Ushbu
maqsadlarga
erishish
borasida
quyidagi
vazifalarni amalga oshirilishi taqozo etiladi:
- Sharq va G‘arbda xalq yaratgan xalq og‘zaki ijodiyoti,
pedagogikasi,
mutafakkir,
ma’rifatparvar,
pedagog
va
olimlaming tarbiyashunoslikka doir ilg‘or g‘oyalarini o ‘rganib,
tahlil qilib, komil inson tarbiyalash jarayonini o‘rganish;
- komil inson tarkib toptirishning qonuniyat, qoida va
zaruriy sifatlarini aniqlash;
- pedagogika - tarbiyashunoslikdagi
ta’lim-tarbiya
nazariyasini hozirgi davr xususiy metodikasi bilan uzviylik
muammolarini ishlab chiqish va pedagogik texnologiya
qonunlariga amal qilish;
- ta’lim-tarbiya nazariyasidagi qoida, qonun, tamoyil,
metod va usullarini ta’lim muassasalari amaliy faoliyati bilan
bog‘Iab, bo‘lajak o‘qituvchilarga o‘rgatish.
Pedagogikaning fan sifatida shakllanib borishi ijtimoiy
iqtisodiy zaruriyat mahsuli sifatida turli fanlar bilan qadim-
qadim zamonlardan bog‘liqligidir.
Fransuz faylasufi Jak Kondorse «Inson tafakkuri taraqqiyo-
tining tarixiy manzarasi chizgilari» nomli asarida: «o‘rta asrlar
musulmon
olamida
to‘plangan ilmiy
bilimlar
g‘arbda
uyg‘onish davrini tayyorlashga xizmat qilmaganida insoniyat
besamar yo‘qolib ketar edi», - deb yozadi.
Pedagogika fani metodologiyasining yaratilishida qomusiy
mutafakkir va pedagoglarning o‘mi diqqatga sazovordir. Muso
Xorazmiy, Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Rudakiy, Firdavsiy,
Alisher Navoiy, Voiz Koshfiy, chex olimi Yan Amos
Komenskiy,
shveysariyalik
pedagog
Iogann
Genrix
Pestolotstsi, nemis pedagogi Adolf Disterverg, rus pedagogi
K.D.Ushinskiy kabilar o‘z ijodiyotlarida pedagogikaning
metodologik asosini yaratib, komil inson tarbiyalashdagi
qonun-qoidalami asosladilar. Yangicha Sharqona pedagogi
kaning metodologiyasi o‘tmish ajdodlarimizning barkamol
inson tarbiyasidagi g‘oya va ta’limotlarini o‘rganib, unga
suyangan holda milliy g‘oya va mafkurani mustahkamlash va
unga amal qilishdir. Pedagogika fanining mazmuni, maqsadi,
vazifalari, tamoyil, usul va vositalari, umuman, har bir inson
uchun zarur bo‘lgan tarbiyaviy ta’sirlar yangicha asosga ega
bo‘lishi kerak.
Xalq iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy zaruriyatidan kelib
chiqib, yosh avlodni tarbiyalash muammolari dastlab xalq
og‘zaki
ijodiyoti,
pedagogikasi,
yozma
yodgorlik,
pandnomalarda, mutafakkir va ma’rifatparvarlarnmg asarlarida
bosh mavzu bo‘Ub komil inson uchun zaruriy hodisa sifatida
talqin etilgan. Xalq og‘zaki ijodiyotida tarbiya bosh masala
sifatida ta’riflangan. Tarbiya va odob, vatanga cheksiz
muhabbat, adolat, insof, adolatsizlik, botirlik, qo‘rqoqlik,
mehnatsevarlik, ilm, bilimdonlik kabi g‘oyalar tarbiya vositasi
hamdir.
Xalq
og‘zaki
ijodiyoti
va
pedagogikasida
tarbiya
muammosi inson uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy, ijtimoiy,
jismoniy, ma’naviy-axloqiy sifatlami qamrab olgan bo‘lib,
tarbiya orqali amalga oshirish nazarda tutiladi.
Tarbiya jarayonning qonun, qoida, tamoyil, metod,
usullarini pedagogikaning tarbiya nazariyasi qismi chuqur,
atroflicha o‘rganadi.
Ta’lim
o‘quvchilarga bilimni
tartibli bayon
qilish
jarayonidir.
Ta’lim-tarbiya
uzviy
bog‘langan
jarayon
boTganligi sababli tarbiyalangan komil insonning aqliy
kamolotiga tartibli ta’sir ko‘rsatish orqali ilmli, barkamol inson
bo‘lib yetadi.
Ta’lim inson aqliy kamolotini yuzaga chiqaruvchi
pedagogika-tarbiyashunoslikning bir qismidir. Pedagogikaning
didaktika qismi uni atroflicha o‘rganadi.
Pedagogika fani komil insonda milliy meros, an’analar,
milliy va umuminsoniy qadriyatlaming boy manbalari bo‘lgan
m a’naviy-ma’rifiy tushunchalar haqidagi bilimlami hosil
qilishda ko‘p fanlar bilan aloqadorligi alohida ahamiyat kasb
etadi. Pedagogika fani inson tarbiyasi shug‘ullanganligi sababli
unga hamma fanlar ko‘maklashishi tabiiydir.
Pedagogika adabiyotlarni o‘rganish jarayonida milliy va
umuminsoniy qadriyatlami aks ettiruvchi, mutafakkir va
m a’rifatparvar pedagogik olimlaming asarlari, Mustaqil
0 ‘zbekistonning iqtisodiy, siyosiy va ma’naviyatiga doir
adabiyotlar, 0 ‘zbekiston Prezidenti I.A. Karimov asarlari,
tadqiqot mavzusiga doir darslik, monografiya, risola va
maqolalar, tadqiqot mavzusiga doir pedagogik, psixologik
tadqiqotlar, dissertatsiyalar o‘rganiladi.
Kuzatish adabiyotlarni o ‘rganishdan keyin boshlanadi. Ku-
zatishda tadqiqotchi biror maqsadni ko‘zda tutib tashkil etadi.
Kuzatish rejalashtiriladi, uning dasturi tuziladi. Bunda kuzatish
tezligi, soni, manzili, vaqti, vaziyatni kuzatish, materiallami
qayd qilish muddati belgilanadi. Kuzatish muddatiga ko‘ra ikki
turga ajaraladi: qisqa va uzoq muddatli kuzatish. Qisqa
kuzatish obyektning kundalik faoliyatidagi o‘zgarishlardan
m a’lum xulosaga kelish. Uzoq muddatli kuzatish-qo‘yilgan
maqsad, reja va dastur asosida olib borilib, ma’lum ilmiy,
yakuniy xulosaga kelinadi. Kuzatishning yakunini qayd
qilishda kinos’yomka, video yozuvi, televideniya va boshqa
texnik vositalardan foydalanish mumkin. Kuzatish metodidan
to‘g ‘ri foydalanish o‘quv-tarbiya jarayonining samaradorligini
oshiradi. Yangi ijodiy faoliyatga boshlaydi.
Tadqiqot mavzusining biror tomoni yoki hodisalari haqida
bilib olish maqsadida m a’lum mas’ul shaxslar bilan og‘zaki
savollar berilib, ulardan axborot olish jarayonidir. So‘roqlar
mavzu doirasida mantiqan, mazmunli, tartibli, aniq ifodasiga
ega bo‘lishi lozim va uni to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligiga qarab
jadval tuzib natijasi aniqlanadi. Suhbat metodi jarayonida
intervyu olish ham mumkin.
Pedagogik eksperiment har qanday ilmiy-pedagogik
tadqiqotning asosidir. Pedagogik eksperiment yordamida ilmiy
gipotezalaming
ishonchliligi
tekshiriladi,
pedagogika
tizimlarining ayrim elementlari o‘rtasidagi bog‘liqlik va
munosabatlar aniqlanadi. Tabiiy eksperiment va laboratoriya
eksperimenti
pedagogik
eksperimentning
asosiy
turlari
hisoblanib, ular ko‘pgina turlarga boiinadi. Tabiiy eksperiment
sharoitida yangi o‘quv rejalari, dasturlar, darsliklar va
hokazolar odatdagi o‘quv rejimini buzmay turib tekshiriladi.
Pedagogik eksperiment - bu ham kuzatish, lekin u pedagogik
jarayonning
o‘tish
sharoitlarini
muntazam
o‘zgartirish
munosabati bilan maxsus tashkil etilgan bo‘ladi. Pedagogik
jarayon aniqroq o‘rganish uchun eksperimentator o‘zi tashkil
etgan jarayonni kuzatadi. U pedagogik jarayoniga aralashadi,
tarbiyalanuvchilar bilan tarbiyachi faoliyatining muayyan
sharoitlarini
yaratadi.
Pedagogik
eksperiment
dastlabki
m a’lumotlami, aniq sharoitlarni va o‘qitish usullarini yoki
tadqiq qilinadigan materiallami aniq belgilashni, shuningdek,
eksperiment natijalarini har tomonlama hisobga olishni talab
etadi. Laboratoriya pedagogik eksperiment ilmiy tadqiqotning
ancha qat’iy shaklidir. Juda keng pedagogik kontekstdan uning
muayyan tomoni ajratib olinadi, natijalami aniq tekshirib
borishga va o‘zgaruvchan kattaliklar o‘rnini almashtirishga
imkon beradigan sun’iy sharoit yaratiladi. Quyidagilar
pedagogik
eksperimentning
bosqichlari
hisoblanadi:
eksperimentni
rejalashtirish,
eksperiment
o‘tkazish
va
natijalami sharhlash. Rejalashtirish eksperiment maqsadi va
vazifasini belgilash, eksperiment natijasi ta’sir etuvchi omillar
va ular darajasining miqdorini aniqlashni, kerakli kuzatishlar
soni,
eksperiment o‘tkazish tartibi,
olingan natijalami
tekshirish metodlarini o‘z ichiga oladi. Eksperimentni tashkil
etish va o‘tkazish belgilangan rejaga qat’iy amal qilgan holda
olib borilishi kerak. Sharhlash bosqichida ma’lumotlar yig‘iladi
va qayta ishlanadi. Eksperiment o‘tkazish ishonchlilik
tamoyiliga javob berish uchun quyidagi shartlarga rioya qilish
kerak, ya’ni:
1) Tekshiruvchilar soni va tajribalar miqdorining optimal
bo‘lishi.
2) Tadqiqot metodlarini ishonchliligi.
3) Farqlarning statistik jihatdan ahamiyatliligini hisobga
olish.
Turli
metodlarning
o‘zaro
qo‘shib
olib
borilishi
pedagogika
tadqiqotlaming samaradorligini va sifatini
oshirishga imkon beradi. Bunga matematika metodlarining
hamda hisoblash-yechish qurilmalari yordamidagi eksperiment
natijalarining pedagogikaga kirib kelishi ham yordamlashadi.
Odatda,
o‘rtacha arifmetik
miqdor,
modda,
merdiana,
dispersiya, tanlab olinadigan to‘plam majmuining o ‘rtacha
kvadratik chetga chiqishi, o‘rtacha olingan qiymat xatosi,
belgilami tuzatish koeffitsiyentlari hisoblab chiqiladi. Ilmiy
tadqiqot natijalarini amalda qo‘llanishi. Tugallangan tadqiqotda
eng muhim narsa uning natijalarini amalda qo‘llashdir.
Mustaqil 0 ‘zbekiston sharoitida yangi ilmiy bilimlar juda tez
to‘planib bormoqda. Biroq ulami amaliy ishga joriy etish
yo‘lida qiyinchiliklar ham borligi ko‘zga tashlanmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |