a tla m i vujudga keltirishi,  o ‘zgartirishi yoki b e k o r qilishini, 
agar  fakt  yuridik  aham iy atg a  ega  b o im a s a ,  h e c h   q an d ay   huquqiy
9 5

---

o qibat  keltirib ch iq arm aslig in i,  sh u n in g   u c h u n  d a ’vogar d a ’voning 
ikkinchi elem en ti b o ‘lm ish  d a ’vo asosini tashkil qiladigan,  o ‘zining 
m o d d iy -h u q u q iy   talab larin i  keltirib  ch iq a rad ig a n   yuridik  faktlarni 
d a ’vo  arizasida  k o ‘rsatib  berishi  lozim ligini  qayd  qilib 
0
‘ta d i1.