M. J. Mut alipova

л
68

---

Yuqoridagi  fikrlami  muxtasar  qilib  aytganda,  yoshlami  jasurlik, 
chaqqonlik,  mardlik  ruhida  tarbiyalashga  qaratilgan  turli  xalq  o'yinlari, 
ijtimoiy-tarbiyaviy 
xarakterli 
milliy 
musobaqalar, 
jismoniy 
mashg‘ulotlar o‘zbeklarda qadimdan rivojlanib kelgan.
Demak,  xalq  o‘yinlari  bolalarda  ijodiy  faollik,  tashabbuskorlik, 
tashkilotchilik  ko‘nikmalarini  rivojlantirishda  muhim  vosita  hisob- 
langan.  Lekin,  afsuski, yuqoridagi xalq o ‘yinlarining ko‘pchiligi  unutilib 
borayotganligi,  toza  havoda  jism onan  chiniqib  o ‘ynaladigan  o ‘yinlar 
o ‘mini  kompyuter  o ‘yinlari  egallayotganligi  achinarli  hoi,  albatta.  Biz 
ajoyib  xalq  o‘yinlari  yordamida  barkamol  avlod  tarbiyalanib,  uning 
barcha ijobiy sifatlari shakllanishini  unutmasligimiz lozim.
M avzu bo‘yicha  n azo rat savollari:
1.  Milliy urf-odatlaming tarbiyaviy ahamiyati nimada?
2. Nima  uchun  milliy  urf-odatlar  va  an’analar  xalq  pedagogikasi 
manbalari deb hisoblanadi?
3.  Qadriyat tushunchasiga ta’rif bering.
4.  An’ana,  urf-odat,  marosim  tushunchalarining  farqi  nimada? 
Misollar keltiring.
5.  Sizning  shahringizda  olov  bilan  bog‘liq  urf-odatlar  saqlanib 
qolganmi? Ulaming tarbiyaviy  ahamiyati nimada deb o‘ylaysiz?
6.  0 ‘zbek xalq o ‘yinlari merosi qanday guruhlarga bo‘linadi?
7. Raqamlar bilan bog‘liq urf-odatlarga misollar keltiring.
TO PSH IR IQ .  Quyidagi  matnni  diqqat  bilan  o‘qing.  Bu  o'yinning 
tarbiyaviy ahamiyatini tushuntiring.
CHAVGON
Chavgon  Sharq  xalqlari  orasida  juda  qadimiy  o ‘yinlardan  biri 
hisoblanib,  o ‘z o ‘yin  qoidalari  hamda  ko‘rinishi jihatidan  ko‘pkari  yoki 
xokkey  o ‘yinlariga  o‘xshash  bo‘lgan.  Chavgonda  o ‘yinchilar  maxsus 
suvoriylar  bo‘lib,  ot  ustida  turib,  milliy  chavandozlik  kiyimlarida 
maydonga  tushib  o‘yin  o'ynaganlar.  Chavgonchilar  o‘rtasida  chavgon 
to ‘pi-«talash»  bo‘lgan.  Har ikki tomondan  5-6  tadan o‘yinchilar ishtirok 
etib,  raqib  darvozasiga kim  qancha ko‘p  to‘p  kiritsa,  o ‘yin  oxirida o ‘sha 
tomon g‘olib hisoblangan.
65

---

Chavgon  qo‘lda  tutiladigan  uchi  egik  uzun  tayoqdan  iborat  bo‘lib, 
hozirgi  xokkey  dastasini  eslatadi.  Shu  asbobda  o ‘rtadagi  to ‘p  raqib 
darvozasi  tomon  olib  borib  uloqtirilgan.  Bu  o ‘yin  ikki  tanaffusli  b o iib , 
bir soat davom etgan.  Bu o ‘yinni  otliq bir hakam maydon ichida, piyoda 
ikki  yordamchi  hakamlar  maydonning  ikki  chekkasida  kuzatib,  tartibga 
solib borishgan.
0 ‘yin  davomida  zarur  topilsa,  har  ikki  tomon  ham  to ‘rt  marta  bir 
daqiqadan  tanaffus  olish  huquqiga  ega  bo'lgan.  Kimki  o‘yin  qoidasini 
qo‘pol  ravishda  buzadigan  bo‘lsa,  o ‘yindan  chiqarib  yuborilgan.  0 ‘yin 
qoidasi  darvozaga  yaqin  joyda  buzilsa,  raqib  tomon  darvozasiga  olti 
qadamdan jarim a to‘pi belgilangan.
Chavgon  o ‘ynash  butun  Sharq  mamlakatlarida  bo‘lgani  kabi  0 ‘rta 
Osiyo  xalqlari  o ‘rtasida  ham  juda  ommalashgan  bo‘lib,  xususan 
0 ‘zbekistonimiz hududida  IX asrdan beri o ‘ynalib kelingan.29