M. M. Axmetjanov, sh sh. Olimov, S. S. Avezov. P e d a g o g I k mahorat

Muhokama-
ma’lum bir mavzu yoki muammo yuzasidan ko‘pchilikning fikrini 
tinglash, bir mavzudagi turli qarash va munosabatini anglab, bir to‘xtamga kelishga 
muhokama deyiladi. Muhokamada har bir ishtirokchi o‘zining erkin fikrini bayon 
etadi. Muhokamada fikrni og‘zaki bayon etishning dialogik va monologik usullaridan 
foydalaniladi. Muhokama-biror masala yoki muammo yuzasidan guruh, shakllarining 
o‘zaro bahsi, tortishuvi asosida olib boriladi. Bahs jaryonida har bir ishtirokchi 
o‘zining haq ekanligini ishontirishga intiladi. Munozara- biror mavzu asosida 
ishtirokchining qarash va munosabatlarini anglash hisoblanadi. Muhokama bilan 
munozara usullari shunisi bilan farq qiladiki, munozarada his-hayajon, ruhiy 
munosabatlar turlicha bo‘ladi. Muhokamaga qaratilgan ob’ekt yoki mavzu umumiy 
bo‘lishi, ishtirokchilarning voqelikka munosabatlari bir-biriga yaqinroq bo‘lishi 
mumkin. Masalan, “O‘tkan kunlar” romanidagi timsollar (Yusufbek Xoji, Otabek va 
Kumush) xarakterida milliy urf-odat xususiyatlarining ifodalanishi” mavzusida bo‘lsa, 
o‘quvchi o‘zi anglagan tasavvuri doirasida bayon etadi. Munozarada mavzu 
muammoligi jihatidan ustun bo‘ladi. Masalan : “Shum bola baxtlimi yoki baxtsiz?”, 
“Zaynab o‘zi baxti uchun kurashuvchimi yoki johil?”. Ko‘rinadiki, munozara uchun 
tanlanadigan mavzu so‘roqli yoki muammoli tarzda bo‘lishi lozim. 
Ishtirokchi munozarada quyidagi uch talabni aniq his qilishi zarur: 
1.Munozara uchun qo‘yilgan mavzuni to‘g‘ri tushuna olishi lozim. 
2.Mavzuga doir o‘z fikrini quvvatlaydigan ashyoviy va mantiqiy dalil topib bilish, 
ularni nutq orqali to‘g‘ri ifodalay olish. 
3.Keltirilgan dalillardan mantiqiy xulosalar chiqara bilish. 
Yuqoridagi talablarga rioya qilmaydigan nutq tinglovchilarga ta’sir etmaydi, 
so‘zlovchining munozarada yutib chiqishiga imkon yaratmaydi. 
Ma’lumki, har qanday muhokama va munozara boshlovchisiz o‘tkazilmaydi. Unda 

---

153 
munozarani olib boruvchi shaxsdan qat’iy ifodali, odobli, sezgir, qatnashuvchining 
nutqlaridan eng muhim fikrlarni ajrata oladigan, qatnashuvchining turli yoki noto‘g‘ri 
fikrlarini izohlay oladigan, muayyan tahlil eta oladigan shaxs bo‘lishi zarur.