M. J. Mutalipova, B. X. Xod. Jayev qiyosiy pedagogika

Maktab ta’limi.
Germaniyada majburiy maktab ta'limi 6 yildan 19 yilni o‘z ichiga oladi, demak maktabda ta’lim umuman olganda 13 yilni tashkil etadi. Bu muddat tugagach, imtihonlami muvaffaqiyatli topshirib bo‘lib, o‘quvchi bitiruv guvohnomasini oladi va oliy o‘quv yurtiga kirish xuquqiga ega bo‘ladi. Germaniyada har bir maktab o'z Federal Yeri xokimiyatiga bo‘ysunadi. Shu bois dasturlar, qoidalar va hatto o‘qitish davomiyligi mamlakatning turli Federal Yerida turlicha.
Germaniyada maktab tahlim tizimi ikki bosqichli tizim bo‘lib, boshlang'ich va maktab (Primastufe) va o'rta ta’lim muassasalari (Sekundastufe)dan iborat. Kunduzgi maktabga 9 yil, ba’zi Federal Yerlarda 10 yil o'qish majburiy. Bu muddat tugagach, kunduzgi maktabning keyingi bosqichida o'qishni davom ettirishni istamagan 18 yoshgacha bo'lgan o'quvchiiar kasbiy ta’lim maktablarida o'qishlari shart.
GFRda Federal Yerlar ta’lim tizimining asosiy tarkibiy qismlari uchun javob beradi. Barcha davlat maktablarida o'qish bepul. O'quvchilarga qisman bepul o'quv qo'llanmalar va darsliklar beriladi. Diniy fanlami o'qitish majburits emas. O'quvchi 14 yoshida bu fanni o'qish yoki o'qimaslikni o'zi tanlaydi. Maktablarda bolalar va qizlar aralash o'qishadi. Ta’lim spektri Federal Yerlaming moliyaviy yordamidan foydalanuvchi turli tashkilotlarning xususiy maktablari bilan to'ldirib boriladi.
Germaniyada maktab ta’limi quyidagi maktab tiplariga bo'linadi:

1. 
   Boshlang‘ich maktab (Grundschute)
   
2. 
   Yo'nalish maktablari (Orientierungstufe)
   
3. 
   Asosiy maktab (Hauptschule)
   
4. 
   Real maktab (Realschule)
   
5. 
   Gimnaziya
   
6. 
   Umumiy maktab (Gesamtschule)
   
7. 
   Maxsus maktab (Sonderschule)
   

Boshlang‘ich maktab-ta’lim tizimining poydevori hisoblanadi. Bu ta’lim bosqichining vazifasi - bolalarga ta’limni davom ettirishga imkon bermvchi bilimlar asosini berishdir.
Maktab ta’limining birinchi bosqichi boshlang'ich maktab (Grundschule) bo'lib, unda o'qishga 6 yoshdan qabul qilinadi va o'qish 4­6 yil davom etadi. Odatda bolalar boshlang'ich ta’limda 4 yil, Berlin va Brandenburgda 6 yil ta’lim oladilar. 1-2 sinflarda fanlararo strukturizatsiya yo'q, ya’ni matematika, nemis tili, mamlakatshunoslik, musiqa va din sohasidan umumiy bilimlar bitta o'quv-tarbiyaviy kurs doirasida o'qitiladi. Ko'pchilik Federal yerlarda bolalarga o'qishning boshlang'ich ikki yili mobaynida baho qo'yilmaydi, buning o'miga ulaming o'zlashtirishiga batafsil tavsifnoma beriladi.
Boshlang'ich maktabda ona tilidan o'qish va yozishga o'rgatish bilan birga “Biz yashayotgan olam” mavzusidagi darslarda bo'lajak fanlar: inson va jamiyat, tarix, geografiya, biologiya, fizika, ximiyadan ma’lumotlar beriladi. YA’ni bu yerda “kompleks o'qitish” ayniqsa ilk 2 yilda amalga oshiriladi. Faqat 3-4-sinflardagina alohida fanlar o'tiladi; til, mamlakatshunoslik, musiqa kompleks o'qitishda qoladi.
Darslar haftada 20tadan (1-sinfda) 30tagacha (4-sinf) bo'ladi. Odatdagi darslar tush paytigacha davom etadi, dars tuzilishi metodikasini o'qituvchilar erkin tanlaydilar. Masalan, ba’zi maktablarda o'quvchiiar va o'qituvchilar ilk 15 minutni fikr almashishga bag'ishlaydi. Hamma joyda ham darslar 45 minut bo'lmaydi. Masalan, Bavariyada o'qishning 1- va 2- yillarida “asos soluvchi darslar” o'tkaziladi. Boshqa Federal Yerlarda yuqoridagi fanlarga chet tili ham qo'shiladi. 90-yillaming o'rtalaridan
boshlab ingliz yoki boshqa chet tili 3-sinfdan boshlab majburiy bo‘ldi. Boshlang‘ich maktabda bir yilda ikki marta o‘zlashtirish tabeli beriladi.
1 (a’lo)don n(qonioarsiz) degan nn’anaviy shkala o'miga yozsna xulosalar yozish belgilandi. Und^ bolaning o'qishdagi qobiliyati holati, keyingi ta’lim turi va mazmuniga konstruktiv ko‘гsatmvlor beriladi. label o‘quvchining materialni yetarli darajada o‘zloahtiгgonini ko^satishi lozim. S-s^dan boshlab, 10-sinfgacha 0 ballik ahaaladv baho qo‘yilvdi: “l”-eng yuqori baho ^soHanac^.
Ilk 4 (0) yilda o‘quvchilar birga shug‘ullvnvаilvr, 4-0-smflvrdv o‘quvchi qayerda ta’limni davom ettirishi hal boUadi: to‘liq xalq mak^M, real maktablar yoki gimnvziyolvr. Bu ota-onaning moddiy o‘ziga to‘qligiga emas, uning xohishi va iqtidoriga bog‘liq.
Boshlang‘ich mvаtvbdvn so‘ng o^uvchiiar so^^ish boaqichidagi moatablvrga o‘tvailvr.
Demak, Germaniyada maktab yoshiga yetmagan 5 yoshli bolalar ma^beac^ sinHar ( nem. Vorаivssen). 0 yoshga to‘lgan, lekin maktebga tayyor boimagan bol^ar makt^^ soаhiаvgi bolalar bog‘chasi (nem. Schulkinderg^ennga boi-addar.
Germaniyada 25 yoshgacha bo‘lgan barcha o‘quvchi va tal^ater 184 yevro miqаoridv “Bolalar puli” (Kindergeld) olish huquqiga ega. Tvivbvlvr ham o'qish uchun kredit olishlari mumkin. Bu аreаitning yarmini keyin davlatga qvstvriаh lozim.