M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

Ombor maydonidan samarali foydalanish ko ‘rsatkichlari.
M azkur ko‘rsatkichlar guruhiga quyidagilar kiradi:
• om bor maydonidan foydalanish koeffitsiyenti;
• om bor hajmidan foydalanish koeffitsiyenti;
• 1 m 2 foydali maydonga tushadigan o ‘rtacha solishtirma yuk 
og‘irlig‘i;
• yuk qizg‘inligi.
Ombor maydonidan foydalanish koeffitsiyenti K/oy
om borning 
foydali maydonchasining omborning um um iy maydoniga bo'lgan 
nisbati bilan belgilanadi:
к
- Sfny
K fo y
s,
um
Ombor hajmidan foydalanish koeffitsiyenti Kv
om bom ing nafaqat 
maydonidan, balki balandligidan ham foydalanishni nazarda tutadi 
va quyidagi formula asosida aniqianadi:
v 
V
’
um
bunda 
Vf„y —
yuk joylashtiriladigan m aydonning foydali ba- 
lan d lik k a (y a ’ni stellajlar, sh ta b e lla r b alan d lig ig a) b o ‘lgan 
ko‘paytmasi bilan aniqlanadigan foydali hajm; 
Vum —
om bor 
um um iy m aydonining asosiy balandligiga (ya’ni om bor polidan 
yuk joylashtirishni cheklaydigan tom ning turtib chiqqan qism i- 
gacha b o ‘lgan balandlikka) ko ‘paytm asi bilan aniqlanadigan 
om borning um um iy hajm i.
144

---

/ 
m2 foydali maydonga tushadigan о ‘rtacha solishtirma yuk
og'irlig‘i —
bu om bo r foydali m aydonining h ar bir kvadrat 
metriga bir vaqtning o ‘zida qancha m iqdorda yuk joylashishini 
k o ‘rsatadi:
bunda g — 1 
m2
foydali maydonga tushadigan solishtirma yuk 
ogMrligM, t
/m 2\ Zmax —
bir vaqtning o ‘zida saqlanishi mumkin 
boMgan yuk soni yoki om borda saqlanayotgan m ateriallam ing eng 
katta zaxirasi, t.
M —
om bor umumiy maydonining 1 
m2
bir yilda to ‘g‘ri kela- 
digan yuk qizgMnligi quyidagi formula bo ‘yicha aniqlanadi:
м
M = —L~,
Sum
bunda 
Q\ —
omborning bir yilgi tovar aylanishi miqdori, tonnada.
Yuk qizg‘inligi koeffitsiyenti om bordan foydalanishni va ko'rib 
chiqilayotgan davrda omborga qancha yuk qabul qilib, qancha 
yuk chiqarish mumkinligini solishtirishga imkon beradi.
Om bor ishlarini mexanizatsiyalashtirish ko'rsatkichlari quyida- 
gilarni o ‘z ichiga oladi:
• ishchilarning mexanizatsiyalashtirilgan mehnatga jalb etilgan- 
lik darajasi — mexanizatsiyalashtiriigan usulda ishlayotgan 
ishchilar sonining om bor ishlarida band boMgan ishchilarning 
um um iy soniga boMgan nisbati orqali aniqlanadi;
• om bor ishlarining m exanizatsiyalashtirilganlik darajasi — 
mexanizatsiyalashtirilgan ishlar hajmining bajarilgan ishlar 
hajmiga boMgan nisbati orqali aniqlanadi;
• mexanizatsiyalashtirilgan ishlar hajmi — mexanizmlar orqali 
qayta ishlangan yuk oqimining mexanizmlar orqali yuklarni 
tushirib, boshqatdan ortish sonining ko‘paytmasiga teng.