М авж уда қам идовл н и го ра с у л а й м о н о в а эски ўзбек ёзуви

9- топшириқ. Булар қандай ҳарфлар? ' ^ ^ ь _3 _} _?
Булар-чи? (3 ‘
Уларнинг номларини айтинг ва шу ҳарфлар иштирокида бешта гап
тузинг.
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Сод ҳарфи
(Я 
|
№
Араб тилида махсус талаффузни талаб қилувчи ҳарфлар бор. Бундай 
ҳарфлардан учтаси билан танишган эдик. Улар 
зол, с е
ва 
ҳ о й и ҳ у т т и  
ҳарфларидир. Мазкур ҳарфлар қаторидан яна 
сод, зод, т о, зо
эмфатик ундош 
товушлари ҳамда 
аин
бўғиз товуши ҳам жой олади. Ҳуснихат санъатида 
котиблар бу ҳарфларга «ёт (бегона) ҳарфлар» деб ном берганлар. Мазкур 
ҳарфларнинг бундай аталишига сабаб юқорида таъкидлаб ўтганимиздек, 
уларнинг артикуляциясидаги мушкуллик, яъни талаффузимиз учун мос 
келмаслигидир. Бу ҳарфларни тўғри талаффуз қилиш кўникмаларини ҳосил 
килиш учун узоқ фурсат махсус машқ қилиш керак бўлади. Бу ҳарфларнинг 
сони саккизта бўлиб, улар:
айн, зо, то, зод, сод, ҳоии ҳутти, се, зол
Мазкур ҳарфларнинг учтаси, яъни 
зол, се, х о и и ҳ у т т и ('-
^
ҳарфлари ўтилган дарслар орқали бизга таниш. Навбатдаги танишишимиз 
лозим бўлган ёт ҳарфлардан бири сод ҳарфидир. Сод ҳарфи қаттиқ «с» 
товушини ифодалайди. Шунинг учун унинг тагига чизикча кўямиз (с). Бу 
товуш ўзбек тилида мавжуд эмас. Сод ҳарфи тил орқа ундош товуши бўлиб, 
тилнинг орқа томонини юмшоқ танглайга теккизган ҳолда тил учини юқори 
олд тишларга яқинлаштириб. огиз бўшлиғини ҳаво билан тўлдириб бутун 
огиз бўшлиги иштирокида талаффуз қилинади. Сод ҳарфи икки унсурдан 
иборат бўлиб, биринчи унсури сатр чизиғи устида, иккинчи унсур сатр 
чизиғидан пастта тушириб ёзилади. Тўрт хил ёзилиш шаклига эга. Унинг сўз 
боши ва сўз ўртасида келадиган шакллари сатр чизиғи устида, алоҳида ва сўз 
охирида келган шаклларининг иккинчи унсури эса йўл чизиғидан пастга 
тушириб ёзилади. Ҳар икки тарафдан келадиган ҳарфларга уланади. 
С абр, 
С обир, сайёд, савоб, ф а сл
каби сўзларнинг ёзилишида иштирок этади.